io I bioterrorisme
Censuur op een wetenschappelijk artikel over
een gevaarlijke variant van het vogelgriepvirus
om terroristen niet op een idee te brengen.
Hoe veilig zijn virussen in onze laboratoria?
Zijn wetenschappers zich bewust van de geva
ren van terrorisme en spionage?
vrijdag 23 december 2011
Gevaarlijk
kennis
door Arjen de Boer en Jan ter Harmsel illustratie Mark Reijntjens
Een tijd lang probeerde
Lous van Vloten-Doting
met een groepje collegawe
tenschappers te denken als
een terrorist: „Als ik een
gevaarlijk virus in een stad
zou willen loslaten om onschuldige
burgers te doden en paniek te zaaien,
hoe zou ik dat doen? En hoe zou ik
een laboratorium binnendringen om
te weten te komen hoe ik een dodelijk
virus maak?"
Op basis van de bevindingen van Van
Vloten-Doting en haar team maakte
een onderzoekscommissie van de Ko
ninklijke Nederlandse Akademie van
Wetenschappen, voorgezeten door
Van Vloten-Doting zelf, in 2007 een ge
dragscode over de manier waarop we
tenschappers moeten omgaan met
(kennis over) gevaarlijke virussen en
bacteriën. Hoog nodig, want in zieken
huis- en universiteitslaboratoria door
heel Nederland liggen allerlei poten
tieel gevaarlijke micro-organismen.
Die kunnen dienen om medicijnen te
ontwikkelen, maar ze kunnen ook als
wapen worden gebruikt. Zodra deze
kennis op straat ligt, of zelfs de kweek
jes worden gestolen, kunnen er gevaar
lijke situaties ontstaan.
Maar denken als een terrorist bleek
'heel lastig', aldus Van Vloten-Doting.
„Als mensen kwaad willen, is dat erg
lastig om onder controle te krijgen en
we zagen toen dat wetenschappers dat
nog te weinig beseffen."
In de koelcellen van het Rotterdamse
Erasmus MC ligt sinds enige tijd een
gevaarlijke variant van het vogelgriepvi
rus H5N1. Althans, dat zou kunnen.
Want om veiligheidsredenen wil het
ziekenhuis niets zeggen over de exacte
locatie.
De onderzoekers manipuleerden de
ziekteverwekker en creëerden een vi
rus dat via de lucht besmettelijk is.
Goed nieuws voor de preventieve ge
zondheidszorg, maar de zaak ligt erg
gevoelig. De wetenschappers hebben
besloten, op advies van een Amerikaan
se instantie, hun wetenschappelijke pu
blicatie over het onderzoek te censure
ren, zodat terroristen of landen er geen
misbruik van kunnen maken.
Veiligheidsexpert Glenn Schoen van
'Als mensen kwaad willen, is
dat erg lastig om onder
controle te krijgen'
beveiligingsbedrijf G4S prijst dit be
sluit. „Er zijn nu veel meer laboratoria
dan vroeger, en er is op brede schaal
kennis beschikbaar." Hij vindt het
goed dat de onderzoekers zich bewust
zijn dat hun werk ook een potentieel
duistere toepassing kan dienen.
„We weten uit terreuronderzoeken dat
er groepen zijn die interesse in biologi
sche wapens hebben. In de VS zochten
diverse groeperingen naar informatie
over de zwarte plaag. De wil is er",
zegt Schoen. „In Amerika maken labo
ratoria al melding van vreemde bestel
lingen die ze krijgen. Mensen zijn aan
het knutselen."
Het veiligheidsbewustzijn in de weten
schap liet volgens veel betrokkenen ja
renlang te wensen over. Eind 2007 con
cludeerde het toenmalige kabinet dat
wetenschappers zich nauwelijks be
wust waren van de gevaren van bio
terrorisme. De Nationaal Coördinator
Terrorismebestrijding en Veiligheid
(NCTV) drukte onderzoeksinstellin
gen op het hart om voorzichtig om te
gaan met ziekteverwekkers en goed in
de gaten te houden wie er in de labora
toria rondliepen. Maar de adviseurs
hadden dan vragende gezichten tegen
over zich' 'Terroristen, spionnen?
Hier, bij ons?'
Die houding is inmiddels wel veran
derd, concludeert een NCTV-woord-
voerder. „Er is, met onze hulp, een pro
tocol opgezet waarbij wetenschappers
kunnen afwegen in hoeverre hun
werk ook voor slechte doeleinden kan
worden gebruikt en hoe ze daarmee
moeten omgaan."
Verder zijn de wetenschappers en in
stellingen zélf verantwoordelijk voor
de veiligheid en de controle daarop, al
dus de NCTV.
Met de veiligheid zit het nu wel goed,
concludeert Dirk Stemerding van het
Rathenau Instituut, die onderzoekt
welke risico's kleven aan nieuwe weten
schappelijke kennis. „Aan onderzoek
met griepvirussen worden extreme vei
ligheidsmaatregelen gesteld. Laborato
ria moeten voorkomen dat zoiets in de
buitenwereld komt, maar ook de ge
zondheid van de onderzoeker zelf mag
niet in gevaar komen."
Zo'n onderzoeksruimte is volgens hem
hermetisch afgesloten, deuren gaan al
leen open met een pasje of pincode.
Na de laatste inspectie in februari 2011
concludeerden inspecteurs dat de vei
ligheid van het Erasmus MC-lab goed
was.
Stemerding: „Waar het lab in Rotter
dam is, is zelfs niet algemeen bekend.
Dat is niet om geheimzinnig te doen,
er mag gewoon niemand rondlopen
die daar niks te zoeken heeft."
Het personeel wordt vooraf doorge
licht. Altijd wordt gekeken wat ze in
het verleden hebben gedaan. Daar
naast is er een gedragscode dat mensen
verdacht gedrag moeten melden. Dat
laatste kan nog beter, vult Van Vlo
ten-Doting aan. „Die leuke collega kan
ook heel andere bedoelingen met het
onderzoeksmateriaal hebben. Daar
staan wetenschappers ook nu nog te
weinig bij stil."
zie onze websiteibinnenland
Oocu: proeven in Engeland met de
verspreiding van deeltjes via wolken
