II
'Heel bruikbaar materiaal'
Boeman wordt vri
'We hechten er aan niet alleen highbrow-cultuur te bewaren'
Van sober naar bont
Veranderende maatschappij
Conservator Klaas van der Hoek, Universiteit van Amsterdam
zaterdag 26 november 2011
Het sinterklaasfeest is al eeuwen
oud. Vroeger werden de geschenken
oningepakt in manden gestopt of
op tafels uitgestald. Later werd
krantenpapier gebruikt Het oudst
bekende sinterklaaspapier stamt uit
de dertiger jaren van de vorige
eeuw. De eerste ontwerpen zijn so
ber, met weinig figuren verspreid op
een witte achtergrond. Daarna
wordt het alleen maar bonter, met
meer figuren en andere elementen
als pepernoten, appels, cadeautjes,
stoffen, mijters enz. Populaire kleu
ren en kunststromingen worden toe
gepast. Luxere winkels onderschei
den zich later door weer te kiezen
voor soberheid. Door het toenemen
de milieubewustzijn keert eind ja
ren zeventig het degelijke bruine
pakpapier terug, met sintmotieven.
Ontwerpers van het sintpapier blij
ven veelal anoniem. Een van de uit
zonderingen is Joost Swarte, die pa
pier voor warenhuis de Bijenkorf
heeft ontworpen.
Het sinterklaaspapier van
Jan Carel Zadoks krijgt
een plekje bij Bijzonde
re Collecties van de
Universiteit van Amsterdam
(UvA). Daar zijn ze erg blij met de
collectie. „Het is heel bruikbaar on
derzoeksmateriaal", zegt conserva
tor Klaas van der Hoek. „Bepaalde
trends en kunststijlen zijn terug te
vinden in de collectie. Maar nog
veel mooier is dat maatschappelij
ke en technologische ontwikkelin
gen zichtbaar zijn."
Wetenschappers stappen met na
me bij Bijzondere Collecties bin
nen vanwege de grote hoeveelheid
waardevolle boeken, handschrif
ten, kaarten en andere bijzonder
beeldmateriaal van soms eeuwen
oud. Het vrolijke verpakkingsmate
riaal van onze goedheiligman
steekt daar wat vreemd bij af.
Maar dat is juist mooi, vindt Van
der Hoek.
„Normaliter wordt pakpapier niet
bewaard, het is weggooimateriaal.
Dat maakt deze collectie juist bij
zonder. We hechten er aan niet al
stramme oude man in een fitte vro
lijke baas, die zelfs een dansje
waagt of zanger is in een rockband.
De ontwikkeling gaat nog verder: er
verschijnt papier waarop de draak
wordt gestoken met de Sint door
hem af te beelden als een dwaze,
oubollige man.
Natuurlijk kan Sinterklaas niet over
al tegelijk zijn en dus nemen kinde
ren de rol over van de bisschop en
zijn knechten. Zo verschijnen kind
pieten en -sinterklazen.
Op het oudste sinterklaaspapier,
van vlak voor de Tweede Wereldoor
log, is Zwarte Piet nog een echte
boeman. Hij stopt stoute kinderen
in de zak om mee te nemen naar
Spanje of geeft ze billenkoek met
zijn roe. In de decennia daarna
wordt die rol niet langer als pedago
gisch verantwoord beschouwd. Piet
ontwikkelt zich tot een vrolijke fi
guur, die danst, klimt en zelfs sleet
je rijdt. Ondertussen verandert ook
Sinterklaas: van een autoritaire,
Als in de jaren zestig de VS en de
Sovjet-Unie elkaar de loef proberen
af te steken in de ruimtevaart, laat
dit ook onze goedheiligman niet on
beroerd. Zo verschijnt Sinterklaas
zittend op een raket. De maanlan
ding van Neil Armstrong met zijn
Apollo 11 inspireert een tekenaar
tot Pieten in ruimtepakken, die zijn
geland met een Bpollo-raket.
Tot in de jaren vijftig worden Pieten
vaak karikaturaal afgebeeld: over
dreven negroïde, met ronde hoof
den en dikke lippen. Daarna neemt
de politieke correctheid een vlucht.
De knechten krijgen een steeds lich
tere huid, tot blank aan toe.
Als Johan Cruijff c.s. het Nederland
se voetbal op de wereldkaart zet
ten, trekken ook Sinterklaas en zijn
Pieten hun kicksen aan. Rond 1985
dringt de sportschoenenmode door
op het sintpapier. Papier krijgt me
taalglans, in navolging van de
trend om auto's van een metal
lic-kleur te voorzien.
leen highbrow-cultuur te bewaren.
Bovendien sluit deze verzameling
mooi aan bij onze grote stripcollec
tie. Sommigen vragen zich af waar
om een universiteit stripalbums
bewaart, maar dat is ook een hele
cultuur op zich."
Zadoks is niet de enige verzame
laar van dit soort papier. Waarom
heeft de UvA dan toch voor hem
gekozen? „Hij bood ons zijn collec
tie aan. Daarbij heeft hij ook diep
gravend onderzoek gedaan naar
dit onderwerp."
Van der Hoek verwacht niet dat
het papier vanaf nu nooit meer uit
de archiefdozen komt. „Ik denk
dat de collectie nog wel gebruikt
gaat worden: voor onderzoek naar
ontwerpers bijvoorbeeld. Het is
ook prachtig materiaal voor een
tentoonstelling."
Bijzondere Collecties gaat niet zelf
verder met verzamelen, maar is
wel geïnteresseerd in andere soort
gelijke collecties.
Voor zover bekend is Zadoks' col
lectie inpakpapier de enige die
openbaar toegankelijk is.
