spectrum 10
Zaterdag 12 november 2011
Sinterklaas
als troost in
crisistijd
In tijden van crisis en onzekerheid is hij een anker: Sinterklaas.
Zelfs tijdens de Tweede Wereldoorlog werd zijn feest gevierd.
„Sinterklaas brengt iedereen samen."
door Dick Hofland beeld CPD
Of ze sinterklaas gaat vieren?
Reken maar! De kinderen
mogen dan al een tijdje het
huis uit zijn, pakjesavond
laat het gezin zich niet afne
men. Terwijl ze de gordijnstoffen in de
HEMA nauwkeurig bestudeert, verheugt
de vrouw zich al op het feest. „Niet dat ik
mijn kop in het zand steek hoor, maar het
gaat momenteel alleen maar over crisis, cri
sis en nog eens crisis. Dan is sinterklaas vie
ren wel effe lekker."
Ongevraagd krijgt ze goedkeurende knik
jes van mensen die in de buurt staan. Mis
schien, zo zeggen sommigen, zullen er wat
minder cadeaus zijn dit jaar. Wat kleiner
ook, maar daar gaat het ze niet om. Sfeer,
lol, zeg maar de Hollandse gezelligheid,
daar verlangen ze naar.
Sint als troost, zo gek is dat niet, weet ]an
van Wijk. „De geschiedenis heeft meer
moeilijke tijden gekend, zeer zware perio
den zelfs, waarin Sinterklaas altijd een
lichtpunt was", zegt hij als voorzitter van
het Sinterklaasgenootschap. „Sint is altijd
welkom geweest, zelfs tijdens de Tweede
Wereldoorlog. Ook al was het in die jaren
extreem moeilijk om sinterklaas te vieren,
het feest is altijd doorgegaan. Niet in de
vorm van pakjesavond, dat is pas na de
oorlog ontstaan, maar op de ochtend van
6 december lag er iets bij de kachel. Een
kleinigheidje, maar uit een groot hart."
Sinterklaas. Geboren in het jaar 270 en de
man die, zo wil de legende, in zijn jonge
jaren drie kinderen redde die al onder de
pekel zaten om tot worst te worden ver
werkt. Niet gek dus dat de sint door het
schier oneindige leven gaat als kinder
vriend. Dit jaar echter lijkt het of ook vol
wassenen hem liever vroeger dan later wil
len verwelkomen. Want in tijden van cri
sis en onzekerheid is de o zo vertrouwde
Sinterklaas een baken van rust.
Vandaag komt hij aan in Dordrecht. Voor
massapsycholoog Hans van de Sande is dat
bovenal het begin van een ritueel. „Sinter
klaas heeft iets magisch", zegt hij. ,Je geeft
elkaar cadeaus, net als mensen in oude tij
den een offer brachten aan de goden. Sin
terklaas brengt iedereen samen, jong en
oud. Dat is bijzonder, want we leven in
apartheid: jong met jong, oud met oud.
Daarmee zorgt Sinterklaas voor een ge
zond tegenwicht."
Dat wil, stelt Van de Sande, nog niet zeg
gen dat het sinterklaasfeest voor velen een
wondermiddel is tegen zorgen en onzeker
heid. Want hij heeft sterk de indruk dat
Nederlanders heel goed beseffen dat het
crisis is, maar zich er geenszins door ge
raakt voelen. „Omdat het niet zo vaak cri
sis is, valt het erg op als je er één mee
maakt. Ook al raakt deze crisis ons slechts
beperkt. De meeste Nederlanders hebben
het redelijk goed en het regent geen massa
ontslagen. Maar het vertrouwen is weg,
met name in mensen die leiding moeten
geven, zoals politici. Men vertrouwt zich
zelf misschien wel beter dan ooit."
In dat licht is Sinterklaas een verademing:
als er iemand te vertrouwen is, dan is hij
het wel. Zegt Jan van Wijk: „Hij komt uit
Spanje, waar de crisis harder toeslaat dan
in Nederland, maar hij blijft zeggen: ik ben
er voor jullie. Hij is een herkenbaar feno
meen, er is een vertrouwensband. Dat wil
niet zeggen dat hij elk jaar zonder meer te
rugkomt, hij mag terugkomen. Van ons,
de mensen, omdat wij hem van waarde
vinden voor onze maatschappij."
Sinterklaas overleeft volgens Van Wijk al
les doordat hij met zijn tijd meegaat, zich
aanpast aan de veranderingen in de samen
leving. Zo was Zwarte Piet vijftig, zestig
jaar geleden een heel andere figuur dan
nu. De roe is weg en de zak is niet meer
om stoute kinderen in te stoppen en mee
te nemen naar Spanje, maar om cadeautjes
in te doen.
Hoe dan ook, Nederlanders vinden het vie
ren van sinterklaas de belangrijkste natio
nale traditie. Dat is althans de conclusie
van het Nederlands Centrum voor Volks
cultuur. De kans is zelfs groot dat het sin
terklaasfeest op de Unesco-lijst van onmis
baar immaterieel erfgoed wordt geplaatst.
Ineke Strouken zal zich daar in elk geval
sterk voor maken. Als directeur van het
Centrum voor Volkscultuur neemt ze be
gin volgend jaar deel aan de conferentie
die daar voorstellen voor doet. „Niets is zo
populair als sinterklaas", zegt ze. „Op grote
afstand volgen de kerstboom optuigen, Ko
ninginnedag en oliebollen bakken."
Ze vindt het ook veruit het beste feest om
te vieren in crisistijd, omdat het juist niet
om geld gaat. „Sinterklaas biedt altijd hulp
in crisistijd. Door de eeuwen heen heeft
hij mensen geholpen die het moeilijk heb
ben. Vroeger werden er bijvoorbeeld ca
deautjes op de stoep gezet van mensen die
het slecht hadden en die hoefden daar niet
dankbaar voor te zijn. Bij kerst gaat het
om geld uitgeven, maar juist bij sinterklaas
gaat het niet om dure cadeaus, maar om
iets van jezelf Heb je veel zorgen over
geld, dan moet je juist sinterklaas vieren."
Sint straft niet, maar beloont en waardeert
en is daarom in de ogen van Jan van Wijk
de ideale gast in moeilijke tijden. „Hij is,
met zijn hele entourage, een ankerpunt in
ons leven. Hij geeft zowel kinderen als
ouderen een goed gevoel. Hij heeft het
goed met ons voor, geeft ons een warm ge
voel. Daarom voelen ouderen zich in deze
tijd van het jaar vaak weer kind."
Daarnaast, zegt massapsycholoog Van de
Sande, is er voor volwassenen bijna geen
groter genoegen dan kinderen een plezier
doen. Daarom vinden ze het enig om in de
aanloop naar 5 december samen te span
nen. „Sinterklaas is bij uitstek het moment
dat laat zien hoe Nederlanders in elkaar zit
ten. Wij zijn erg huiselijk, zijn graag bij el
kaar. In landen als Spanje, Italië, Frankrijk,
Griekenland en Duitsland vinden mensen
het gezellig met elkaar in een restaurant te
gaan eten. Nederlanders niet. We gaan de
laatste jaren wel vaker uit eten, maar het
Nederlandse begrip gezelligheid slaat puur
op de saamhorigheid die je thuis hebt."
Hij ziet dat naarmate het buiten kouder
wordt, mensen meer naar binnen gericht
raken. En in overdrachtelijke zin is het bar
koud: problemen met de euro en Europa,
pensioenperikelen, onzekerheid over de
toekomst. „Er worden nogal wat paniek
verhalen over de mensen uitgestort en dat
heeft namurlijk gevolgen. Bijvoorbeeld dat
ze graag wat geld in huis willen hebben,
meer sparen, wat voorzichtiger worden
met uitgeven. Verhalen dat de euro ver
dwijnt, dat Europa uit elkaar valt, die heb
ben natuurlijk hun impact. Terwijl de Eu
ropese Unie een gigantisch experiment is
en dat gaat nu eenmaal met vallen en op
staan. Het komt wel weer goed, maar dat
wil men niet horen."
Hoewel de hand wat vaker op de knip
blijft, zal Sinterklaas zal deze keer naar ver
wachting toch weer zo'n 5 procent meer
uitgeven dan vorig jaar. Voor Van de San
de hoeft dat niet, van hem mogen we te
rug naar het welvaartsniveau van 1970.
„Want toen waren we ook gelukkig."
Hij benadrukt daarbij dat alles relatiefis.
„Als we er in salaris 1 procent op vooruit
gaan, hoor je alleen gejuich. Of beter nog:
we vinden dat eigenlijk vanzelfsprekend.
Als we 1 procent achteruit gaan, is het ach
en wee. Omhoog gaan, maakt veel minder
indruk dan omlaag gaan. Als iemand 'kijk
uit, een wolf!' roept, let iedereen op."
De natuurlijke neiging is dan te vluchten
in het veilige. Of, zoals sociaalpsycholoog
Kees van den Bos zegt: „In onzekere tijden
hechten mensen meer aan dingen in hun
cultuur of subcultuur, daar krijg je dan
meer waardering voor. Dat kunnen leiden
de figuren zijn, zoals politici, succesvolle
topsporters of andere helden in onze cul
tuur. Maar je zou ook kunnen denken aan
Sinterklaas."
Van den Bos herinnert aan de horrorfilm
Sint van Dick Maas. Over het onheilspellen
de affiche van de film kwamen alleen al bij
de Reclame Codecommissie duizenden
klachten binnen. „Op enkele uitzonderin
gen na was de strekking toch dat je met je-
handen van Sinterklaas moet afblijven.
Het gevoel bij veel mensen is dat je niet
naar moet doen over Sinterklaas, daar mag
je niet te veel kritiek op hebben."
Van den Bos bestudeert hoe mensen om
gaan met onzekerheid. Dat we nu in zo'n
periode leven, daaraan twijfelt hij niet.
„Mensen merken het misschien nog niet
in hun portemonnee, maar we anticiperen
er wel op. Ongeveer driekwart van de be
volking zet zich schrap. Voor het sinter
klaasfeest willen ze wel in de buidel tasten,
dat is eenmalig. Maar met structurele uitga
ven is men voorzichtiger geworden."
Dat het crisis is, ziet de Utrechtse hoogle
raar ook aan de toenemende spanningen
tussen verschillende groepen in de samen
leving. „Mensen hebben de neiging hun
toevlucht te zoeken bij een club waartoe
ze behoren, omdat dat veilig is. En ze gaan
dan meer waarde hechten aan die groep.
In principe willen mensen op een ratione
le manier met problemen omgaan, maar
dat is niet altijd mogelijk. Europa, wat kun
nen wij daar nou aan doen? Dan zoek je
andere wegen en dat wil ik niet meteen
een vlucht noemen, want het is een lo
gisch mechanisme. De één koopt een
boek, de ander viert liever sinterklaas."
reageren?
spectrum@wegener.nl
beeld CPD
