de maat der dingen
9 spectrum
Zaterdag 12 november 2011
Ondertussen loopt de Randstad zelf vol, met allerlei proble
men zoals files tot gevolg. foto Ed Oudenaarden/ANP
Karla Peijs voorziet een kentering in het beeld van Nederland, waarin wordt gedacht aan 'de Randstad' en 'alles daarbuiten'.
foto Mechteld Jansen
ten. Maar Drenthe heeft geen rijksmu
seum en Zeeland heeft geen gemeentelijke
topsporthallen. Door de afwezigheid van
dit soort voorzieningen is er in sommige
provincies dus, meer dan in de Randstad,
noodzaak om (als provincie) aanvullend
op te treden. En dat betekent ook buiten
de door het rijk voorgeschreven kerntaak
gebieden. Dat wil zeggen, als we in de ver
schillende regio's in Nederland een min of
meer gelijk voorzieningenniveau nastre-
Tot slot dan de schaaldiscussies. In
het algemeen ben ik niet tegen
schaalvergrotingen. Als dit tot grote
re efficiency en effectiviteit leidt: prima.
Het punt is alleen dat schaalvergrotingen
wel opvallend vaak ten gunste van de
Randstad worden uitgevoerd. En dat gaat
dan weer ten koste van de werkgelegen
heid buiten de Randstad.
In Zeeland zijn in de afgelopen decennia
vele, vele rijksdiensten vertrokken of afge
slankt. Het Kadaster bijvoorbeeld, terwijl
er geen enkele reden was om de opscha-
ling hiervan niet in Zeeland te laten plaats
vinden. Immers, bij het Kadaster gaat alles
online. Onnodig dus. En het gevolg van dit
vertrek van werkgelegenheid is natuurlijk
dat Zeeland een minder aantrekkelijk
woon- en vestigingsklimaat krijgt, jonge
ren trekken weg (veel naar de Randstad na
tuurlijk!) op zoek naar een baan en de
voorzieningen komen steeds verder onder
druk te staan. En dit is niet alleen een
Zeeuws probleem. Want een verslechte
ring van het woon- en vestigingsklimaat
in Zeeland kan bepalend zijn in de keuze
van bedrijven om in Nederland te blijven
of zich elders te vestigen. Bijvoorbeeld
voor zo'n groot bedrijf als DOW Chemi
cal. Dan is het dus ook een Nederlands pro
bleem. Zo is er sprake van een soort domi
no-effect dat alleen kan worden doorbro
ken als we het oude beeld van Nederland,
van 'de Randstad en de rest van Neder
land', loslaten.
En dat is nu precies wat er staat te gebeu
ren. Vanwaar die kentering? Daar zijn een
paar redenen voor. In de eerste plaats, om
dat het economisch zwaartepunt in Neder
land verschuift. De Randstad is niet langer
de enige economische motor van Neder
land. De rest van Nederland draagt zeker
zoveel bij aan ons bruto binnenlands pro
duct. Het is niet zo dat in de Randstad het
meeste geld wordt verdiend. Ook dat is
een hardnekkig beeld. Sla de statistieken
van het CBS er maar op na. Als wij uitgaan
van de maximale variant van de Randstad,
dus de provincies Zuid-Holland,
Noord-Holland, Utrecht en Flevoland sa
men, dan was hun bijdrage aan het bruto
binnenlands product (marktprijzen) in
1995 en in 2008 nog geen 50 procent. Dat
percentage komt ongeveer overeen met
het inwonertal van deze provincies.
Het economische belang van regio's bui
ten de Randstad wordt vaak onderschat en
dat is steeds minder makkelijk vol te hou
den. Er gebeurt veel in de regio. In Zee
land ontwikkelen we de Kanaalzone van
Terneuzen naar Gent, waarin op innovatie
ve wijze wordt gewerkt aan de ontwikke
ling van de agrochemie. We werken inten
sief samen met West-Brabant om de main
tenance industrie verder te ontwikkelen.
En ook elders in Nederland ontwikkelen
de regio's zich in rap tempo.
De tweede reden voor de onvermijdelijke
kentering in het oude beeld van Neder
land is simpel. De Randstad is gewoon vol,
terwijl daarbuiten nog voldoende ruimte
is. Uit gegevens van TNO (2006) blijkt dat
de bevolkingsdichtheid in de Randstad 30
procent hoger ligt dan in stedelijke gebie
den als Londen en Parijs. In Utrecht wach
ten mensen 8 jaar op een woning en bij
ons staan ze leeg!
De concentratie op de Randstad heeft ge
leid tot enorme congestieproblemen, to
renhoge huizen- en grondprijzen en belas
ting van het milieu. In 2005 was 81 pro
cent van de files in Nederland geconcen
treerd in de Randstad. De filevorming is
daar erger dan in bijvoorbeeld de Vlaamse
Diamant (Antwerpen,-Brussel-Gent-Leu-
ven) en het Rijn-Ruhrgebied. En wat ge
beurt er als met de vorming van de natio
nale politie alle beheerstaken in een politie
dienstencentrum in Utrecht worden gecen
traliseerd? Dat gaat om zo'n 9000 banen.
Zeg dat de helft van de mensen in die ba
nen met de auto komt. Dat zijn 4.500 au
to's in de spits erbij: 4.500 x 5 meter. Dat is
weer ruim 22 kilometer file.
Er moet een visie komen op de infrastruc
tuur en de ruimtelijke ordening in Neder
land die gericht is op de ontlasting van de
Randstad in plaats van een verdere bélas-
ting. Het beleid moet zich niet langer rich
ten op het repareren van knelpunten, die
zich natuurlijk in de Randstad concentre
ren. Dan blijven we achter de feiten aanlo
pen. Een andere oplossing, die daarmee
hand in hand moet gaan, is natuurlijk het
creëren van werkgelegenheid buiten de
Randstad. Om te beginnen door schaalver
groting van rijksdiensten niet langer hoofd
zakelijk ten gunste van de Randstad uit te
voeren. Maar het gaat om meer dan de
rijksdiensten alleen. Het gaat erom hoe je
de juiste taak op de juiste plaats krijgt.
Een derde reden voor het einde van centra
le positie van de Randstad in ons beeld
van Nederland, is dat het politiek niet lan
ger houdbaar is. Gevestigde politieke par
tijen verliezen steun in de grensgebieden.
Dit is met name in het Zuiden zichtbaar,
zoals de afgelopen Tweede Kamerverkie
zingen duidelijk gebleken. Ook de op
komst in de grensregio's was relatief laag.
Met name in Limburg, Brabant, Oost-Gro-
ningen en delen van Friesland. En voor
een belangrijk deel is dit te wijten aan het
feit dat men zich in die regio's onderbe
deeld voelt. Dat verandert pas als de Rand
stadnorm wordt losgelaten.
Hoe ziet het nieuwe beeld van Nederland
er dan uit? Het nieuwe beeld van Neder
land is een land van verschillende regio's,
dus niet van de Randstad en de rest, maar
van regio's met ieder een sterk eigen pro
fiel. En dan heb ik het natuurlijk ook over
de mainports Amsterdam en Rotterdam,
maar niet uitsluitend en niet per se in de
context van de Randstad.
Het gaat om regio's waarvan de samenstel
lende delen elkaar aanvullen en versterken
op het gebied van wonen, werken en mo
biliteit. Regio's die daardoor in staat zijn
zich te ontwikkelen tot een internationale
topregio.
Eén van die regio's met zo'n sterk profiel
is onze Delta. Ik denk dan grofweg aan het
gebied dat wordt begrensd door Rotter
dam in het noorden, West-Brabant in het
oosten en Zeeland in het westen. De
Rijn-Scheldedelta. Deze regio moet in
staat zijn tot een krachtige gemeenschappe
lijke agenda, omdat veel maatschappelijke
en economische opgaven in de regio juist
verbonden zijn aan de delta. En het is een
regio die internationaal veel gewicht in de
schaal legt.
En daar hoort natuurlijk een passende vi
sie op de ruimtelijke ordening in die re
gio's bij. Daar hoort bij dat er ruimte is
voor differentiatie en maatwerk in Neder
land en dat de overheersende Randstad
fixatie inderdaad verdwijnt.
