De Randstad
is niet langer
spectrum 8
Zaterdag 12 november 2011
Zeeuwse woningcorporaties moesten meebetalen aan het opknappen van
Vogelaarwijken, vooral in de Randstad, maar moesten vervolgens in Den
Haag de hand ophouden om leegstand aan te pakken. foto Ruben Oreel
De verhoudingen in Nederland gaan
verschuiven, constateerde commissaris van
de koningin Karla Peijs vorige maand in de
johan de Wittlezing die ze hield in
Dordrecht, de geboorteplaats van deze
zeventiende-eeuwse staatsman. Ze voorziet
een kentering in het beeld van Nederland:
dat van stad en rand. Die kentering voltrekt
zich min of meer vanzelf. Peijs wil ze slechts
duiden en een zetje in de goede richting
geven. Hier volgt een samenvatting van haar
lezing.
We staan aan de voora
vond van een belangrij
ke kentering. Een ken
tering in ons beeld van
Nederland. Het oude
beeld van Nederland, het beeld dat tot het
verleden gaat behoren, is dat van de stad
en de rand. Dat is het beeld dat ons zegt
dat ons land uit twee delen bestaat: de
Randstad (de stad) en de rest van Neder
land (de rand).
In het oude beeld van Nederland wordt
Zeeland aangemerkt als een uithoek. Een
gebied dat 'uit de route' ligt. Een gebied
waarvan je aan mensen buiten de provin
cie heel goed moet uitleggen waarom je er
woont Maar ten opzichte van wat is Zee
land dan een uithoek?
Zeeland ligt midden in de Rijn-Schelde
Delta: veruit de belangrijkste maritieme
toegangspoort tot Europa. Onze zuiderbu
ren hoefje niets te vertellen over het grote
strategische belang van het gebied voor
Vlaanderen en Antwerpen in het bijzon
der: de kurk waar de Vlaamse economie
op drijft. Het is niet voor niks dat België in
1918 heeft geprobeerd Zeeuws-Vlaanderen
te annexeren!
Ten opzichte van wat is Zeeland dan een
uithoek? Het antwoord is natuurlijk: de
Randstad. De mate waarin een gebied in
Nederland tot de periferie wordt gere
kend, wordt bepaald door de afstand tot
de Randstad. Dat wil zeggen, in het oude,
tanende beeld van Nederland. En dat geldt
dus niet alleen voor Zeeland, maar ook
voor bijvoorbeeld Groningen, Friesland,
Drenthe, Limburg en Brabant.
De Randstad en de rest van Nederland. De
Randstad ligt in het centrum en bepaalt de
focus op de rest van Nederland. De Rand
stad bepaalt de maat der dingen. Dat is het
oude beeld van Nederland. Dat is het
beeld dat wij gaan verlaten, maar dat tege
lijkertijd bijzonder hardnekkig is. De Rand
stad is de norm en die zogenaamde Rand
stadnorm werkt vandaag de dag nog door
in veel zaken. We zien het terug in regelge
ving en prestatienormen, in de priorite-
ring van maatschappelijke opgaven, in be
stuurlijke inrichtingsvraagstukken en in
schaaldiscussies.
Eerst de prestatienorm. In Den Haag is ja
ren geleden de prestatienorm voor de aan-
rijtijden voor ambulances bepaald: overal
in Nederland moet een ambulance binnen
15 minuten ter plaatse kunnen zijn. Nu
werkt dat misschien goed in de Randstad,
maar niet in Zeeland. Om van eiland naar
eiland te komen moet je vaak omrijden,
naar een brug of naar een dam. Dat kost
tijd. Dus als wij die prestatienorm willen
halen, moeten wij veel meer ambulances
(per hoofd van de bevolking) hebben dan
gemiddeld in Nederland. En wie betaalt
dat? Wie de norm stelt....?
De bijzondere geografische omstandighe
den van Zeeland, en dat geldt ongetwijfeld
ook voor andere provincies, maken dat
Randstadnormen er vaak niet werken.
Het gaat niet alleen over ambulances, het
gaat ook over de toegankelijkheid van de
zorg in het algemeen, over het onderwijs
en over vele andere voorzieningen, zoals
het openbaar vervoer. Het ligt heel erg
voor de hand, maar toch wordt met die
specifieke lokale en regionale omstandighe
den vaak geen rekening gehouden. De do
minante focus op de Randstad maakt dat
onmogelijk, omdat de rest van Nederland
simpelweg achter een blinde vlek ver
dwijnt.
Dat blijkt ook bij de prioritering van maat
schappelijke opgaven. De Vogelaarheffing
is een mooi voorbeeld. Via die heffing
moesten ruim 400 woningcorporaties in
Nederland geld geven aan 50 corporaties
die de 40 zogenoemde Vogelaarwijken op
knappen. Dan hebben we het dus over wij
ken waarvan de problematiek zich concen
treert in de grote steden. En van die wij
ken ligt ongeveer driekwart in de Rand
stad. Door die Vogelaarheffing kon de
vreemde situatie ontstaan dat woningcor
poraties in plattelandsgebieden eerst hun
geld moesten weggeven aan de Randstad
en vervolgens in diezelfde Randstad hun
hand moesten ophouden om hun eigen
problematiek zoals leegstand en vergrij
zing aan te kunnen pakken. Want daar
hadden ze geen geld meer voor!
Die spanning tussen landelijke, Randstede
lijke prioriteiten enerzijds en regionale be
langen anderzijds speelt nu overigens ook
bij de vorming van de nationale politie.
Ook daar bestaat grote zorg dat de aan
dacht voor landelijke, Randstedelijke prio
riteiten ten koste zal gaan van regionale of
lokale aandachtsgebieden. Het gevolg is
dat de politie onvoldoende aandacht kan
besteden aan de regio-specifieke uitdagin
gen en dat zij de voeling met de plaatselij
ke bevolking verliest. Sterker nog, het risi
co bestaat dat politiecapaciteit uit de regio
verdwijnt.
De Randstad bepaalt de maat der dingen
en dat merken we ook in de discussies
over bestuurlijke inrichtingsvraagstukken.
De rode draad in die discussies is vaak de
vraag: wie doet wat? De kerntakendiscus
sie. Volgens het huidige kabinet liggen de
kerntaken van het middenbestuur, de pro
vincies dus, op de gebieden ruimte, econo
mie en natuur.
Maar de ene provincie is de andere niet. In
sommige provincies, met name de Rand
stadprovincies, zijn relatief veel voorzienin
gen aanwezig die door het rijk of door de
grote steden worden bekostigd. Denkt
maar aan rijksmusea en topsportfacilitei-
Zeeland is geen uithoek, maar midden in de Rijn-Schelde Delta de belangrijkste maritieme
toegangspoort tot Europa. foto Ronald den Dekker
Dat in de Randstad vaak geen oog is voor de geografische omstandigheden daarbuiten, blijkt
wel uit de normen voor aanrijtijden voor ambulances. foto Lex de Meester
