i6lboeken
DAT
Strijd om het moreel gelijk
M
De rafelrand van advocatuur Miljonairsdochter in de oorlog
NOOIT MEER
BOEKEN KORT
zaterdag 5 november 2011
door Hans Renders
De T\veede Wereldoorlog
wil maar geen geschiede
nis worden, een episode
uit het verleden, zoals de
Tachtigjarige Oorlog of de Napo
leontische tijd. Integendeel, vanaf
de jaren zestig is de bezettingstijd
steeds meer inzet geworden van
publieke discussie.
Volgens het zojuist verschenen,
ruim negenhonderd pagina's dik
ke Dat nooit meer van historicus
- Chris van der Heijden wordt het
debat over de Tweede Wereldoor
log vertroebeld door het valse
beeld van Nederland als een natie
die zich heldhaftig tegen de Duitse
overheerser verzette. De werkelijk
heid is volgens Van der Heijden
dat de meeste Nederlanders zich
zo goed en zo kwaad als het ging
door de oorlog hebben gerom
meld.
Het is deze tegenstelling tussen
goed-foutdenkers en zij die wat cy
nischer zijn over de rol die het ver
zet heeft gespeeld, die de laatste
veertig jaar tot grote publieke affai
res heeft geleid. Van der Heijden
- heeft ze keurig op een rijtje gezet:
de Drie van Breda, de affaire Aan-
tjes en de jarenlange discussie over
Weinreb.
Tien jaar geleden publiceerde Van
der Heijden Grijs verleden. Illustra
tief was de tweede zin
van dit boek: 'De oorlog
was erg, maar het ver
haal maakte de oorlog
nog erger'. Hiermee be
doelde Van der Heijden
dat Loe de Jong met zijn
27 delen Het Koninkrijk
der Nederlanden in de
Tweede Wereldoorlog de
herinnering aan de 1\vee-
de Wereldoorlog had ver
pest met zijn verhaal in termen
van goed en fout.
In Dat nooit meer maakt Van der
Heijden duidelijk dat het verhaal
over de Tweede Wereldoorlog
steeds meer het verhaal over de Jo
denvervolging is geworden. Steeds
meer is er aandacht gekomen voor
de slachtoffers en impliciet is daar
mee in de publieke opinie en in de
geschiedschrijving een steeds gro
ter percentage van de bevolking
tot dader bestempeld.
Van der Heijden ergert zich aan de
gemakkelijke oordelen over goed
en fout in de oorlog, en vooral aan
diegenen die zich aanslo
ten bij 'het verzet na de
oorlog', bij de borstklop-
pers die na de bevrijding
net deden alsof de oor
log dankzij hen was ge
wonnen. Zo werden in
de kop van Noord-Hol
land (Anna Paulowna) 5
mei 1945 meer dan 100
verzetsleden op een lijst
geplaatst, terwijl diezelf
de verzetsgroep voor de zomer
van 1944 niet meer dan 16 leden
kende. De oorlog ging voorbij, 'de
illegaliteit helaas niet'.
Het verschil tussen Grijs verleden
en Dat nooit meer is dat de auteur
wat voorzichtiger is geworden.
Ook langdradiger. Maar het moet
worden gezegd: Van der Heijden
geeft een paar sprekende voorbeel
den waaruit blijkt hoe de oorlog
er steeds werd bijgesleept om een
moreel gelijk te halen. Zo werden
in 1954 aan de Duitse grens op in
stigatie van Geert Lubberhuizen,
directeur van de voormalige ver
Chris van der Heijden nuanceert het beeld van 'daders'
en 'slachtoffers', dat na de Tweede Wereldoorlog in
Nederland ontstond. Tien jaar na zijn geruchtmakende
Grijs verleden volgt nu Dat nooit meer.
Een privé-detective
krijgt opdracht op zoek te gaan
naar een zes jaar geleden ver
dwenen zigeunerdochter. Ver
volgens ontwaakt hij in het zie
kenhuis met een gigantisch gat
in zijn geheugen. 'De onzichtba-
ren' van Stef Penney is geen
thriller, al speelt een speurder
de hoofdrol. Het is een roman
over een hechte familie aan de
rand van de samenleving, die
worstelt met haar verleden. Er
is een familieziekte die de fami
lie van de verdwenen vrouw
vervult met schaamte en
schuldgevoel.
Q Stef Penney - De onzichtbaren.
Vertaling Sjaak de Jong.
Prometheus, 19,95 euro
'Mijn moeder is dus een
absoluut onvervalst eersterangs
raaskallend stom idioot lelijk
rotwijf van de ergste soort'. De
eerste zin van 'Een klein beetje
geweldig' van Dawn French
windt er geen doekjes om. Hier
is een puber aan het woord die
frontaal in de aanval gaat. Haar
moeder begrijpt niets van de
kinderen die zij geacht wordt
op te voeden: de 17-jarige agres
sieve Dora en de jongere maar
vroegrijpe Peter met zijn obses
sie voor Oscar Wilde. Dat Mo
psychologe is en bijna 50, helpt
in geen enkel opzicht. Een grap
pig boek over opgroeien en
ouder worden.
Q Dawn French - Een klein beetje ge
weldig. Vertaling Marga Blanke-
stijn Nancy Seghers.
A.W. Bruna, 18,95 euro
Dictators vor
men in de media vrijwel dage
lijkse kost. De nieuwsstroom
over machtsmisbruik en ge
weld laat bijna vergeten dat het
over echte mensen gaat. Kettly
Mars maakt de slachtoffers
zichtbaar in haar roman 'Wrede
seizoenen', die zich afspeelt in
het Haïti tijdens het schrikbe
wind van de Duvaliers in de ja
ren zestig. Mars schetst het ont
luisterende beeld van een ka
potgemaakte samenleving.
Kettly Mars - Wrede seizoenen.
Vertaling Marianne Kaas.
De Geus, 19,90
zetsuitgeverij De Bezige Bij, plakka
ten uitgereikt met de tekst
'Deutsche nicht erwünscht', in het
zelfde formaat en lettertype als
nog niet zo lang daarvoor in heel
Nederland biljetten hadden gehan
gen met 'Verboden voor Joden'.
Het is een beetje flauw een boek
te bekritiseren om wat er niet in
staat. Maar op diverse plaatsen in
Van der Heijdens boek worden ini
tiatieven niet genoemd, die zijn be
toog juist onderbouwd zouden
hebben. Zo was vlak na de oorlog
wel degelijk aandacht voor een
'grijze' kijk op de oorlog. Na de be
vrijding verschenen tijdschriften
zoals Metro en Sic, die zich op sati
rische wijze als 'ondergronds' affi
cheerden en zich stoorden aan het
morele gezag dat het voormalige
verzet zichzelf toedichtte.
De discussie over hoe we moeten
herdenken en zelfs over hoe we
ons de bezetting moeten herinne
ren, is nog volop gaande. Daarin
heeft Van der Heijden wel gelijk:
elke poging tot normalisering van
de oorlogsgeschiedenis zal voorlo
pig worden beschouwd als een po
ging tot relativering van de Shoah
en dus als een morele misstap.
Chris van der Heijden - Dat nooit
meer - De nasleep van de Twee
de Wereldoorlog in Nederland.
Contact, 69,95 euro.
foto ANP
Loe de Jong
door Mieske van Eek
John Grisham -
Het proces
Vertaling
Hugo Kuipers
Bruna, 19,95 euro
JOHN
GRISHAM
Een jonge advocaat ver
laat in overspannen toe-'
stand het grote advoca
tenkantoor waar hij tachtig
uur per week aan saaie zaken
werkt. David Zinc heeft een
vorstelijk salaris, maar betaalt
daarvoor met zijn privéleven.
Als hij 's avonds thuiskomt, is
hij zelfs te moe om met zijn
vrouw te vrijen.
Hij neemt afscheid van zijn
dikke salaris en gaat aan het
werk voor het verlopen advo
catenkantoor Finley Figg.
Onkreukbaarheid heeft bij de
ze twee partners al lang
plaats gemaakt voor een aan
pak op het randje van oplich
terij. Het proces, de nieuwe
misdaadroman van John Gris
ham, richt zich op de rafel
rand van de samenleving,
waar advocaten niet kieskeu
rig kunnen zijn.
Als de jongste partner, Wally
Figg, op mogelijk schadelijke
gevolgen van een medicijn te
gen hartfalen stuit, ruikt hij
het grote geld. In de hoop op
een vette schikking belooft
hij zijn klanten gouden ber
gen als zij een aanklacht te
gen de machtige fabrikant
van het middel indienen.
Grisham weet hoe hij een ver
haal moet vertellen. De twee
partners, de een levensmoe
de ander fataal verslaafd aan
drank, vormen een bron van
hilariteit. David Zinc valt van
de ene verbazing in de ande
re. Uiteindelijk moeten de
kleine krabbelaars zich toch
meten met een peloton topad
vocaten.
Het proces is vooral een verma
kelijk boek met rake typerin
gen van menselijke hebzucht,
machtsmisbruik en ijdelheid.
De mooie beschrijvingen kun
nen echter niet verhullen dat
het boek niet erg spannend
is.
1 Mary Borden -
Verboden gebied.
Vert. Erwin Mortier.
De Bezige Bij,
17,90 euro
door Sonja de Jong
inder gruwelijk, min
der woedend ook,
maar niettemin even
ontluisterend als het eerder
verschenen boek van Ellen La-
Motte is Verboden gebied, ge
schreven door de Amerikaan
se miljonairsdochter Mary
Borden (1886-1968). Het ver
haal dat ze vertelt, gaat over
de Eerste Wereldoorlog. Mary
Borden reisde in 1914 naar Eu
ropa en richtte daar tal van
veldhospitalen op om er de
gewonden van de Grote Oor
log van 1914-1918 te verple
gen.
Aan het boek dat ze daarover
schreef, wilde aanvankelijk
geen uitgever zijn vingers
branden. Want het beeld dat
Borden schetste van de oor
log was er niet een van hel
dendom en moed, het plaatje
dat de officiële instanties
maar al te graag in stand hiel
den. Bordens relaas gaat over
de echte oorlog. Die is ge
maakt van bloed, zinloos ster
ven en gruwelijk lijden.
De Vlaamse schrijver Erwin
Mortier ontdekte het werk
toen hij research deed voor
zijn eigen lijvige boek Goden-
slaap over diezelfde Grote
Oorlog.
In 2009 vertaalde Mortier al
dat andere boek, Het kielzog
van de oorlog van Ellen La-
Motte, verpleegster in de hos
pitalen van Borden. Nu ligt er
ook een wonderschone verta
ling van Verboden gebied.
Waar LaMotte de gruwelen
en de zinloosheid van de oor
log benadrukte, gaf Borden
haar verhalen een meer lite
raire inslag. Ze zijn er niet
minder indringend door.
Dit werk is verplichte lectuur
voor iedereen die denkt dat
oorlogen op welke manier
dan ook te rechtvaardigen
zijn.
