ii spectrum
Zaterdag 22 oktober 2011
De burgeroorlog
El Salvador werd van 1980 tot
1992 geteisterd door een bloedige
burgeroorlog. Armoede en inko
mensongelijkheid lagen ten grond
slag aan het conflict, dat werd uit
gevochten tussen de linkse guer
rilla van het Farabundo Marti
Front voor Nationale Bevrijding
(FMLN) en opeenvolgende ex
treemrechtse militaire dictaturen,
die steun kregen van de Verenigde
Staten.
De junta's hanteerden de
tactiek van de verschroeide aarde
en zetten doodseskaders in, die
slachtingen op het platteland aan
richtten. Dagelijks verdwenen Sal-
vadoranen die werden verdacht
van sympathieën voor de guerril
la. De moord in 1980 op aartsbis
schop Óscar Romero, criticus van
het militaire bewind, en het afslach
ten van bijna duizend burgers door
het Atlacatl-doodseskader in het
dorp El Mozote (1981) schokten
de wereld.
In Nederland werd de oorlog voor
al berucht door de moord op de
Ikon-journalisten Koos Koster,
Jan Kuiper, Joop Willemsen en
Hans ter Laag in 1982. Zij maakten
een documentaire over de burger
oorlog.
In 1992 kwam een eind aan de oor
log door de vredesakkoorden van
Chapultepec. El Salvador werd een
democratie, er kwam een waar
heidscommissie om oorlogsmisda
den te onderzoeken en het FMLN
werd een legitieme partij, namens
welke Mauricio Funes in 2009 de
eerste president werd.
EL SALVADOR
GUATAMALA HONDURAS
San Salvador
NICARAGUA
is er niet. „Het aantal verdwijningen neemt sterk toe,
net als het dumpen van slachtoffers in clandestiene
graven. Wij krijgen maandelijks zo'n 125 meldin
gen", zegt Enrique Velazquez, hoofd Statistiek bij Me
dicina Legal, dat de doodsoorzaak onderzoekt van
slachtoffers van geweld. De muren van het kantoor
hangen vol met foto's van verdwenen Salvadoranen.
De nieuwe verdwijningen roepen traumatische her
inneringen op aan de burgeroorlog, maar de oorzaak
is anders. In plaats van de doodseskaders van weleer
zijn het nu extreem gewelddadige, criminele bendes
die terreur uitoefenen. In Centraal-Amerika worden
ze maras genoemd. De grootste zijn de Mara Salva-
trucha of MS-13 en hun rivalen de Mara 18. De maras
ontstonden in Los Angeles in de jaren tachtig, toen
Salvadoranen die de burgeroorlog ontvluchtten, zich
in de VS vestigden. Kwetsbare Salvadoraanse ge
meenschappen werden slachtoffer van bendes, waar
door ze zichzelf ook in bendes organiseerden. Hun
steeds gewelddadiger karakter noopte de Amerikaan
se regering in de jaren negentig tot massale deporta
tie van bendeleden naar El Salvador. De maras vestig
den zich zo in hun oude vaderland en verspreidden
zich van daaruit snel naar de buurlanden.
De naar schatting 30.000 leden van de maras onder
scheiden zich door tatoeages, die soms hun hele
lichaam bedekken, en houden zich bezig met drugs
handel, afpersing en ontvoering. In hoofdstad San
Salvador beheersen ze hele wijken en bevechten ze
hun territorium met bruut geweld. Ontvoeren, mar
telen en wurgen of onthoofden van slachtoffers is da
gelijkse praktijk. El Salvador is daardoor een van de
gewelddadigste landen ter wereld, met 64 moorden
per 100.000 inwoners in 2010. Alleen het ook door
maras geteisterde buurland Honduras heeft een ho
ger cijfer. „De MS-13 en M18 hebben ware terreur
ontketend in El Salvador", zegt Ticas. Hij toont een
boek met foto's van tientallen lijken die hij dit jaar al
opgroef. Bij sommige slachtoffers ligt het touw waar
mee ze zijn gewurgd in het graf, bij anderen gapen
grote gaten in de schedels: teken dat de daders het ge
zicht met machetes onherkenbaar hebben gemaakt.
„De bendes verdedigen hun territorium fanatiek.
Wie in een door M18 beheerste buurt woont en naar
een MS-13- wijk verhuist, is zijn leven niet zeker. Als
je een familielid in een bende hebt, loop je gevaar
het slachtoffer te worden van een wraakactie, ook al
heb je zelf niets met de bendes te maken."
Ook jonge meisjes zijn vaak slachtoffer, veelal zijn ze
verkracht voor ze werden vermoord. Ticas: „Als een
bendelid een meisje leuk vindt en zij hem zijn zin
niet geeft, dan verkeert ze in levensgevaar."
Hoewel de maras al twintig jaar bestaan in El Salva
dor, laten ze slachtoffers pas sinds kort verdwijnen.
Critici zien de politiek van Mano dura - Harde hand
- die sinds 2003 wordt gevoerd als oorzaak. Mano du-
ra geeft de politie vergaande bevoegdheden in de
strijd tegen de bendes. Wie een MS-13- of Mi8-ta-
toeage heeft, kan al worden opgepakt. „De verdwij
ningen lijken daar een directe reactie op", stelt Ticas.
„Geen lichaam betekent dat er ook geen bewijs is."
De golf van verdwijningen zorgt voor een angstcul
tuur, die herinneringen oproept aan de burgeroor
log. „Onlangs raakten mijn familie en vrienden in pa
niek toen ik twee uur lang de telefoon niet opnam,
terwijl ik alleen medicijnen was gaan kopen en thuis
in slaap was gevallen", zegt Wendy Castillo (27), die
met vrienden koffie drinkt in een hoofdstedelijk win
kelcentrum. „Er heerst collectieve paranoia hier."
Ook Ticas is angstig. Door zijn werk roept hij agres
sie op bij de mareros. Hij heeft dan ook altijd een ge
laden pistool op zak. „Een paar maanden geleden
was ik bezig met een opgraving, toen plotseling een
nichtje van me op me afliep. Ze vertelde me huilend
dat ik haar broer aan het opgraven was. Mijn eigen
neef, ook al kende ik hem niet. Mijn grootste angst is
dat ik op een dag een tip over een graf krijg en dan
mijn eigen zoon of dochter moet opgraven." Hij is
klaar met het afzetten van het geïmproviseerde graf
in het maïsveld als hij telefoon krijgt. Of hij snel naar
Soyopango komt, vlakbij de hoofdstad, waar een graf
met een jonge vrouw is gevonden. Hij zucht. Het
wordt zijn 593e opgraving in vijfjaar. „En voor ieder
graf dat je vindt, blijven er tien verborgen."
reageren?
spectrum@wegener.nl
Forensisch onderzoeker Israel Ticas en zijn team zijn
op zoek naar een slachtoffer in een clandestien graf in
Zacatecoluca, ten zuidwesten van San Salvador.
