Van miskend naar
eigenzinnig genie
spectrum 2
Zaterdag 22 oktober 2011
Ron Dirven, auteur
Geboren in
Etten-Léur, 1962
Studies: journalis
tiek te Utrecht,
kunstgeschiedenis
aan de KU Nijme
gen en schilder
kunst op de Breda
se kunstacademie
Sint Joost
Beroep: direc
teur-conservator
van Vincent van GoghHuis te Zundert
Woonplaats: Breda
Auteur van onder andere De Zaaier - Vin-
pent van Gogh in Etten, Vincent van Gogh:
Verloren Vondsten, Schilders van Dongen,
Amulf Rainer over Van Gogh, Boch Van
Gogh, Zadkine Van Gogh
Over de biografie Van Gogh; The Life ontstond deze week veel
mediatumult. Heeft de kunstschilder dan toch geen zelfmoord
gepleegd? Maar het meest bijzondere aan deze biografie is niet het
antwoord op die vraag, maar vooral de meer eigentijdse kijk op de
persoon Vincent van Gogh.
door Ron Dirven
Op de achterflap staat: 'Hun
boek zal de definitieve bio
grafie van de schilder blij
ken.' Of dat zo is, zal de toe
komst uitwijzen. Als opvol
ger van Lust for Life, Van Goghs biografie
uit 1934 door Irving Stone, hebben de
Amerikaanse onderzoekers Steven Naifeh
en Gregory White Smith deze week de lij
vige biografie Van Gogh: The Life gepubli
ceerd. Beide auteurs en hun team van on
derzoekers hebben een indrukwekkende
prestatie neergezet.
Het boek, waaraan tien jaar is gewerkt, be
vat een schat aan informatie over het le
ven van de wereldberoemde Brabantse
schilder. Naifeh en White Smith hebben
toegang gekregen tot de archieven van het
Van Gogh Museum, waarin zich nog veel
ongepubliceerde familiecorrespondentie
bevindt. Daarnaast hebben ze talloze we
tenschappelijke publicaties gebruikt die de
laatste decennia zijn verschenen, zoals de
nieuwste brieveneditie.
De schrijvers, die eerder de Pulitzer Prize
wonnen voor hun biografie over de schil
der Jackson Pollock, hebben een juridische
achtergrond en dat is merkbaar in hun aan
pak. Opvallend is dat ze bij het bestuderen
van hun bronnen hebben getracht 'tussen'
de brieven door te lezen. Ze gingen ervan
uit dat wat Vincent aan zijn broer Theo
schreef niet per se betrouwbaar hoefde te
zijn, maar eerder manipulatief.
Vincent, die financieel volledig afhankelijk
was van zijn broer, had soms bepaalde be
doelingen die om een andere 'waarheid'
vroegen. Als ware rechercheurs zijn de au
teurs van deze biografie daarom bepaalde
feiten gaan afleiden uit het beschikbare 'be
wijsmateriaal'. Dit levert verrassende in
zichten op. Een enkele keer zijn die verge
zocht, zoals hun veronderstelling dat Van
Gogh kan zijn neergeschoten door een
paar jongeren in plaats van dat hij zelf
moord heeft ge
pleegd. Deze bewe
ring wordt in
vakkringen niet
geaccepteerd.
Maar alle me
diatumult hier
over heeft de
aandacht afge
leid van de
plausibele aan
names en ge
volgtrekkin
gen in de rest
van het boek.
De wijze waarop
de schrijvers daar
in hun bronnen aan
vullen en interprete
ren, draagt sterk bij aan
de levendigheid van het verhaal.
Zo durven zij het aan om de duistere perio
de van zijn jeugdjaren in Zundert op een
geloofwaardige manier verder in te kleu
ren. Ze weiden uit over het karakter en de
vormende rol van zijn dominante moeder
die hem nooit heeft begrepen, de Victo
riaanse moraal binnen het protestantse ge
zin in het overwegend katholieke dorp
waar werd gezongen, gedanst en gevoch
ten: 'Breugheliaanse openbare uitspattingen
Theodorus en Anna van Gogh,
de ouders van Vincent.
De graven van Vincent en zijn broer Theo in Auvers-sur-Oise.
waren gebruikelijk tijdens zulke kermissen
(Breughel was in de streek geboren). Het alco
holmisbruik daar, de lompheid en vooral het
negeren van sociale klasse en seksuele moraal
bevestigden alle negatieve stereotypen van
het boerse Nederlandse karakter dat de be
schaafde mensen in stedelijke centra als Am
sterdam en Den Haag verafschuwden.'
De in zichzelf gekeerde jonge Vincent ont
dekt in de pastorietuin de 'zin' van de na
tuur. 'Alle lessen in symbolisme die Vin
cent uiteindelijk in verf overbracht - van
uit de christelijke mythologie, vanuit
kunst en literatuur - kregen hun eerste
wortels in de tuin van zijn moeder'.
Verderop in het boek keert zijn heimwee
naar het 'pastorie-eiland' in Zundert
steeds terug. Als hij op 22-jarige leeftijd
zijn geboortedorp
opnieuw bezoekt
en de nacht
doorbrengt op
het kerkhof,
krijgt hij ter
plekke de in
geving om
predikant te
worden. Dat
dit toen ge
beurde, is nog
niet eerder zo
stellig beweerd.
Het boek bevat
meer van dergelij
ke stelligheden. De
- auteurs laten Theo
bijvoorbeeld de be
schuldiging uiten dat het
kind van de Haagse prostituee Sien Hoor-
nik van Vincent is. Ook onderstrepen ze
zijn provocerend gedrag in Nuenen, daar
'bracht hij op etenstijd zijn schilderijen naar
de eetkamer van de pastorie en zette ze op de
stoel tegenover hem, waarmee hij tartend de
wevers aan tafel bij zijn ouders uitnodigde'.
Later beschuldigt zijn zuster Anna hem er
zelfs van door zijn opstandig gedrag zijn
vader te hebben 'vermoord'.
De auteurs vullen de gedachten van de per
sonages vaak zeifin en nemen daarbij
geen blad voor de mond. Deze aanpak ver
hoogt de dramatiek van het verhaal en
daardoor de leesbaarheid. Het is geen
droog wetenschappelijk betoog, maar een
spannende geschiedenis. Wat niet bete
kent dat Naifeh en White Smith geen dege
lijke studie hebben gemaakt van hun bron
nen, maar wel dat ze de feitelijkheden op
geraffineerde wijze hebben omgevormd
tot een haast filmisch drama volgens Ame
rikaanse 'Hollywood-principes'.
Om de scènes meer kleur te geven, schilde
ren ze bovendien 'decors' uit de geschiede
nis van de periode. Ook dat verlevendigt
het verhaal. Zo beschrijven ze de geuren
van de Borinage, de chaos in de wereld
stad Londen en de opkomst van het im
pressionisme in Parijs wanneer Vincent
daar in 1875 voor het eerst komt als bedien
de in de kunsthandel. Gefocust als hij dan
is op zijn naderende godsdienstige roe
ping, loopt hij volledig voorbij aan alle mo-
