121 erfenis van napoleon
Deze maand 200 jaar geleden bezocht
Napoleon voor het eerst Nederland. De
keizer kwam orde op zaken stellen, nadat
hij zijn broer Lodewijk aan de kant had
geschoven. Napoleons erfenis is tot op de
dag van vandaag merkbaar.
Op tournee met
zesduizend mensen
A donderdag 29 september 2011
I
Keizer van de Lage
Ir'
L
a
door Niek Opten
beeld Mark Reijntjens
De invloed van kei
zer Napoleon op
het huidige Ne
derland is enorm.
Of het nou om
ons rechtssys
teem, het wetboek van strafrecht,
de Kamer van Koophandel, de bur
gerlijke stand of het kadaster gaat:
de oorsprong ervan ligt in de jaren
1806-1813, de periode dat de Frans
man de scepter zwaaide in de Ne
derlanden. „Natuurlijk heeft hij
niet alles tot in de puntjes kunnen
regelen, daarvoor was zijn regeer
periode te kort. Napoleon was de
architect, opvolgers hebben er op
voortgeborduurd", zegt journalist
en Napoleon-kenner Roy de Beun-
je. Hij geeft dit jaar zes thema-tijd
schriften uit over het bezoek dat
Napoleon 200 jaar geleden aan Ne
derland bracht.
Een van de belangrijkste maatrege
len van de keizer was de unificatie
van de rechtspraak, wat van de La
ge Landen een moderne rechts
staat maakte. Jury's maakten over
al plaats voor onafhankelijke rech
ters, de scheiding tussen kerk en
staat werd een feit. Dat laatste
kwam ook letterlijk tot uiting in
de opdeling van godshuizen: de to
rens kwamen in handen van de
staat, omdat ze handig waren als
militaire observatieposten, de kerk
gebouwen bleven in handen van
de gelovigen. Ook hevelde hij de
registratie van bevolkingsgegevens
over van de kerk naar de staat. Het
verhaal dat Nederlanders toen pas
gingen nadenken over achterna
men klopt niet, stelt De Beunje.
De meeste Nederlanders hadden
al een familienaam. Van massaal
verzet tegen Napoleon door het
aannemen van vreemde namen is
dan ook geen sprake geweest.
Veel van de vernieuwingen wer
den in Nederland ingevoerd door
Lodewijk, de jonge broer van Na
poleon die in 1806 tot koning van
Holland was benoemd. De meeste
ideeën kwamen echter uit de ko
ker van de keizer. Zijn invloed op
diens jonge broer was volgens De
Beunje groot. „Napoleon heeft Lo
dewijk opgevoed, toen hun vader
op jonge leeftijd overleed. Wat je
Lodewijk kunt nageven is dat hij
zich als koning oprecht heeft geïn-
Op dinsdag 24 september 1811 arri
veerde keizer Napoleon in Cad-
zand voor een wekenlange tournee
door de Lage Landen.
Doel van de rondreis was verken
ning van de militaire situatie, want
hij overwoog Engeland binnen te
vallen. Met name Den Helder zou
daarbij een grote rol kunnen spe
len. Maar de tocht was ook bedoeld
als pr-campagne, want het Neder
landse volk nam het hem zeer kwa
lijk dat hij een jaar eerder de popu
laire koning Lodewijk aan de kant
had geschoven.
Tijdens zijn tournee bezocht Napo
leon veertig plaatsen, alleen het
noorden en Limburg liet hij links
liggen. In elke stad zorgde de kei
zer met zijn gevolg van in totaal
zesduizend personeelsleden en sol
daten voor veel opwinding. Al was
het alleen al omdat al die mensen
ergens moesten slapen. Daarvoor
werden kerken geconfisqueerd en
moesten burgers bedden afstaan in
hun huis. Op 31 oktober verliet Na
poleon het land weer via Grave.
teresseerd voor Nederland. Hij
was geliefd bij het volk, liet zich
ook veel zien." Zo nam hij per
soonlijk de leiding op zich van de
hulpverlening toen in 1806 een
kruitschip ontplofte in Leiden.
Zowel Napoleon als Lodewijk wa
ren 'kinderen van de Verlichting',
de filosofische en politieke opvat
ting waarin rechtvaardigheid, de
mocratie en gelijkheid belangrijke
uitgangspunten zijn en de rede
een belangrijke rol speelt. Daarin
past de oprichting van het Konink
lijk Instituut, de latere Koninklijke
Nederlandse Akademie van We
tenschappen, net als de Koninklij
ke Bibliotheek. Ook het Rijksmu
seum dateert uit die tijd, toen nog
Koninklijk Museum geheten.
Maar naast alle idealen speelden
bij de invoering van al die nieuwig
heden ook zeker militaire belan
gen mee. Zo was invoering van de
burgerlijke stand handig om te
kunnen inschatten hoeveel solda
ten het leger in de toekomst kon
verwachten. Onder Napoleon
werd de dienstplicht ingevoerd.
„Het was een en-en-verhaal. Zon
der Napoleon zouden sommige
vernieuwingen ook zijn doorge
voerd, dat paste in de tijdgeest. Te
gelijkertijd was Napoleon in staat
op grote schaal vernieuwingen
door te voeren. Hij wilde zijn rijk
stroomlijnen door eenheid te
scheppen", zegt De Beunje.
Zo kende Nederland, voordat de
Fransen kwamen, elke streek zijn
eigen maten. Dat was bijzonder
onhandig voor de handel en de in
voering van wetten en regels. Het
decimale stelsel met meters en ki
lo's is te danken aan Napoleon.
Soms werden beslissingen van de
keizer na zijn val teruggedraaid
om soms later alsnog terug te ke
ren. Zoals de legalisering van de
prostitutie. „Dat was een progres
sieve daad van Napoleon, maar
met een groot eigen belang. Prosti
tuees moesten zich verplicht regel
matig laten onderzoeken door een
arts. Uit humaan oogpunt, maar
ook om te voorkomen dat zijn sol
daten, een belangrijk deel van" de
clientèle, ziektes zouden oplopen."
Rond 1900 werd de maatregel te
ruggedraaid omdat die in strijd
zou zijn met de goede zeden.
Weer een eeuw later kreeg betaal
de seks opnieuw een legale status.
Landen
