'Ambtenaren
lijken geen
rem te hebben'
'Een oma vroeg mij waarom haar kleinkind steeds 'like' zegt als die woensdag 14 september 2011
iets leuk vindt' II
proactief
stakeholder
synergetisch
effect
win-win-
situatie
core-
business
üuf-of-lfie-
box
hands-on
handen
en voeten
geven
de
organisatie
kantelen
top down
approach
best
een
zelfsturend
team
bilateraaitje
transparant
bench
marking
uitrollen
implemen
teren
de manager
als coach
innovatief
aandachts
veld
borgen
aanvliegen
in de lead
zijn
target
ÜSP*
Vaagtaalprijs 2011
Arjen Ligtvoet, tekstschrijver en auteur van Vaagt aal
*unïqué selling point
De manager is jong, dynamisch en proactief. Zijn babbel is zo snel als zijn cabrio. Als hij
spreekt hoor je een professional aan het werk. Althans, dat lijkt zo. Wie goed luistert, hoort
alleen nietszeggend gebrabbel. Het is louter lege taal.
Neem de bingokaarten mee naar een vergadering en kruis het vakje aan als het betreffende woord of zinsdeel
wordt gebruikt. De rechterkaart is geschikt voor een managementsbijeenkomst en de linker voor een onderwijs-
vergadering. Als een rijtje van vijf - horizontaal, verticaal of diagonaal - compleet is, roep dan luid en duidelijk:
Bingo! De aanwezigen weten dan direct dat ze nogal vaag bezig zijn. Bron: vaagtaal.nl
zingen, nota's, officiële brieven en
dergelijke door de ontvanger niet
goed worden begrepen. „Op het
gebied van instructieve teksten
doet Nederland het overigens be
hoorlijk beter dan de meeste ons
omringende landen. Maar verbete
ringen blijven noodzakelijk."
Want nog steeds zijn veel teksten
moeilijk te begrijpen. „Vergeleken
met twintig jaar geleden kunnen
apparaten steeds meer en moet er
dus ook steeds meer worden uitge
legd. En hetzelfde geldt voor for
mulieren van de overheid. Veel re
gelingen waar die formulieren bij
horen, zijn complexer geworden
omdat de samenleving nu een
maal minder eenduidig is dan
vroeger. Vijftig jaar geleden be
stond de samenleving bij wijze
van spreken bijna alleen uit gezin
nen, tegenwoordig is dat heel an
ders. Met hoe meer leefvormen je
rekening moet houden, hoe inge
wikkelder je regelingen worden en
hoe lastiger het wordt om er goed
over te communiceren."
Ligtvoet is het daarmee eens, maar
hij vindt ook dat vaagtaal bijna al
tijd te vermijden is. Ook heel inge
wikkelde zaken kun je concreet uit
leggen. „Een advocaat vroeg mij de
tekst van de huwelijkse voorwaar
den te herschrijven. Ik heb toen de
intentie van de wet uitgelegd, die
paste op een half A4'tje. De juridi
sche uitwerking voegt de notaris
bij als toelichting."
Jargon en kromme zinnen zullen
altijd blijven bestaan. Wel is er
steeds meer aandacht voor de aan
pak van wollige woorden en kleve
rige clichés. „Overheden en het be
drijfsleven merken dat duidelijk-
zijn goed is voor de klantenbin
ding. Het levert dus geld op."
Maar de bestrijding van vaagtaal
begint volgens Ligtvoet allereerst
bij de taalgebruikers zelf In zijn
boek noemt hij handige tips: laat
geen kans onbenut om je gespreks
partners tot duidelijk taal te dwin
gen; sta open voor commentaar
op jouw taalgebruik en neem de
tijd om een tekst te schrijven. Ligt-
voet: „Zo kun je een flinke vaccina
tie tegen vaagtaal geven."
Voor het vierde jaar houdt Arjen
Ligtvoet de Vaagtaalverkiezing.
Onder de genomineerden, met tus
sen haakjes een toelichting van
Ligtvoet:
- decontextualiseren (Ruttiaans
voor 'uit zijn verband gehaald')
- functionele zuivel (onfunctione
le manier om 'melk' te zeggen)
- het heeft mijn aandacht (ik ga
er dus echt nooit iets mee doen)
- misschien wel de beste... van
Nederland (maar misschien ook
wel niet)
- ambitieniveau (moet altijd ho
ger, maar wel met een kleiner bud-
get)
- lifestyle-event (bijeenkomst
voor gelijkgestemden, maar dan
wel Heel Hip)
Deelnemers mogen ook zelf een
woord of uitdrukking nomineren.
Stemmen kan tot 1 november via
www.vaagtaal.nl
Bijsluiters van medicij
nen en hypotheekof
fertes moeten duide
lijk zijn. Dat is bij wet
vastgelegd. In de prak
tijk komt daar weinig
van terecht.
In de hele Europese Unie is
de wet sinds 1998 van
kracht: bijsluiters van medi
cijnen moeten 'begrijpelijk'
zijn. Maar wat is de definitie
van dat woord? „Die is niet dui
delijk", zegt communicatiewe
tenschapper Leo Lentz, kersver
se hoogleraar Tekstontwerp en
Communicatie aan de Universi
teit Utrecht. „Soms verwart de
wetgever 'duidelijkheid' met
'volledigheid'. Ambtenaren lij
ken dan geen rem meer te heb
ben." In zijn oratie nam Lentz
vier onderwerpen onder de
loep waarvoor de wet voor
schrijft dat ze begrijpelijk moe
ten worden uitgelegd: naast bijs
luiters zijn dat hypotheken, pen
sioenen en toelichtingen bij we
tenschappelijk medisch onder
zoek.
Vooral voor hypotheken is de si
tuatie slecht. „Slechts 5 tot 21
procent van de proefpersonen
blijkt de juiste informatie te vin
den in het pakket dat banken
aan nieuwe klanten verstrek
ken", zegt Lentz. „Het percenta
ge dat een passage kan vinden
én goed begrijpt is nog veel la
ger. Toezichthouder AMF con
cludeerde vorig jaar dat meer
dan de helft van de 'startbrie-
ven' die mensen krijgen zodra
ze voor hun pensioen beginnen
te sparen, niet voldoende begrij
pelijk was."
Een wet is volgens de hoogle
raar niet het juiste middel om
deze teksten duidelijker te ma
ken. „In een wet wordt een stan
daard vastgelegd, die daardoor
heel moeilijk is te veranderen.
Genres veranderen door de ja
ren heen. Neem kookrecepten.
Honderd jaar geleden waren die
moeilijk te doorgronden, omdat
de ingrediënten alleen in de
tekst stonden. Door marktwer
king, van uitgevers en winke
liers, zijn recepten tegenwoor
dig heel duidelijk: bereidings
tijd, benodigdheden en ingre
diënten staan apart vermeld, de
aanwijzingen zijn puntig. Als
zorgverzekeraars vandaag zou
den dreigen dat ze alleen nog
medicijnen vergoeden met een
begrijpelijke bijsluiter, dan is
het binnen een paar jaar gere
geld. Bijsluiters zijn nu nog bij
zaak voor farmaceutische bedrij
ven."
Complicerende factor is dat bijs
luiters 100 procent juridisch wa
terdicht moeten zijn, anders
dreigen schadeclaims van patiën
ten. „Dat klopt, maar ook zon
der de juridische inhoud geweld
aan te doen, zijn die teksten
veel duidelijker te maken", al
dus Lentz.
Hij wijst naar de Belasting
dienst, die zo'n vijftien jaar gele
den een omslag heeft gemaakt.
„Tot dan toe hadden juristen
het laatste woord bij alle tek
sten. Nu is begrip het allerbe
langrijkste. Daarbij is soms een
offer gebracht, door een juridi
sche nuance te laten verdwij
nen. Het aantal bezwaarschrif
ten is gedaald, wat een kostenbe
sparing is. Een hogere aanslag
met een begrijpelijke uitleg
wordt eerder geaccepteerd dan
eentje met een onbegrijpelijk
verhaal."
Voor hypotheekoffertes en pen
sioenoverzichten geldt dat de
ontvangers meestal weinig zin
hebben om zich erin te verdie
pen, vaak hebben ze weinig
voorkennis. „Hypotheekoffertes
zijn niet ingericht op de taak
van de lezer: beoordelen of het
voorstel van de bank bij je past.
Er bestaan mogelijkheden om
daar iets aan te veranderen door
de tekst anders te presenteren.
In de gezondheidszorg zijn deci
sion aids ontwikkeld, waarmee
patiënten geholpen worden om
stap voor stap tot een beslissing
te komen. Daar zouden we met
hypotheken en pensioenen iets
van kunnen leren."
