had een oogje op Zeeland
Unaparte
3 spectrum
Zaterdag 10 september 2011
Napoleon Bonaparte, de keizer in hoogst eigen persoon,
bezocht precies twee eeuwen geleden Zeeland. Tijd voor een
moment van herinnering. Een keizerlijk bezoek laten we
toch niet zomaar voorbij gaan?
door Jan van Damme
i8ii: Napoleon
in Zeeland
zien." Hij liet zijn ministers een plan op
stellen voor een sterkere verdediging van
de Scheldemonding. En meer: eigenlijk wil
de hij de kust van het hele continent tegen
landingen behoeden - een soort Atlantik-
wall avant la lettre. Wat de Nederlandse
kust betreft had hij ook aandacht voor de
Maasmonden, de toegang tot de Zuiderzee
en Delfzijl.
Voor versterking van Vlissingen stelde de
keizer een bedrag van 14 miljoen franc -
pakweg 3 miljoen euro - beschikbaar. Voor
dat bedrag werd ondermeer een complete
fortenring rond de stad aangelegd. Ten
westen van Breskens werden de forten Na
poleon en Impérial gebouwd. Daarmee
was de tóegang tot de vaarweg naar Ant
werpen verzegeld. Ook Veere werd ver
sterkt. Verder op de Schelde-oevers rich
ting Antwerpen had hij grootse plannen
met Terneuzen. In 1804 had hij het ont
werp voor een nieuwe, grote marinebasis
in de Margarethapolder al klaar. Die zou
Terneuzen in één keer als een soort twee
de Boulogne op de kaart zetten. Het schil
derij, dat hij in dat jaar aan de stad Gent
schonk, is daarvan een treffend bewijs.
Voor hem op tafel liggen de havenplan
nen: Port de Temeu-
se. Digues et Pol
ders.
Nu is er natuurlijk
alle reden, om nog
eens bij dat keizerlij
ke bezoek van wel
eer stil te staan.
Waarbij dan wel be
dacht moet worden,
dat Napoleon meer
dere keren in Zee
land is geweest. Zo
belangrijk vond hij
de toegangspoort
naar Antwerpen
wel. In Vlissingen
kwam hij al in 1803
kijken, nog voor hij
zichzelf tot keizer
had laten kronen.
En de Engelse inva
sie maakte hem dus
danig bezorgd, dat
hij ook in 1810 al
een uitgebreide Tour de Zélande maakte.
Hij deed daarbij Middelburg aan. Jan J.B.
Kuipers beschrijft in het vierde nummer
van het thematijdschrift Napoleon in Ne
derland, hoe burgemeester Schorer op zijn
nummer werd gezet. 'Hebt vorig jaar de
sleutels van de stad ook aan de Engelsen
aangeboden en bij die gelegenheid de stad
feestelijk doen verlichten?' En verder: 'De
burgemeester van uw stad is een schurk,
en hij zal streng worden gestraft.' Zo ver is
het overigens nooit gekomen.
De keizer had ontegenzeggelijk ook een ge
nereuze kant. Tijdens zijn rondrit in 1810
verbleef hij even op de hofstede van boer
Hondert in de Zuid-Kraaijertpolder. Hij
toonde zich nogal gecharmeerd van de
dochter des huizes. Met enige moeite wis
ten de ouders te voorkomen dat hun doch
ter in het gevolg van de keizer naar Parijs
werd meegenomen. De Middelburgsche
Courant berichtte op 19 mei: „Voor zijn
vertrek liet de Keizer eene aanzienlijke gift
voor het gebruik van de Hofstede geven,
en zeide aan de 15- of 16-jarige Dochter
van Klaas Hondert eene bruidschat toe
wanneer zij trouwen zoude, onder beding,
dat hare twee eerste Kinderen naar hem
en de Keizerin genaamd zouden worden."
In het najaar van 1811 kwam Napoleon Zee
land via de Vlaamse kust binnen. Met een
klein gevolg stak hij vanaf het Hazegras
het Zwin over. Kuipers verhaalt dat de
schippers Jacobus Schilleman en James
Verhoeve met een schenking van 50 gou
den Napoleons en een toegezegd jaargeld
van 300 francs rijkelijk werden beloond.
De brief, die de keizer vanuit Breskens aan
zijn Marie Louise schreef is bewaard geble
ven: „Mijn vriendin, ik ben gisteravond be
hoorlijk vermoeid aangekomen in Bres
kens, vanaf Oostende heb ik te paard geze
ten; ik ga de forten bekijken, die ik heb la
ten bouwen. Ik zal overnachten aan boord
van mijn eskader, dat hier voor anker ligt.
Ik ben doorweekt, het regent nog." Dat es
kader was fors: 21 linieschepen, elf fregat
ten en twaalf brikken en kotters. Op 24
september ging hij aan boord van admi
raalschip de Charlemagne. Door het onstui
mige weer kon hij pas zestig uur later in
X fortificatie
Vlissingen aan land worden gezet. Harde
wind en hoge golven, schreef hij aan Ma
rie Louise, „maar ik heb er geen last van."
In Vlissingen, Veere en bij Breskens zijn
nog volop sporen te vinden van de Napo
leontische verdedigingswerken. Als er bij
Terneuzen al een begin gemaakt was met
de aanleg van de marinebasis, dan zijn er
daar geen restanten overgebleven. Onbe
vestigde berichten uit die tijd vertellen, dat
de keizer zeer tevreden was over de werk
zaamheden in de Margarethapolder. Hij
zou gezegd hebben: „Dat zijn werken, der
Romeinen waardig."
Over het bezoek van Napoleon: Thema Tijd
schrift Napoleon in Nederland 1811-2011,
Zeeland Brabant, no. 4,
augustus/september 2011, 5,95 euro.
Over de Britse landing op Walcheren in
1809: Een brug te ver - Victor Enthoven
(red.), Uitgeverij Vantilt 2009.
Zie ook: www.pzc.nl/zeelandgeboekt.ni
door Harmen van der Werf
Edwin Hamelink, voorzitter van de Heemkundige Vereniging Ter
neuzen, trekt een treffende vergelijking. „Stel je voor dat president
Obama Terneuzen zou bezoeken, daarmee moet je het bezoek van
Napoleon op 29 september 1811 vergelijken. Zoiets mag je tweehonderd
jaar later toch niet zomaar voorbij laten gaan."
Napoleon zag wel wat in Terneuzen. Hij had het plan het nietige vissers
dorpje met hooguit 1500 inwoners op te stuwen in de vaart der volkeren.
Ten oosten van Temeuzen, in de Margarethapolder, wilde de Franse kei
zer een marinebasis van ongekende omvang bouwen aan diep vaatwater.
Terneuzen zou uitgroeien tot een stad met 50.000 inwoners.
Het is er nooit van gekomen, maar dat Napoleon in de herfst van 1811 de
al aangelegde kustbatterij in de Margarethapolder bezocht, kan niemand
Terneuzen meer afnemen. Het inspireerde advocaat-entertainer Maikel
Harte tot het maken van de satirische film Napoleon Unaparte die vrij
dag 30 september in première gaat in het vestzaktheater De Paerdestal
aan het Tuinpad 16-18 in de Temeuzense binnenstad. Tussen 21.00 en
23.00 uur wordt de film van twintig minuten doorlopend vertoond.
Napoleon zou bijna een hele dag in Terneuzen blijven. Hamelink is lo
vend over hem. „Zeeuws-Vlaanderen is direct na de verovering van Ne
derland door Frankrijk in 1795 bij Frankrijk gevoegd. Napoleon was ook
onze keizer. Hij heeft de burgerlijke stand ingevoerd, we danken onze
rechtspraak aan hem."
Hoe belangrijk de Franse tijd (1795-1813) is geweest, is vanaf zaterdag 1 ok
tober tot en met vrijdag 20 oktober te zien op een expositie in het ge
meentehuis van Temeuzen. Een reproductie van een schilderij van Napo
leon uit Gent - 'een gigantisch werk van 2,65 bij 1,60 meter' - en plannen
voor de marinehaven in de Margarethapolder zijn er te bezichtigen. De
dag van de opening van de expositie staat de Terneuzense binnenstad
ook helemaal in het teken van Frankrijk.
De Heemkundige Vereniging sluit de jubileumactiviteiten donderdag 13
oktober af met (geïllustreerde) lezingen door oud-docent Kees de Bliek
en Edwin Hamelink in Hotel l'Escaut aan de Scheldekade 65 in Terneu
zen, aanvang 20.00 uur.
Napoleons bezoek aan Terneuzen mag niet vergeten zijn, van de kustbat
terij die hij bezocht, is niets meer terug te vinden. Ter herinnering zijn in
2008 op de dijk van de Margarethapolder een kanon en informatiebord
geplaatst. Het informatiepaneel is laatst gestolen, tot grote ergernis van
Edwin Hamelink.
Wellicht-komt er op termijn een nieuw informatiebord terug. Voordat
dit gebeurt, wil Edwin Hameiink heel graag een raadsel opgelost zien. De
kustbatterij is in 1809 beschoten door een Engels fregat. Daarbij zouden
23 mensen omgekomen zijn, maar in officiële stukken heeft hij er tot nu
toe slechts acht kunnen traceren. „Er schijnt nog een dagboek uit die tijd
te zijn, over de beschieting in 1809, het vervoer en het begraven van de
slachtoffers. Dat dagboek zou heel goed van een landbouwer uit de buurt
kunnen zijn. Ik zou dat zo graag eens in handen willen krijgen." Hij be
sluit in stijl. „Dat is mijn cri de coeur."
Maquette van de Franse kustbatterij in de Margarethapolder bij Terneuzen.
