We worden
steeds harder
en knorriger
54
De aanslagen hebben diepe
sporen in Nederland getrok
ken. Het debat over de islam
is intensiever geworden.
Maar kun je eigenlijk wel
spreken van een écht debat?
„De meningencultuur is
sterker geworden, feiten tel
len minder."
door Frits Bloemendaal
Ga eens op de Erasmus-
brug staan, zegt burge
meester Ahmed
Aboutaleb van Rotter
dam. „En kijk naar deze stad. De
veiligheid is de afgelopen tien jaar
met tientallen procenten verbe
terd. In het meest kwetsbare deel,
Zuid, gaat het echt beter. De pres
taties van kinderen gaan vooruit.
De Cito-score stijgt in Rotterdam,
van autochtone
én allochtone
kinderen. En ga
eens in de aula
van de Erasmus
Universiteit kij
ken. Pak er een
foto bij van tien
jaar geleden. Als
je de verkleuring
niet ziet, ben je
blind."
De vraag was: wat is er na de aan
slagen van 11 september 2001 in
Nederland gebeurd? Is het land er
door veranderd en zo ja hoe?
Aboutaleb was destijds directeur
van Forum, het instituut voor mul
ticulturele vraagstukken. De dis
cussie over de islam, al eerder
door Frits Bolkesteirf en Pim For-
tuyn op gang gebracht, kreeg een
enorme impuls door de aanslagen.
„Een moeilijke periode", weet
Aboutaleb. „Er waren aan de kant
van de moslims geen goede spreek
buizen, die duidelijk konden ma
ken wat men werkelijk vindt. Dat
is nog steeds zo, en dat vind ik zor
gelijk."
Paul Schnabel weet nog hoe hij
tien jaar geleden overal kon doorlo
pen, als hij het ministerie van Alge
mene Zaken bezocht. „Nu heb je
overal sluisjes, met een pasje dat
voor het ene sluisje wél werkt en
voor het andere niet", zegt de di
recteur van het Sociaal en Cultu
reel Planbureau (SCP). De 'beveili
gingsmanie' is voor hem een van
de meest tastbare veranderingen
in de afgelopen tien jaar.
„Dat is kwaliteitsverlies van de pu
blieke sfeer. Het gaat steeds verder,
ook al gebeurt er niets. Nederland
is banger geworden."
Met mij gaat het goed, met ons
gaat het slecht, was de sfeer die
het SCP kort na de aanslagen opte
kende. Een flink deel van de Ne
derlandse bevolking was 'knorrig',
zoals Schnabel het noemt.
„Fortuyn was de eerste die knorrig
heid vorm kon geven. Sindsdien is
de knorrigheid
toegenomen. Net
als de hardheid
waarmee we
naar elkaar
schreeuwen.
Want debatteren
is het nooit ge
weest."
Nederlanders,
vindt Schnabel,
zijn politieker geworden. Maar die
politieke betrokkenheid uit zich
niet in partijlidmaatschap, maar in
meningen. „De meningencultuur
is sterker geworden, feiten tellen
minder. En de toon is grover, direc
ter en botter geworden. Iedereen
doet daaraan mee."
Schnabel mist een écht debat over
de islam. „Dat is er niet. Alleen
door Nederlanders in kranten.
Voor het overige zijn het alleen
scheldpartijen. Het gekke is dat er
in Nederland helemaal niet zo veel
aan de hand is, afgezien van mis
schien de Diamantbuurt in Am
sterdam. Terwijl in de politiek het
thema steeds weer wordt opge
pakt."
Op de tafel in de woonkamer van
Jacques Wallage ligt een stapel boe
ken. Hij houdt binnenkort een le
zing over integratie in Israël. Zijn
joodse wortels zijn nooit ver weg.
Oud-politicus en oud-burgemees-
ter Wallage is tegenwoordig (ook)
bijzonder hoogleraar Integratie en
Openbaar Bestuur aan de Rijksuni
versiteit Groningen.
Voor de integratie, zegt Wallage
onomwonden, zijn de aanslagen
van Al Qaeda funest geweest.
Eerst hadden we het over immi
granten met een
sociale achter
stand, die via
werk en scholing
moesten integre
ren. Daarna ging
het vooral over
moslims, die
zich moesten
aanpassen aan
onze cultuur.
Wallage: „Integratie is veranderd
van een emancipatievraagstuk in
een culturele kwestie. Dat speelde
al, maar door de aanslagen is de
onderstroom een bovenstroom' ge
worden. De moslim wordt nu als
een veiligheidsrisico beschouwd.
Het één grote soep geworden."
Het wérkt averechts om er een cul
turele kwestie van te maken, vindt
Wallage. „Je jaagt mensen juist de
moskee in. Zonder deze reactionai
re reactie zouden moslims dezelf
de weg bewandelen als joden, ka
tholieken en protestanten in het
verleden. Twee derde van hen is al
ontkerkelijkt, en bij moslims be
zoekt 60 procent de moskee niet
meer. Eén van de drama's van 11
september is dat de beste weg naar
integratie is geblokkeerd. Immi
granten mogen geen meervoudige
identiteit meer hebben, terwijl ze
zich daarbij het beste voelen. Nu
moeten ze ófTurk, óf Marokkaan,
óf Nederlander zijn. Anderen be
slissen over jouw identiteit."
Maarten van Rossem barst direct
los. De aanslagen in de VS hebben
Nederland alleen maar ellende ge
bracht, vindt de Amerika-deskun-
dige en voormalig bijzonder hoog
leraar geschiedenis. „We Zijn in
ban geraakt van het volstrekte
waanidee dat de islam een bedrei
ging voor het vaderland is", stelt
hij vast. „Dat we door een minder
heid van 5 procent worden geïsla
miseerd, is een idee van volstrekte
psychopaten. Maar tegelijkertijd is
de PW de meest invloedrijke par
tij. Dat komt door de doodsnood
van WD en CDA, die zich door
die halve zolen laten gijzelen."
In tien jaar is Nederland volgens
Van Rossem in een collectieve
angstpsychose beland. De ideeën
over de islam wa
ren er in 2001 al,
maar zijn door
populisten als
Wilders salon-
fahig geworden.
„Als je ziet wat
die man zegt,
zou hij psychia
trisch behandeld
moeten worden.
Het wonderlijke is dat we al tien
jaar bezig zijn waandenkbeelden
te bespreken. We zijn bezig fanto
men te bestrijden."
Het gekke is volgens hem dat het
juist heel goed gaat in Nederland.
„En wij maar zeiken over wat
slecht gaat. Als Marokkaanse jonge
ren iets vervelends doen, is het ein
de der westerse beschaving nabij."
„Het was een memorabele zo
mer", zegt Bart Jan Spruyt, direc
teur van de Edmund Burke stich
ting, een conservatieve denktank.
„Tien jaar geleden ging Pim For
tuyn de politiek in. Dat was de ge
boorte van het populisme. Tien
jaar later hebben we een kabinet
dat wordt gedoogd door een partij
die uit dat populisme is voortgeko
men. En Geert Wilders is net vrij
gesproken van haat zaaien en dis
criminatie. Ik dacht dat een nieu
we consensus was bereikt, zoals
die in Nederland altijd weer tot
stand komt. Een prachtig mo
ment.
Maar toen kwam de Noor Anders
Breivik, die het stof ineens weer
hevig deed opwaaien. Toch denkt
Spruyt dat de rust weerkeert, dat
er echt een tijdperk is afgesloten.
Nederland is duidelijk conservatie
ver geworden, stelt hij met genoe
gen vast. Natuurlijk, er zijn ver
schrikkelijke dingen gebeurd: de
aanslagen van 11 september 2001,
twee politieke moorden (op Pim
Fortuyn en Theo van Gogh), be
dreigingen, een enorme toename
van veiligheidsmaatregelen en een
politiek en maatschappelijk debat
foto Jasper Juinen/ANP
waarin de woord
keus en de ver
wijten ongekend
hard waren.
Maar dat was vol
gens Spruyt 'no
dig om taboes te
doorbreken en
hele reële kwes
ties aan de orde
te krijgen'. „Hoe je ook naar het
verleden kijkt, ik ben blij met dit
kabinet en de gedoogconstructie,
waarin het populisme op een fat
soenlijke manier is ingebed in ons
politieke bestel. Dat werkt discipli-
