iol onderzoeksfraude
Verbijstering na
bedrog Stapel
'Fraude wetenschappers
Een 'absolute topper', die publiceerde
met de 'big shots', wiens bevindingen
'voer waren voor beleidsmakers'. De Til-
burgse Diederik Stapel bleek te frauderen
en valt keihard van zijn voetstuk.
vrijdag 9 september 2011
reageren?
nieuwsredactie@wegener.nl
door Sander van Mersbergen
en Hans Rube
illustratie Ruben L. Oppenheimer
Verbijstering en ont
zetting. De reacties
op het nieuws dat
de Tilburgse hoogle
raar Diederik Sta
pel fraudeerde met
onderzoeksgegevens, zijn eensge
zind. Collega's noemen het bedrog
'een ramp voor de sociale psycho
logie', het vakgebied waarin Stapel
toonaangevend was. Wetenschap
pers die in het verleden met Sta
pel onderzoek deden, vragen zich
af wat hiervan de waarde nog is.
Zelf reageert de hoogleraar cogni
tieve psychologie niet, bleek giste
ren. „De kwestie heeft een enor
me impact op hem", zegt Moni
que Matze, die namens de Tilburg
se wetenschapper is aangewezen
als woordvoerster. „Hij kan mo
menteel het woord niet doen."
Matze geeft aan dat Stapel zich ge
heel kan vinden in de verklaring
van rector magnificus Philip Eijlan-
der, en dat hij toegeeft fouten te
hebben gemaakt, De rector ver
klaarde deze week dat Stapel voor
meerdere onderzoeken gebruikt
heeft gemaakt van verzonnen gege
vens. Om hoeveel publicaties het
gaat en om welke precies, wordt
de komende maanden door een
speciale commissie onderzocht.
Het gaat in ieder geval om een
vast patroon, dat zich over een lan
gere periode voordeed.
Tot deze week werd de hoogleraar
gezien als een absolute topper op
zijn vakgebied. „Niet alleen in Ne
derland, maar wereldwijd", zegt
Roos Vonk, hoogleraar sociale psy
chologie in Nijmegen. „Hij publi
ceerde met de 'big shots' uit de in-
'Stapel was anders ook wel
hoogleraar geworden, dit
had hij niet nodig'
ternationale wetenschap, met de
belangrijkste Amerikaanse onder
zoekers." Volgens Science, een
vooraanstaand wetenschappelijk
tijdschrift, waren de bevindingen
van Stapel 'voer voor columnisten
en beleidsmakers'.
Dat juist zo'n grote naam zo gru
welijk in de fout gaat, zorgt ervoor
dat de impact enorm is. „Zo ie
mand vertrouw je", zegt Arjan
Bos, assistent-professor in Maas
tricht. „Dit is het ergste wat je
kunt doen. ]e controleert elkaar in
de wetenschap. Je schrijft met el
kaar mee, denkt met elkaar mee.
Maar je-gaat er vanuit dat de data
van je collega kloppen."
Op de Rijksuniversiteit Gronin
gen, waar Stapel tussen 2000 en
2006 werkte, ervaart men de frau
de als een grote klap. „Veel men
sen hier hebben met hem samen
gewerkt. Ze twijfelen nu over die
onderzoeken. Die twijfel moet
weg. Onderzoeken waar de naam
van onze universiteit en van onze
collega's op staan, moeten boven
iedere twijfel verheven zijn. Wij
zullen van harte meewerken met
de onderzoekscommissie van de
Tilburgse Universiteit."
Het is voorlopig gissen wat Stapel
dreef om tot het verzinnen van da
ta over te gaan. Sommige collega's
opperen dat de publicatiedruk wel
licht een rol speelde. Die druk
groeit, beaamt Daniël Wigboldus.
De Nijmeegse professor is voorzit
ter van ASPO, een platform voor
onderzoekers in de sociale psycho
logie. „Wetenschappers worden
steeds meer afgerekend op publica
ties. Wie publiceert in toonaange
vende tijdschriften krijgt meer sub
sidies, promoveert eerder en krijgt
dus ook een beter salaris."
En wie wil publiceren, kan maar
beter zorgen dat hij iets opvallends
te melden heeft. „Ik heb vijf onder
zoeken gedaan waarin ik geen op
vallende verbanden kon aanto
nen", zegt Bos. „Dat zegt niets
over de kwaliteit van het onder
zoek, maar zie het maar eens gepu
bliceerd te krijgen."
Stapel had altijd 'prachtige data',
stélden zijn collega's keer op keer
bewonderend vast. Nu blijkt waar
om. Bos: „Misschien was de verlei
ding voor hem te groot. Maar het
verbaast mij enorm. Ik denk dat
Stapel met zijn gezonde verstand
ook een goede hoogleraar was ge
worden, die capaciteiten heeft hij.
Dit had hij niet nodig."
De publicatie van het 'chaos'-onderzoek in het gerenommeerde weten
schappelijke tijdschrift Science. foto Joris Buijs/PVE
Niet altijd berusten weten
schappelijke publicaties
op feiten, soms liegt een
onderzoeker zijn data bij
elkaar. Dat brengt de we
tenschap in diskrediet.
door Ann miicke Kooper
Welgeteld één feit om
trent het recente
wetenschappelijk
onderzoek van Die
derik Stapel staat nog overeind. En
dat is dat er niets van de feiten
klopt. De hoogleraar had onder
zoek gedaan naar het gedrag van
vleeseters en stelde te hebben be
wezen dat die 'egoïstisch' en 'hufte-
rig' zijn.
Maar die conclusie, zo bleek deze
week, was gestoeld op verzinsels.
Het effect hiervan op andere on
derzoeken is groot, zegt Robbert
Dijkgraafj president van de Ko
ninklijke Nederlandse Akademie
van Wetenschappen (KNAW).
„Wetenschappers werken nauw sa
men. Onderzoeken over de hele
wereld steunen op elkaar", zegt hij
„Het is een groot bouwwerk en als
er met een onderdeel iets mis is,
kan dat velen raken."
Een 'wetenschappelijke doodzon
de', noemt Dijkgraaf dergelijke
fraude. Want juist in de weten
schap is ethisch besef van de on
derzoeker zo belangrijk, meent hij.
„De wetenschap is kwetsbaar. Het
is immers altijd afhankelijk van in
terne kwaliteitscontrole." Collega's
moeten kritisch zijn op ander
mans werk, zijn dat ook, zegt hij.
„Onderzoeken worden vaak her
haald om ze te controleren. Weten
schappers worden geacht open te
zijn over hun werkmethode. Maar
garanties dat alles eerlijk gaat, heb
je nooit."
In Nederland zijn universiteiten
verplicht een vertrouwenspersoon
aan te stellen bij wie de vermoe
dens van schending van de 'weten
schappelijke integriteit' kunnen
worden gemeld.
De colleges van bestuur en bestu
ren van de KNAW en Nederland
se Organisatie voor Wetenschappe
lijk Onderzoek zijn verantwoorde
lijk voor eventuele sancties. In
sommige gevallen kan het Lande
lijk Orgaan voor Wetenschappelij
ke Integriteit daarin adviseren.
Dat alles maakt het niet zo makke
lijk om te frauderen, zegt Dijk
graaf. „Het is dan ook uiterst zeld
zaam dat zoiets gebeurt."
Suggereren dat üle wetenschap
niet serieus is te nemen, is dan
ook verre van juist, meent hij. Al
beseft ook hij dat in het geval van
Stapel twijfel is gezaaid en dat de
publieke opinie snel is gevormd.
