181 boeken
Tegen herinneringen
bestaat geen inenting
D
D
Östlundh wil even afrekenen De kracht van overlevingsdrang
BOEKEN KORT
zaterdag 3 september 2011
Voor de vuist weg luchtige
verhalen vertellen. Lilly
Dunne, de hoofdpersoon in
Sebastian Barry's In het be
loofde land, weet de lezer op
weergaloze wijze te boeien.
door Arie Storm
Voor topliteratuur moet je
tegenwoordig in Ierland
zijn, zo lijkt het wel. Je
hebt daar [ohn Banville,
Benjamin Black, Colm Tóibin én
Sebastian Barry. De geschiedenis
van Ierland, de strijd van de Ieren
tegen de Engelsen en de onder
gang van mensen in deze strijd
zijn belangrijke onderwerpen in
de romans van laatstgenoemde.
Dezelfde personages keren in ver
schillende romans terug, dan weer
als hoofd- en dan weer als bijperso
nage. Maar de boeken zijn ook uit
stekend onafhankelijk van elkaar
te lezen.
In zijn nieuwste, In het beloofde
land, Iaat Barry de hoogbejaarde
Lilly Dunne aan het woord. En zij
kwijt zich met verve van die taak.
Deze roman is geschreven in de
ik-vorm. In een Amerikaans hand
boek voor schrijvers dat ik hier
voor me heb liggen (altijd handig),
wordt uitgelegd dat 'the I's have it'.
De ik-vorm heeft veel voordelen,
maar is voor schrijvers soms ook
lastig te hanteren.
Lilly Dunne begint te schrijven
naar aanleiding van de dood van
haar enige kleinzoon, Bill. Bill is
ook echt dood, dat is geen droom
of nachtmerrie van Lilly, ze is niet
overspannen en ze houdt ons, de
lezers, evenmin voor de gek. Ze
doseert de informatie die ze wil
overbrengen perfen en in In het be-
loofde land staat de lezer menig ver
rassing te wachten. Maar op geen
enkel moment wordt die lezer be
lazerd.
Lilly slaagt erin een intieme band
met de lezer op te bouwen. Vrij
vroeg in het boek vertelt ze dat ze
een hekel heeft aan schrijven,
maar al snel corrigeert ze zichzelf:
ze was altijd bang voor schrijven.
Ze bekent: 'Ik houd van verhalen
diq andere mensen je vertellen,
rechtstreeks uit de mond - of de
'waffel' zoals we in Ierland altijd
zeiden. Luchtige verhaaltjes, voor
de vuist weg, grappig. Niet die
zwaarwichtige vertellingen van de
geschiedenis'. Dat is precies wat ze
in dit boek lijkt te doen: voor de
vuist weg luchtige verhalen vertel
len.
Maar Lilly blijkt een bijzonder sub
tiel verteller. Ze komt wel degelijk
aan de zware geschiedenis van Ier
land en haar leven toe. Bovendien
herinneren we ons voortdurend
waarom ze is gaan schrijven: de
dood van haar kleinzoon hangt als
een schaduw over de bladzijden.
Telkens keren we terug naar de ta
fel waaraan ze zit te schrijven.
Daardoor gaan er als het ware
twee tijden door elkaar lopen: die
van de herinneringen die ze op
roept en die waarin we in het hier
en nu zitten.
Soms lijkt ze zich te verliezen in
die herinneringen. De tijd vliegt
dan voorbij: 'Het is heel laat. Toen
ik daarnet opkeek, ging het veilig-
heidslicht aan en ik dacht dat er ie
mand door mijn tuintje liep'. He
den en verleden vloeien op die ma
nier op listige wijze in elkaar over.
Lilly wil ook helemaal niet blijven
hangen in het verleden, maar het
is voor haar bijna overweldigend
aanwezig: 'We mogen dan im
muun zijn voor tyfus, tetanus, wa
terpokken en difterie, we zijn dat
niet voor de herinnering. Daar be
staat geen inenting tegen'.
Toch is In het beloofde land geen
nostalgisch of klagerig boek. Wat
zich ontvouwt, is een verbluffend
verhaal. Lilly is met haar geliefde
Tadg Bere ten tijde van de Ierse op
stand naar Amerika gegaan, op de
vlucht voor Ierse rebellen. In Ame
rika blijken ze geenszins veilig te
zijn. Daar begint het allemaal mee.
Dit is een machtige vertelling over
goed en kwaad en hoe die van po
sitie kunnen wisselen. Maar dit is
boven alles het verhaal van een
vrouw die altijd, door alle ellende
heen, oog blijft houden voor de be
toverende aantrekkingskracht van
de wereld.
Het slotbeeld van de roman is van
een weergaloze verschrikking en
schoonheid. Ja, dit is schrijven.
Sebastian Barry - In het beloofde
land. Vertaling Johannes Jonkers.
Querido, 18,95 euro.
De regelmaat waarmee
'een nieuwe roman' van Sandor
Marai verschijnt, doet bijna ver
geten dat de Hongaarse groot
meester al 22 jaar geleden is
overleden. Tien jaar na zijn
dood werd hij (her) ontdekt
met 'Gloed' en nu is een roman
uit 1952 vertaald: 'Vrede op Itha
ca'. Marai maakte van Odysseus
een mens van vlees en bloed.
Hij keert terug naar Ithaca,
maar voor zijn naasten is hij
een vreemde geworden. De go
den hebben bovendien andere
plannen met hem. Marai geeft
een geheel andere draai aan de
mythe dan Homerus deed.
Q Sandor Marai - Vrede op Ithaca.
Vertaling Frans van Nes. Wereld
bibliotheek, 19,90 euro (geb.)
DRUGS Het noorden van Mexico
is al jaren een van de meest ge
welddadige streken ter wereld.
De drugsoorlog kost duizenden
levens. Roberto Bolano heeft
het eindeloze drama in litera
tuur verankerd in zijn meester
werk '2666'. Juan Pablo Villalo
bos (38) geeft in de korte ro
man 'In het hol van de leeuw'
stem aan weer een volgende ge
neratie. De wereld van de Mexi
caanse narcocultuur, bezien
door de ogen van het zoontje
van een drugsbaron.
Q Juan Pablo Villalobos - In het hol
van de leeuw. Vertaling Nadia Ra-
mer. Van Gennep, 10 euro.
In 1920
werd Knut Hamsun de Nobel
prijs toegekend voor de roman
'Hoe het groeide', uit 1917. Maar
het is zijn vroegere werk, van
eind negentiende eeuw, dat de
tand des tijds echt heeft door
staan en het modernisme in
luidde. 'Honger', 'Pan' en
'Mysterieën' bijvoorbeeld. En
'Victoria', een klassieke liefdes
roman, geschreven in Hamsuns
sprankelende stijl vol korte zin
nen. Molenaarszoon Johannes,
een natuurmens en dichter,
wordt verliefd op jonkvrouw
Victoria. Zij ook op hem, maar
het standsverschil was in die
tijd niet te slechten.
Q Knut Hamsun - Victoria. Vert. C.
Polet. De Geus, 15 euro. geb.)
Q Hakan Östlundh -
De vrouw die wilde
afrekenen.
Vert. Ron Bezemer
De Rode Kamer,
19,50 euro
door Mieske van Eek
e vrouw die wilde afreke
nen luidt de titel van
de nieuwste mis
daadroman van de Zweedse
schrijver Hakan Östlundh
(Uppsala, 1962). Wie vindt
dat die titel wel heel erg lijkt
op De man die even wilde afre
kenen van het beroemde duo
Maj Sjöwall en Per Wahlöö,
heeft gelijk. Maar al voegt
Östlundh zich in de Zweedse
traditie van sociaal bewogen
misdaadromans, hij drukt
ook een eigen stempel. Al
leen al het begin van zijn
boek is eigenzinnig. Het be
gint met de bijna-dooderva-
ring van een tijdens zijn werk
gewond geraakte politieman,
de héld van het verhaal: in
specteur Frederik Broman.
Daarna pas doet de schrijver
uit de doeken hoe Broman
zijn leven op het spel heeft ge
zet. De lezers nemen wisse
lend een kijkje bij het ziek
bed van Broman en bij het
onderzoek naar twee moor
den. De gewetenloze zaken
man Arvid Traneus vormt de
spil van het verhaal. Hij keert
na een tienjarig verblijf in Ja
pan voorgoed terug naar
huis. Als kort daarna in Tra-
neus' huis zijn vrouw en haar
minnaar dood gevonden wor
den, is Traneus verdachte
nummer 1. Maar waar is hij
en waarom is de minnaar zo
zwaar toegetakeld en de
vrouw slechts met een rake
steek om het leven gebracht?
Fredrik Broman en zijn men
sen gaan op zoek naar het
moordwapen en naar een mo
tief Maar als een derde lijk ge
vonden wordt, staan al hun
vermoedens weer op losse
schroeven.
Hakan Östlundh is een rasver
teller en sleept zijn lezers
moeiteloos mee in een span
nend en intrigerend verhaal.
Q Aharon Appelfeld -
Tsili.
Vert. Kees Meiling.
Anthos, 16,95 euro
door Sonja de Jong
e kleine, joodse Tsili is
volgens haar familie
niet erg slim. Terwijl
al haar broers en zusjes goed
kunnen leren, blijft Tsili in al
les achter. Als de oorlog uit
breekt, slaat de familie op de
vlucht, met achterlating van
het meisje. Zij moet 'op het
huis passen'. In de jaren die
volgen, ziet de tiener kans in
de onmetelijke bossen rond
haar dorp-te overleven.
De van oorsprong Roemeen
se schrijver Aharon Appelfeld
(1932), die al sinds zijn 14e in
Tel Aviv woont, baseerde zich
voor Tsili deels op zijn eigen
jeugdervaringen. Als kind van
8 jaar wist hij uit een concen
tratiekamp te ontsnappen,
waarna hij de rest van de oor
log overleefde in de bossen
van Oekraïne. In 1978 brak hij
als schrijver internationaal
door met Badenheim 1339. Tsi
li dateert van kort daarna, uit
1983, maar werd niet eerder
in het Nederlands vertaald.
Appelfeld schrijft in een on
opgesmukte, haast zakelijke
stijl. Het drama in het boek
schuilt niet in, maar achter de
woorden. Slechts eenmaal
zien we de tranen van Tsili,
als zij kort na haar vlucht
voor de soldaten ontdekt
voor het eerst ongesteld ge
worden te zijn en er in haar
onwetendheid van overtuigd
is dat ze zal doodbloeden.
Al het overige: de slaag die zij
krijgt van boerinnen die haar
voor de dochter van een hoer
aanzien, de verkrachtingen
van mannen die haar pad
kruisen, het verlies van de
mensen die zij onderweg ont
moet en weer kwijtraakt, zij
verdraagt het stoïcijns.
Juist door het gebrek aan dra
matische woorden is haar stil
le strijd des te indrukwekken
der.
Sebastian
Barry
hi hot
beloofde
land
Sebastian Barry.
