Bobby Fischer,
schaakkampioen
boeken117
Spanning rond lijk in visnet Barnes kiest kabbelende saaiheid
PEL
BOEKEN KORT
Stille
wateren J
zaterdag 27 augustus 2011
Al wekenlang is het banket ter ere van
de nieuwe wereldkampioen schaken
uitverkocht. Het is 1972, en IJsland
loopt uit voor de Amerikaan Bobby Fi
scher. Hij is de uitdager die in zijn eentje de
schaakgrootmacht Sovjet-Unie op de knieën
heeft gekregen. Obers met vikinghelmen op ser
veren geroosterd lam en speenvarken, en 'vi-
kingbloed', een krachtig mengsel van rode wijn
en cognac.
Bobby Fischer, die net in een heroïsche, twee
maanden durende schaakstrijd Boris Spasski
heeft verslagen, oogt afwezig en eenzaam te
midden van de feestvreugde. Dan pakt hij zijn
leren zakschaakspel en begint de laatste, beslis
sende partij te analyseren met de aanschuiven
de Spasski. Terug in zijn eigen, veilige schaak-
universum.
Het is een van de meest aangrijpende scènes in
de biografie Eindspel over het leven van het
Amerikaanse schaakfenomeen. Bobby Fischer -
het brein dat de Sovjet-schaakmachine be
dwong - kon het leven zonder schaakbord niet
aan. In Eindspel schetst Frank Brady de storm
achtige opkomst van het wonderkind Bobby Fi
scher, op weg naar de wereldtitel en de ellendi
ge, ruim drie decennia durende ondergang van
het fenomeen.
Het boek is allereerst een poging om een
schaakgenie te begrijpen, een jongen die op
13-jarige leeftijd al 'de schaakpartij van de
eeuw' speelde waarin hij met een dame-offer
een Amerikaanse schaakmeester bedwingt,
maar wiens sociale onaangepastheid uiteinde
lijk tot totale ontluistering leidt.
Fischers weg naar de wereldtitel is
tevens een verhaal uit de Koude
Oorlog: een individu uit het vrije
westen vernietigt de mythe dat al
leen het communisme de allerbes
te schaker ter wereld oplevert.
De ambitie om de Sovjet-hegemo
nie te doorbreken, brandt al bij de
jonge Fischer. Hij is op zijn 14e
Amerikaans kampioen; hij is de
Mozart van het schaken. Om we
reldkampioen te worden, weet hij,
moet hij tegen de sterke Sovjets
schaken.
Die hebben hem dan al op de kor
rel: ze zullen in de loop van de jaren alles doen
om Fischer onschadelijk te maken, wat bij de
Amerikaan enorme haatgevoelens losmaakt. Te
gelijkertijd blijken Bobby en zijn moeder Regi-
na doelwit van de FBI, die hen jarenlang volgt.
Bobby Fischer, onderweg naar IJsland, in 2005.
foto Everett Kennedy Brown/EPA
Het zijn de jaren van de communistenjacht in
de VS en de Fischers zijn interessante objecten.
Regina had in Moskou gewoond en gestudeerd
en laat zich in met linkse vredesac
tivisten. Maar Bobby is veel gevaar
lijker voor-het Sovjet-schaakbasti
on, dat in Moskou een laborato
rium opzet om zijn schaakspel te
ontrafelen. Hij is een staatsvijand
geworden voor de Sovjets.
Fischers extreme intelligentie op
het schaakbord combineert hij
dan al langer met wangedrag. Hij
voelt zich miskend, is een ruziema
ker met zijn beste vrienden en
met de Amerikaanse overheid en
verdwijnt na zijn wereldkampioen
schap in de obscuriteit, verarmd
en verbitterd. En in zekere zin ook
als een soort slachtoffer van de Koude Oorlog.
Even is hij terug, in 1992, voor een re-match te
gen Spasski in Joegoslavië, waarmee hij het
Amerikaanse handelsembargo tegen dat land
doorbreekt. Dat en steeds hardere verbale aan
vallen tegen zijn moederland, worden hem
bijna fataal.
Er komt Amerikaanse overheidsdruk op lan
den die hem vrij laten reizen, om hem uit te le
veren. In 2004 wordt Bobby Fischer door de Ja
panse douane vastgezet en 9 maanden vastge
houden in een cel. Daar wordt hij uiteindelijk
uitgehaald door zijn oude IJslandse vrienden.
Frank Brady beschrijft Fischer als een onaange
past genie, wat hij zonder twijfel was. Er blijft
echter ruimte enige sympathie te voelen voor
de eenzame schaker die niet in staat was duur
zame vriendschappen aan te gaan.
Een van de zeer weinige mensen die overeind
bleef in de storm die Fischer overal en altijd
liet opsteken, was zijn grote tegenstrever Boris
Spasski. Als oud-wereldschaakkampioen door
grondde hij de eenzaamheid waaronder Bobby
Fischer leed op weg naar het wereldkampioen
schap. En daarna.
Frank Brady - Eindspel. Het wonderbaarlijke leven
van schaaklegende Bobby Fischer. Thomas Rap,
29,90 euro.
DRA De Zweedse schrijfster
en journaliste Hillevi Wahl had
verslaafde ouders. Ze hielden
van haar, maar kozen bijna al
tijd eerst voor de drank. In de
roman Trmeli' gaat Wahl op
zoek naar de achtergrond van
haar moeder, die zelf opgroeide
in een kindertehuis. Ze be
schrijft hoe Irmeli als kind leer
de voor haar moeder te zorgen
en hoe zij zich altijd afvroeg of
haar ouders dronken zouden
zijn of nuchter als zij uit school
kwam. Ondanks haar afschuw
van drank loopt Irmeli tegen
een man aan die alcoholist is.
Hillevi Wahl - Irmeli. Vert. Rineke
Vermeulen-Wangerstedt. De Ro
de Kamer, 19,50 euro.
EGYPT! Het Midden-Oosten
staat op zijn kop. Oude regimes
die het gebied jarenlang in een
ijzeren greep hadden, zien hun
macht afbrokkelen. In de novel
le 'Eigen vuur' van Alaa al As-
wani (Caïro, 1957) is het nog
niet zo ver. In een uitgebreid
voorwoord doet Al Aswani uit
de doeken hoe lastig de cen
suur het hem maakt. Het boek
gaat over een Egyptenaar die te
keer gaat tegen machtsmis
bruik en corruptie in zijn land.
Een geestige en onthullende
kijk op een samenleving die
nip is voor verandering.
Alaa Alaswani - Eigen vuur. Vert.
Jan Jaap de Ruiter. De Geus,
18,90 euro.
PUB EP Opgroeien gaat niet zon
der pijn en teleurstelling. In
'Tussenstations' schrijft de
Spaanse Almudena Grandes
(Madrid, i960) over 5 jongeren
tussen de 14 en de 18 jaar, die
hun weg in het leven nog moe
ten vinden. Het volwassen be
staan lokt en wenkt, maar
schrikt ook af. Alle vijf komen
ze op een punt in hun leven dat
moed en kracht vraagt. Gebeur
tenissen die ze nog niet hele
maal aankunnen, maar die hen
wel tot keuzes dwingen. Wel
kom in de wereld van de vol
wassenen.
Almudena Grandes -
Tussenstations. Vert. Trijne Ver
munt. Signatuur, 15,95 euro.
Van wonderkind tot tierende krank
zinnige. Eindspel, het verhaal van de
opkomst en ondergang van Bobby Fi
scher is ook een schetsvan de uitwas
sen van de Koude Oorlog.
door Maurice Wilbrink
I Viveca Sten -
Stille wateren.
Vertaling Tineke Jo-
rissen-Wedzinga.
Querido, 15 euro.
door Mieske van Eek
Het valt niet mee als
thrillerschrijver een
origineel en geloof
waardig begin van je boek te
vinden. Het is de Zweedse Vi-
vica Sten in haar vierde mis
daadroman Stille wateren in ie
der geval niet gelukt. Na een
sterke proloog, waarin ze de
indrukwekkende natuur van
de Zweedse scherenkust en
de misdaad beschrijft, zet ze
haar lezers met de beide voe
ten op de grond. Sten begint
haar relaas met 'hond vindt
lijk': een afgetrapte opening.
Dat het boek in slordig Neder
lands vertaald is, helpt niet
mee om de smaak te pakken
te krijgen. Dat neemt niet
weg dat haar boek in Zweden
een succes is en haar debuut
al is verfilmd voor de Zweed
se televisie.
Naar goede Zweedse traditie
biedt Sten een inkijkje in het
privéleven van inspecteur
Thomas Andreasson die de
kar van het onderzoek mag
trekken nu zijn meer ervaren
collega Margit Grandkvist va
kantie heeft. Andreasson
rouwt nog om zijn gestorven
dochtertje als hij begint aan
de zaak van een man die in
een visnet gewikkeld aan
spoelt op een vakantie-eiland
je vlak voor de kust. Als een
nieuwe moord volgt en de
vermoorde vrouw familie
blijkt van het eerste slachtof
fer, groeit de onrust op het ei
land.
Thomas krijgt hulp van zijn
vriendin Nora Linde. Zij
kampt met een echtgenoot
die zijn eigen gang gaat, ter
wijl zij naast haar baan voor
kinderen en huishouden mag
zorgen. De plotselinge ver
dwijning van Nora brengt de
zaak in een stroomversnel
ling. En dan wordt het toch
nog spannend.
Julian Barnes -
Polsslag
Vert. Ronald Vlek
Atlas, 19,95 euro.
JUI I AN BARMiS
door Hans Renders
De Britse schrijver
Julian Barnes brak in
1984 internationaal
door met Flauberts papegaai,
een moeilijk te typeren maar
prachtig boek over Gustave
Flaubert en diens roman Ma
dame Bovary. Speelde in Flau
berts papegaai nog een bio
graaf de hoofdrol, in de zo
juist verschenen verhalenbun
del Polsslag figureert een an
der personage, namelijk een
man van middelbare leeftijd
die piekert over huwelijk,
dood, ziekte, seks en andere
fenomenen die door de pols
slag van het leven beïnvloed
worden.
Barnes is een schrijver die
zich niet voor één gat laat van
gen. Op een onopvallende
manier houdt hij van experi
menteren. Dat liet hij in Flau
berts papegaai zien door ro
man, autobiografie en litera
tuurgeschiedenis door elkaar
te klutsen. In Polsslag lijkt hij
bewust voor het kabbelen te
hebben gekozen.
De kem van deze bundel
wordt gevormd door vier ver
halen over Phil en Joanna,
een echtpaar dat met vrien
den erbij de grote thema's
van het leven aansnijdt. Bar
nes schrijft het vaardig op,
grotendeels in dialoogvorm.
De sfeer is een beetje zoals in
het wereldberoemde toneel
stuk Who's afraid of Virginia
Woolfvan Edward Albee. Het
lezen van Polsslag doet door
lopend denken aan de filmbe
werking van Albee's stuk,
waarin Elisabeth Taylor and
Richard Burton elkaar als
echtpaar het leven zuur ma
ken met hun drankovergoten
avondjes met vrienden. Het
verschil is alleen dat de verha
len van Barnes doodsaai zijn
en Who's afraid of Virginia
Woolf een meesterwerk is.
