io I zittend bestaan
Kom uit die stoel... en snel
Moderne mens wordt 'Homo sedentarius'
De vakanties lopen
ten einde, Neder
land keert terug
naar schoolbank en
werkvloer. Dat bete
kent voor veel men
sen stilzitten. En
dat kan dodelijk
zijn, daar is de we
tenschap het steeds
meer over eens.
dinsdag 16 augustus 2011
door Dewi Gigengack
Zit u lekker? Ga eens
staan. En maak wat
bewegingen terwijl
u dit leest. Als u
daar een gewoonte
van maakt, leeft u
4 misschien wat langer.
'Waarom zou ik dat doen', denkt
u wellicht, 'ik sport toch al twee
keer per week?' Ja, maar ga eens
na hoeveel u eigenlijk zit op een
dag. In de auto, achter uw bureau,
c aan tafel en voor de tv. Wie zit
tend door het leven gaat, heeft
meer kans op hart- en vaatziekten,
suikerziekte, botontkalking, bepaal
de kankersoorten en depressie dan
iemand die veel in beweging is.
Stilzitten is dodelijk, daar raken
wetenschappers de laatste tijd
steeds meer van overtuigd. Inacti
viteit is zelfs doodsoorzaak num
mer twee in westerse landen, na
roken. Op drie staat alcohol.
Waaróm lang stilzitten zo slecht
is, is nog relatief onbekend. „Je
kunt het niet zomaar omdraaien
en zeggen: wat er bij bewegen in
je lichaam gebeurt, gebeurt bij stil
zitten ook maar dan andersom",
zegt hoogleraar bewegingsweten
schappen Matthijs Hesselink van
de Universiteit Maastricht. „Waar
schijnlijk is er op moleculair ni
veau iets heel anders aan de hand
bij stilzitten."
Sporten wordt soms ten onrechte
gezien als antwoord op de schade
lijke gevolgen van niet bewegen.
„Bij roken en drinken wordt ge
zegd: stop ermee", geeft Hesselink
aan. „Zo zou je ook moeten stop
pen met stilzitten. Maar dat is niet
hetzelfde als een half uur bewegen
per dag."
De Amerikaanse medicus James
Levine kwam erachter dat de be
wegingen die je in de loop van de
dag kunt maken, zoals gaan staan,
bukken of zelfs wiebelen met je
voet, veel meer bijdragen aan je to
tale energieverbruik op een dag
dan bijvoorbeeld een half uur
hardlopen.
„Natuurlijk, sporten is goed voor
je, dat staat vast", zegt Matthijs
Hesselink. „Maar los daarvan staat
ook vast: hoe langer je stilzit, hoe
slechter." Zijn collega Hans Savel-
berg illustreert dit aan de hand
van een onderzoek dat hij zeer re
cent uitvoerde. De universitair
hoofddocent liet 18 studenten vier
dagen lang stilzitten. Ze mochten
alleen de hoognodige bewegingen
uitvoeren, zoals naar het toilet lo
pen en douchen. T\veeweken later
deden ze hetzelfde, alleen moch
ten ze elke dag één uur fietsen. In
de derde testperiode gingen de stu
denten wandelen, maar moesten
ze dezelfde hoeveelheid energie ge
bruiken als voor een uur fietsen.
'In gebouwen vind je vaak
eerst de lift en moet je
zoeken naar de trap'
„Ze wandelden dus zo'n vijf uur
per dag. Het stilzitten werd geredu
ceerd van 23 uur per dag in de eer
ste week, tot 22 uur en tenslotte 18
uur." Aan het einde van elke week
werden schadelijke vetten in het
bloed die bijdragen aan aderverkal
king gemeten. De eerste resultaten
lijken er op te wijzen dat ondanks
hetzelfde aantal calorieën dat
werd verbrand, het spreiden van
energiegebruik over een langere pe
riode gunstiger effecten heeft dan
het verrichten van intensievere ar
beid gedurende een kortere perio
de. De schadelijke vetten lijken het
laagste te zijn in de situatie waarin
het zitten werd 'beperkt' tot r8
uur. Savelberg: „Mijn conclusie is:
een zittend bestaan is niet te com
penseren met sporten."
Slecht nieuws dus voor mensen
met een zittend beroep. Urenlang
stilzitten is dodelijk, of je daarna
nou gaat hardlopen of thuis op de
bank tv gaat kijken. Zittend werk
is volgens Vincent Hildebrandt
van onderzoeksinstituut TNO
zelfs een 'arbeidsrisico', net zoals
zware dingen tillen en hard geluid
dat is. „Als je werk je veroordeelt
om acht uur per dag op een stoel
te zitten, loop je gezondheidsrisi
co. Dat is na werktijd moeilijk te
compenseren. Werkgevers zouden
hun verantwoordelijkheid moeten
nemen en met maatregelen moe
ten komen. Ze hebben daar zelf
ook belang bij: van zitten worden
mensen minder fit, waardoor ze,
vaak op latere leeftijd, klachten
krijgen en minder productief wor
den. Maar veel werkgevers denken
daar nog niet over na. De overheid
zou hen dus moeten stimuleren
met richtlijnen." Daarom komt
TNO dit najaar met een voorstel
voor een norm hoe lang mensen
maximaal aaneengesloten stil mo
gen zitten. En het instituut gaat kij
ken naar wat bepaalt of iemand te
veel zit. „Pas als je dat weet, kun je
passende maatregelen bedenken."
Ook gebouwen en steden moeten
worden heringericht, vindt univer
sitair hoofddocent Savelberg. „In
gebouwen vind je vaak eerst de lift
en moet je zoeken naar de trap.
Steden zouden een voorbeeld kun
nen nemen aan Houten, dat is ont
worpen voor fietsers. Als je met
de auto van de ene wijk naar de
andere wilt, moet je eerst hele
maal de ring op."
Hoewel de werkplek een van de
grootste boosdoeners is, kunnen
mensen zelf ook iets doen om te
gen te gaan dat hun aderen
dichtslibben en hun botten broos
worden. Dus neem de fiets naar
het werk, loop naar een collega in
plaats van een mail te sturen en
maak een wandeling tijdens je
lunch. Zorg dat de tijd dat je aan
eengesloten zit, zo kort mogelijk
is. „Het zal nog wel een paar jaar
duren voordat mensen van het be
sef zijn doordrongen dat velen in
de gevarenzone zitten", zegt Hilde
brandt. „Vooral op het werk is een
grote slag te maken."
De mens heeft in zijn be
staan nooit veel gezeten.
Eerst waren we jagers,
daarna boeren. Ons
lichaam heeft zich in de
evolutie steeds aangepast.
Gaat dat weer gebeuren
nu we een zittend be
staan leiden?
Iedereen kent dat bekende
plaatje wel van de evolutie
van de mens, waarbij een aan
tal figuren achter elkaar aan
loopt: van de mensaap via de Ho
mo erectus en Neanderthaler naar
de Homo sapiens, de moderne
mens. Kenmerkend is dat we
steeds rechterop gingen lopen.
Maar de laatste jaren wordt daar
voor de grap vaak nog een laatste
figuur aan toegevoegd: de zittende
mens, die met een kromme rug
op een bureaustoel zit en naar zijn
computerscherm staart, de han
den zwevend boven een toetsen
bord. Zijn houding is alsof we een
stap terug doen in de evolutie. Is
de 'Homo sedentarius' pure satire
of zit er toch een kern van waar
heid in?
„Overbodige lichaamsfuncties ster
ven uiteindelijk uit", zegt evolutie
bioloog Joost van den Heuvel van
de Universiteit Leiden. Oftewel: if
you don't use it, you lose it. „Dar
win deed daar al onderzoek naar.
Dat zie je bijvoorbeeld bij vissen
die in donkere grotten leven. Die
hebben geen ogen meer en ook
hun huidpigment is verdwenen."
Ook bij mensen kan zoiets gebeu
ren, denkt Van den Heuvel. „Door
het vele zitten worden onze spie
ren en botten minder belast. Ik
kan me voorstellen dat ons lijf
daardoor steeds zwakker wordt."
Amerikaanse wetenschappers ont
dekten vorig jaar bij muizen een
zelfde soort relatie tussen activiteit
en lichaamsbouw. In dit onder
zoek werden de meest actieve mui
zen geselecteerd om te reproduce
ren. De nakomelingen werden
niet alleen steeds actiever maar
hun botten werden ook steeds ster
ker.
„Muizen lijken meer op mensen
dan je zou denken", legt de bio
loog uit. „De moleculaire proces
sen in het lichaam en de werking
van de botten zijn vergelijkbaar. Je
kunt dit resultaat dus ook bij men
sen verwachten."
Een ander gevolg van stilzitten is
dat je er dik van wordt. Van den
Heuvel: „Mensen met overgewicht
hebben meer moeite met kinde
ren krijgen. Mannen én vrouwen
die te dik zijn, zijn minder vrucht
baar. Als gewicht deels erfelijk is,
wil dat zeggen dat de groep met
'slechte gewichtsgenen' op den
duur steeds kleiner wordt. Men
sen die genetisch gezien minder
kans hebben om dik te worden,
zijn in deze zittende maatschappij
in het voordeel."
