Terug naar de
ongelukkigste
dag van je leven
boeken 113
Trouwe bezoekers van het proces tegen Demjanjuk
Een hilarisch, maar in de
kern dramatisch verhaal
over vader en zoon en
hun moeizame relatie.
Veilig leven in een science-
fictionwereld is een
betoverend boek.
vrijdag 22 juli 2011
door Arie Storm
Vooroordelen zijn er wellicht om te
koesteren, maar het zou zeer spijtig
zijn als de roman Veilig leven in een
sciencefictionwereld van de Ameri
kaanse schrijver Charles Yu (1976) zijn weg
niet naar echte lezers vindt, alleen maar om
dat die vage bezwaren hebben tegen science-
fiction. Het is niet bijzonder intelligent te
gen een heel genre te zijn.
Sommige schrijvers van sciencefiction ho
ren met hun werk in de hoogste kringen
van de literatuur thuis. Denk bijvoorbeeld
aan een zeer groot auteur als H.G. Wells.
Maar de roman van Yu is bovendien ook
nog eens meer dan 'zomaar' een sciencefic-
tionroman. Net als het werk van H.G. Wells
zegt zijn boek veel over de tijd waarin het is
geschreven, heeft het een universele aantrek
kingskracht en is het grappig en ontroerend
tegelijk.
Wells was niet de eerste die over tijdreizen
schreef, maar hij was wel de eerste die een
moderne sciencefictionroman aan'het the
ma wijdde met The time machine (1895).
Sinds de publicatie daarvan hoort het rei
zen in de tijd tot het standaardpakket van
menig sciencefictionschrijver. De heroïsche
tijdreiziger is een type geworden. En na
Wells is het ook gebruik geworden het idee
van tijdreizen in boeken en films te gebrui
ken als een middel om kritiek te leveren op
politiek en beschaving.
Maar tijden veranderen - het is in dit ver
band oppassen geblazen met dit soort op
merkingen - en het schrijven over tijdreizen
heeft een behoorlijke evolutie ondergaan.
Eerst is er een milde ironie ingeslopen, die
al snel werd gecombineerd met een modieu
ze aandacht voor sentiment en gevoelig
heid. Gelukkig is de humor daarmee niet
overal verdwenen, want sciencefiction is
eerst en vooral eigenlijk een zeer geestig gen
re.
Een van de grappigste boeken die ik ken
waarin tijdreizen, ironie en gevoel aansteke
lijk worden gecombineerd, is Mijn smoezeli
ge boekje van gestolen tijd (My dirty little
book of stolen time, 2006) van Elisabeth Jen
sen. En daar komt nu Veilig leven in een scien
cefictionwereld bij.
Scène uit de film The time machine, naar het boek van H. G. Wells.
Yu plaatst zich nadrukkelijk in de traditie
van Wells en Jensen, hij weet heel goed
waarover hij schrijft, maar kennis vooraf
over de geschiedenis van het tijdreizen in
films en romans is niet noodzakelijk. Yu
neemt de lezer vanaf de eerste bladzijde
ferm bij de hand, om hem in de bij vlagen
dolle rit die volgt vervolgens niet meer los
te laten.
De hoofdpersoon in deze roman heet Char
les Yu. Hij is van beroep tijdreiziger. Als tijd
machinereparateur komt hij graag bij de
mensen thuis, die op een of andere manier
een technisch probleem hebben met hun
tijdmachine. Dat is een hilarisch gegeven,
maar het krijgt ook vrij snel tragische trek
jes. Mensen blijken namelijk vooral terug te
willen reizen naar juist de ongelukkigste
dag van hun leven: ze willen het op die dag
ontstane leed proberen te voorkomen. En
als er dan iets mis is met je machine en je
voortdurend blijft 'hangen' in die dag, dan
heb je een probleem.
Maar zoals dat gaat: niet alleen de klanten
van Yu hebben problemen, hij heeft het zelf
ook niet gemakkelijk. De grappen en grol
len over tijdreizen, de ontwikkeling ervan,
de enorme kennis van de geschiedenis er
van in literatuur en film die Yu schijnbaar
nonchalant tentoonspreidt, gaan als vanzelf
over in een dramatisch verhaal over een
zoon (Charles Yu) en zijn vader (Yu senior).
Die vader blijkt de uitvinder te zijn van de
eerste tijdmachine. Met zijn zoon heeft hij
het ding in elkaar gezet.
Veel geluk heeft die uitvinding hem niet ge
bracht. Maar er blijken wel redenen te zijn
geweest waarom Yu senior aan zijn tijd wil
de ontsnappen. En meer dan naar de haken
en ogen en contradicties van het tijdreizen
zelf blijkt zoon Charles naar die motieven
op zoek te gaan. Daarnaast heeft hij inmid
dels allerlei praktische problemen met zijn
eigen tijdmachine, wat de spanning doet «1 1
toenemen.
Veilig leven in een sciencefictionwereld is een
soms zeer zweterig boek, maar Veilig leven
in een sciencefictionwereld is vooral een gewel
dig boek.
Charles Yu - Veilig leven in een sciencefiction
wereld. Vertaling Roland Fagel.
Prometheus, 19,95 euro.
foto GPD
door Addie Schulte
Rob Fransman - Het
Demjanjuk-proces.
Verbum, 17,95 euro
(incl. DVD).
Wim Boevink -
Dienstausweis 1393.
Verbum, 17.95 euro.
Rob Fransman
Hel Demjanjuk-proces
Normaal schrijft Wim Boe-
vink, verslaggever van Trouw,
over zaken als de opvoedkun
dige aspecten van het schoonmaken
van het caviahok. Hij heeft een dage
lijkse rubriek, Klein verslag, op pagi-
na twee, die de krant van een iets
luchtiger geluid moet voorzien.
Maar van november 2009 tot mei
2011 was zijn rubriek niet zo luchtig.
Hij bezocht zo'n beetje alle zittingen
van het proces tegen Ivan/John
Demjanjuk, die in München terecht
stond voor medeplichtigheid aan
moord, 28.000 keer gepleegd, en
schreef daar steeds een stukje over.
Bij het begin van het proces was de
verwachting dat het een halfjaar
ging duren. Maar dat werd drie keer
zo lang.
Het werd dus een uitputtingsslag.
Boevink verwijst in het begin van
zijn gebundelde verslagen naar Har
ry Mulisch, die een beroemd gewor
den reportage schreef over het pro
ces tegen Adolf Eichmann in de ja
ren zestig, De zaak 40/61.
Boevink is geen beroemdheid die
schrijft. Hij schrijft niet ter eigen eer
en glorie. Hij stelt zich dienstbaar op
ten opzichte van de lezer en laat de
partijen in het proces, voor zover mo
gelijk, in hun waarde. Hij is een wel
iswaar betrokken, maar ook wat af
standelijke waarnemer. Wel vraagt
hij zich af of hij niet de grens bereikt
van wat hij kan beschrijven, nadat er
weer gruwelijke details voorbij zijn
gekomen.
Een van de andere trouwe bezoekers
van het proces was medeaanklager
Rob Fransman. Hij had een dubbel
rol, want hij deed ook verslag voor
de website van de Wereldomroep.
Ook zijn stukken zijn gebundeld,
door dezelfde uitgever.
Fransman wil medeaanklager zijn,
omdat de kans 'niet denkbeeldig' is
dat Demjanjuk rechtstreeks betrok
ken was bij de moord op zijn
ouders. Zijn verslag is, bijna vanzelf
sprekend, veel persoonlijker en emo
tioneler dan dat van Boevink. Het is
meer een dagboek dan een zuiver
verslag van het proces. Hij vertelt
over voorvallen achter de schermen,
zoals de zorgen van de Nederlandse
ambassade en van het personeel van
de rechtbank.
Fransman verwoordt de frustratie
van de medeaanklagers over wat
men noemt de 'proceshouding' van
de verdachte. Hij lag maar in zijn
bed en zei niets. Fransman heeft de
neiging een propje naar hem te schie
ten of hem even op de schouder te
tikken om hem iets te vragen. Door
de passieve houding van Demjanjuk
krijgt diens advocaat Busch vanzelf
een hoofdrol. Diens aanvaringen
met rechter Ralph Alt zijn een re-
frein in beide boeken. Fransman
schrijft dat hij Busch en diens
Oekraïense vrouw is gaan haten.
Boevink is ambivalenter en noemt
delen van het pleidooi van Busch
'niet onzinnig'. Hij is ook kritisch
over de manier waarop het proces
werd gevoerd. Fransman is juist erg
tevreden over de uitspraak, die zo
wel de veroordeling als de voorlopi
ge vrijlating van Demjanjuk inhield.
Had de uitgever de twee verslagen
moeten samenvoegen? Nee, daar
voor zijn ze te verschillend. Twee
boeken over dit proces is niet teveel.
