worstelt nog steeds met
i5 spectrum
Zaterdag 16 juli 2011
Habsburg
het keizerrijk. 'Innig blijft met Habsburgs
troon, Oostenrijks geschiedenis vereend'
luidt de laatste strofe. Wat doet president
Heinz Fischer als die woorden klinken? In
1989 bleef toenmalig bondskanselier Bru
no Kreisky weg bij de begrafenis van keize
rin Zita. Hij wilde het volkslied niet horen
en wist dat zitten blijven, provocerend zou
zijn. President Kurt Waldheim, zelf omstre
den, was pragmatisch. „We staan toch al."
Kritiek is er ook van historicus en
Habsburg-kenner Karl Voceflca van de uni
versiteit Wenen. „Zo'n begrafenis was in
1989 nog te verdedigen omdat het ging om
de laatste keizerin, maar nu niet meer." De
Habsburgers moeten veel kritischer beje
gend worden, meent hij. „Ik merk een ze
kere nostalgie, maar alle ellende van de
monarchie wordt onder het tapijt ge
veegd."
Volgens Gerhard Jagschitz, oud-professor
in de hedendaagse geschiedenis, is de over
leden keizerszoon vooral het 'symbool van
vergane glorie'.
Naast kritiek is er ook waardering voor Ot
to, die in maart 1919 met zijn familie in bal
lingschap werd gestuurd. In 1922 overleed
zijn vader, keizer Karl, op Madeira en
werd Otto Zijne Majesteit. „Ik moest de
plichten van mijn vader vervullen. Plich
ten, niet rechten, in het bijzonder tegen
over de volken waarvoor een keizer of mo
narch altijd meer verantwoordelijk is dan
welke andere hoge functionaris dan ook",
zei Otto later.
De keizerszoon zette zich in voor behoud
van de zelfstandigheid van Oostenrijk toen
Adolf Hitier, zelf Oostenrijker, zijn oude
vaderland wilde annexeren bij Duitsland.
„Hitier heeft twee keer geprobeerd mij te
spreken. Ik ben nimmer een interessant ge
sprek uit de weg gegaan, maar toen wel.
Hij wilde mij voor zijn karretje spannen.
Dat heb ik doorzien", aldus Otto, die kort
voor de machtsovername van Hitier enke
le maanden in Berlijn woonde en studeer
de. „Hitier had angst voor Habsburg, de
Habsburgers zouden zijn plannen tot an
nexatie van Oostenrijk kunnen doorkrui
sen."
Niet voor niets heetten de invasieplannen
van Hitier 'operatie Otto'. De Anschluss
kwam er toch, in maart 1938. Tijdens de
Tweede Wereldoorlog zette Otto vanuit
de VS alles in het werk om Oostenrijk zijn
zelfstandigheid terug te geven. Dat lukte
uiteindelijk, al zeggen historici dat Otto's
rol niet moet worden overdreven. Oosten
rijk was hem niet dankbaar. Integendeel.
De anti-Habsburgwet uit 1919, die Otto on
der meer verblijf in Oostenrijk verbood en
alle goederen verbeurd verklaarde, werd
onverminderd van kracht verklaard. „Het
was niet uit angst voor een restauratie van
de monarchie", meent filosoof Norbert Le-
ser, „maar angst om overschaduwd en
naar de achtergrond gedrukt te worden
door de Habsburgers."
Het kwam binnen de regeringscoalitie van
de socialistische SPÖ en de conservatieve
volkspartij ÖVP tot een bittere stijd over
de 'Clausa Habsburg' en de toelating van
Otto tot Oostenrijk. Hij had weliswaar een
Oostenrijks paspoort gekregen, maar daar
in stond een even opmerkelijke als veelzeg
gende aantekening: 'geldig voor alle lan
den van de wereld, maar niet voor Oosten
rijk'.
Hij moest eerst afstand doen van zijn aan
spraken op de troon én van zijn lidmaat
schap van de Habsburgfamilie. „Waanzin
natuurlijk", zei Otto later, maar in 1961 te
kende hij wel. Hij werkte toen al in een
'verenigd Europa' en wilde ook in Oosten
rijk kunnen werken. Het duurde nog vijf
jaar voor de regering hem toestemming
gaf, een rechterlijke uitspraak dat Otto's
verklaring geldig was, negerend. Wenen
verwachtte namelijk rampspoed en een eis
tot schadeloosstelling en temggave van het
geconfisqeerde privébezit. 'De staat gaat
failliet, werklozen en oorlogsslachtoffers
krijgen geen geld meer', werd geschreven.
Natuurlijk wilden de Habsburgers hun be
zittingen terug, maar voor Otto was het
schrappen van dat ene zinnetje in zijn pas
poort belangrijker. Ook al bracht dat hem
in conflict met zijn immer uitdijende fami
lie, waarvan enkele leden wel rechtszaken
begonnen tegen de staat. Zonder succes;
ook dat hoofdstuk is nog niet afgesloten.-
De verhoudingen met Oostenrijk normali
seerden langzaam. In 2007 werd Otto door
president Fischer ontvangen in het oude
keizerlijk paleis, de Hofburg. Voor Fischer
is zijn aanwezigheid bij de uitvaart ook
'vanzelfsprekend'. „Hij was een groot Oos
tenrijker", meent het staatshoofd.
reageren?
spectrum@wegener.nl
