i5 spectrum
Zaterdag 9 juli 2011
van de ziel
vervolgens een vragenlijst in en die ant
woorden worden vergeleken met soortge
lijke zaken." Het advies dat hieruit volgt
wordt naar het Openbaar Ministerie of de
rechter-commissaris gestuurd en die be
paalt uiteindelijk of de verdachte moet
worden onderzocht. Dat kan door een an
dere psychiater of psycholoog in het huis
van bewaring gebeuren maar in ernstige
gevallen wordt de verdachte naar het Pie-
ter Baan Centrum verwezen.
Alles kan helpen bij het stellen van de diag
nose. Van der Veer bestudeert altijd eerst
de huidige toestand van de verdachte en
stelt dan bijvoorbeeld een depressie of psy
chose vast. Daarnaast onderzoekt ze of ie
mand aan een persoonlijkheidsstoornis
lijdt. Is iemand een psychopaat, een nareist
of een borderliner of geen van dat alles?
Verder kijkt ze naar de lichamelijke stoor
nissen. „Een schildklierprobleem of suiker
ziekte, het kan allemaal meespelen in hoe
iemand zich gedraagt."
Maar het gaat verder. Ook sociale proble
men (geen werk, geen vriendin, geen struc
tuur in het leven) weegt ze mee. „Alles op
geteld kijk ik naar het sociaal functioneren
van iemand en hoe die het afgelopen jaar
is geweest." Soms stelt ze een ernstige
stoornis vast, maar spreekt de rechter ie
mand toch vrij. Zij heeft dan geen last van
een schuldgevoel, zegt ze: „Wat de uit
spraak van de rechter ook is, de diagnose
moet overeind blijven. Het is niet zomaar
een gevoel, het is klinische wetenschap.
„Je baseert de stoornis nooit aan de hand
van het delict", bevestigt psycholoog De
Groot. „Stel dat je concludeert dat iemand
een pedoseksueel is omdat hij aan kinde
ren zou hebben gezeten, en de rechter
spreekt hem vrij, dan sta je toch in je
hemd?" De diagnose moet kloppen, ook
bij vrijspraak. „Maar verdachten zijn het er
wel geregeld niet mee eens." Een enkeling
draagt hen het oordeel na jaren nog na. „Ik
kreeg laatst een mail van een man die net
uit de tbs-kliniek is ontslagen. Of ik niet ge
straft moest worden. Als ik niet zou ant
woorden, zouden de consequenties voor
mijn rekening komen." Hierover heeft hij
de beveiliging getipt. „Want soms beland
je boven aan iemands dodenlijst." Dikwijls
zijn het loze dreigementen, weet De
Groot. „Maar na deze mail kijk ik, als ik
het Pieter Baan Centrum uitloop, toch iets
meer om me heen."
reageren?
spectrum@wegener.nl
ga-groepsleider keek en zei: 'je weet waar
om ik hier vast zit, hè?'" Maar er gebeuren
ook leuke dingen, benadrukt hij. „Iemand
die met een papieren kroon zingend de af
deling op komt huppelen bijvoorbeeld.
Die man waant zich koning."
Het komt voor dat een verdachte een
groepsleider zo in vertrouwen neemt dat
hij meer daden opbiecht dan hij bij de poli
tie heeft gedaan. Dan wordt het Openbaar
Ministerie ingeschakeld. De verdachte
moet dan vaak eerst opnieuw worden ver
hoord voordat het onderzoek in het PBC
kan worden voortgezet.
De milieuonderzoeker
In de tussentijd heeft Roy Zijlstra, de foren
sisch milieuonderzoeker, de familie van de
verdachte al benaderd en bij de burgerlijke
stand en de kinderbescherming informatie
opgevraagd. Ook belt hij met de werkge
ver, de oude school, oppas of ex-vriendin-
netjes. Of hij langs mag komen voor een
gesprek over de verdachte.
„Ik spit schoolrapporten en zelfs foto
albums door als dat een beeld kan geven
over hoe iemand is opgegroeid en hoe zijn
gedrag zich heeft ontwikkeld. Dan kijk ik
naar zijn veranderende haardracht, kle
ding, gezichtsuitdrukking en of zijn ge
wicht erg schommelde." Allemaal mogelij
ke indicaties van een psychiatrische stoor
nis.
Een 'indringer' noemt Zijlstra zichzelf. „Ik
dring het leven van de verdachte binnen
maar ook van degenen die mij de informa
tie geven. Ik kom er soms achter dat ie
mands vader niet zijn biologische vader is.
Pijnlijke informatie dus. Ik snap best dat
verdachten vaak niet willen dat ik hun fa
milie benader. Toch doe ik dat wel. Mijn
bronnen (de referenten) -kunnen overi
gens weigeren mee te werken. Een enkele
keer gooit een moeder de deur in mijn ge
zicht dicht." Het verbaast hem hoe vaak fa
milieleden willen meewerken. „Ze hopen
dat de verdachte, door mee te werken, uit
eindelijk goede zorg krijgt." Soms doen ze
dit met gevaar voor eigen leven. „Als hij
ooit buiten komt, ben ik er geweest, vertel
len ze mij dan. Ik bied dan altijd aan om
het gesprek af te breken. Het is niet de be
doeling om mensen in gevaar te brengen.
Toch zetten ze vaak door."
Zijn werk levert een berg aan informatie
op over iemand. Dat is van belang, zeker
als de verdachte zelf in het Pieter Baan
Centrum weigert mee te werken aan het
onderzoek. „Dit onderzoek kan soms toch
al antwoord geven op de vragen van de
rechter."
De psychiater
Een van die standaardvragen van de rech
ter is of de verdachte ten tijde van het de
lict toerekeningsvatbaar was. „Dat is ook
gelijk een van de lastigste vragen", erkent
Tryntsje van der Veer. Als psychiater van
het NIFP ziet ze veel verdachten. Soms
ook verdachten die later in het Pieter Baan
Centrum komen. Maar het delict is dan al
weer maanden geleden gepleegd. Hoe stel
je dan nog vast of iemand destijds ge
stoord was? „Gelukkig is het steeds vaker
zo dat als iemand wordt aangehouden, en
men op het politiebureau denkt dat er iets
vreemd mee aan de hand is, er snel een
psychiater van het NIFP wordt opgeroe
pen", zegt Van der Veer. Daarnaast kun
nen getuigen, en soms zelfs de slachtoffers,
meer vertellen over hoe de mogelijke da
der zich tijdens het delict gedroeg.
„Als psychiater heb je tijdens dit eerste,
korte gesprek al een indruk van de toe
stand van de verdachte", weet Van der
Veer uit eigen ervaring. „Op kantoor vul je
