Wandelen over
verdwenen
stadswallen
i7reizen
De stad Groningen werd ooit beschermd door vestingswerken,
waarvan de diepenring nog getuigt. Ard Schouwman
wandelde langs die verdedigingslinie uit een ver verleden.
reizen@wegener.nl
024-3650360
Zaterdag 25 juni 2011
Het gebouwtje valt ei
genlijk nauwelijks op.
Een stevige muur van
grijs-groene natuurste
nen platen, een glazen
dak, een stalen gordijn, met daar
achter een klein scherm waarop vi
deobeelden worden vertoond. In
1990 werd deze bijzondere bushal
te aan het Groningse Emmaplein
geplaatst. De videobusstop is een
ontwerp van Rem Koolhaas, de ar
chitect die de Groninger schaal
sindsdien ruim ontstegen is.
De bushalte werd neergezet in het
kader van het 950-jarig bestaan
van de stad. Vijf spraakmakende
architecten kregen de opdracht de
verbinding tussen architectuur en
moderne media vorm te geven.
Het enig andere daarvan overgeble
ven paviljoen is het veel markante
re van Bernard Tschumi op het He
replein. In dat gekantelde glazen
bouwwerk rust een'reusachtige
neonbuis die afwisselend opgloeit
en uitdooft, terwijl tegelijkertijd
50 meter verderop, op de foyer
van de bioscoop Images, een neon
wereldbol hetzelfde doet, zij het in
omgekeerde volgorde.
Beide kunstwerken komen we te
gen op onze wandeling langs de
grachten. De route volgt de verde
digingslinie die de stad tot vroeg
in de zeventiende eeuw bescherm
de. Toen kreeg Groningen een
nieuwe gordel van wallen en grach
ten, waarbinnen kon worden uitge
breid. In de negentiende eeuw wa
ren de vestingwerken achterhaald,
terwijl de stad weer om meer
ruimte stond te springen.
In 1874 kreeg Groningen toestem
ming zich van de knellende band
te ontdoen. Wat overbleef is de zo
genoemde diepenring. Veel zorg
voor hun verleden legden de Stad-
jers, zoals de inwoners van de stad
zichzelf noemen, daarbij niet aan
de dag. Waar andere steden de her
innering aan oude tijden nog wei
eens in stand wilden houden,
werd in Groningen rigoureus ge
ruimd. Van alle poorten die de
stad ooit kende, bleef er maar één
bewaard: de Herepoort, te vinden
in de tuin van het Rijksmuseum
in Amsterdam. De ouwe troep
moest plaatsmaken voor nieuwe
wijken en nieuwe functies, vond
men. En voor statige huizen aan
lommerrijke lanen, zoals de Ubbo
Emmius- en de Heresingel.
Het 20ste-eeuwse Goningen ging
zorgvuldiger met zijn geschiedenis
om, al ging in de TWeede Wereld
oorlog nog het nodige ten onder.
Vanaf de lange blauwe bank en de
metalen steiger aan het begin van
tedienst die het tot stadsarchitect
schopte, speelde daarin een belang
rijke rol. Overal in de stad liet hij
zijn sporen na. Van lantaarnpalen
en elektriciteitshuisjes tot scholen
en complete buurten. Een van de
opvallendste bouwwerken van
zijn hand is het woningcomplex
aan de Turfsingel, pal ten noorden
van de Stadsschouwburg.
De schouwburg illustreert de ambi
valente houding van de stad tegen
over zijn bouwgeschiedenis. De
zoetgekleurde cultuurtempel, vol
gens velen één van de mooiste van
het land en kort na de sloop van
de vestingwallen gebouwd, was in
de jaren zestig van de vorige eeuw
dermate in verval geraakt dat
steeds meer stemmen opgingen
om het gebouw te slopen. Maar
halverwege het volgende decen
nium keerde het tij en werd als
nog tot renovatie besloten.
We kiezen de noordzijde van Spil
sluizen omdat daar nog wat zon te
vinden is. Zo komen we langs de
Ossenmarkt, waar gefortuneerde
Stadjers na de eerste uitleg van de
stad in het begin van de zestiende
eeuw neerstreken. Net als schrijver
Willem Frederik Hermans, die er
halverwege de twintigste eeuw
een appartement op de hoek met
Spilsluizen bewoonde. Hermans
teisterde zijn onderburen geregeld
door in het geval van een writer's
block te ijsberen op zijn houten
vloer. Of de buren daarna zijn
meesterwerk Nooit meer slapen
nog wilden lezen, vertelt de overle
vering niet.
We ronden de Noorderhaven met
aan de overkant de 'bocht van
Ameland', het witte gebouw van
het oude havenkantoor. Via de
Reitdiepskade bereiken we de Ho
ge der A, een parel in de stad. De
pakhuizen en patriciërswoningen
aan de kade getuigen van het
roemrijke handelsverleden van de
stad. Een uitgelezen plek voor ter
rasjes, maar die zijn in geen vel
den of wegen te bekennen.
We wandelen langs het fameuze
urinoir, een ontwerp van Kool
haas en fotograaf Erwin Olaf via
de stadsoase van Noud de Wolf, te
rug naar ons vertrekpunt, het Gro
ninger Museum. Het postmoderne
expositiegebouw ligt direct achter
villa Heymans, gebouwd door Ber-
lage. De villa grenst aan het jugend-
stilmonument Huize Tavernier.
Daar besluiten we onze grachten
wandeling door drie eeuwen Gro
ningse architectuurgeschiedenis.
iw Reageren?
redactie.reizen@wegener.nl
de Winschoterkade, met een
kunstwerk van De Sola-Morales,
zien we de eeuwen samenkomen.
Recht voor ons het Eemskanaal
dat de stad in 1876 een nieuwe ver
binding met zee bezorgde. Aan de
horizon torent de Tasmanflat
hoog boven het grijze water uit.
Op de rechteroever staan twee ta
melijk gewone, flatgebouwen van
de hand van een jonge Rem Kool
haas. Links de Oosterhaven, vol
met zeilboten en plezierjachten.
Op de achtergrond aan de Ooster
kade pakhuizen uit de eerste helft
van de 20ste eeuw. Ze zijn ge
bouwd in de Amsterdamse stijl,
die buiten Amsterdam nergens zo
veel werd toegepast als hier. En he
lemaal links tenslotte, kijken we
vanaf onze blauwe bank het Schui-
tendiep op, een van de brede stads
grachten die eeuwenlang het mid
deleeuwse centrum beschermden.
Met de vele gebouwen in Amster
damse stijl schreef Groningen ar
chitectuurgeschiedenis. Siebe Jan
Bouma, de timmerman in gemeen-
Bovenste foto: Een doorkijkje in
de Turftorenstraat.
Kleine foto's boven: De Boom van
Amando met op de achtergrond
de St. Jozefkerk met de dronke
manstoren.
De bushalte mét video van archi
tect Rem Koolhaas aan het Em
maplein. foto's Jan Zeeman
Groningen telt ruim 1.000 monumenten en 850 middel
eeuwse panden en de stad is op straat maar liefst 400
kunstwerken rijk. De grachtenwandeling is ongeveer
4,5 kilometer en voert vooral langs panden uit de
zeventiende eeuw en later, en laat de middeleeuwse
bouwwerken grotendeels links liggen. Op de kunst- en
architectuursite www.staatingroningen.nl staan daarvan
wel voorbeelden. Wie alles wil weten over Groningse
monumenten, kan op eigen gelegenheid,
en komende winter óók onder leiding van
een stadsgids de grachtenwandeling
maken. Zie voor meer informatie en
agenda www.grachtenwandeling.nl
Groningen
O Emmaplein
O Groninger Museum
Winschoterkade
O Turfsingel
O Ossenmarkt
VrV KlrtrtrHorh^i/on