Als schrikschuld en
spijt samenvloeien
Trio brengt concertlezing Baltische Zielen
uit 17
Popaanzee
in 't Beest
donderdag 5 mei 2011
-iS&jf
iiiiiiiiiiiiinn
nUHBi
Willem Nijssen blikt elke
week vooruit - en terug -
op bijzondere
toneelvoorstellingen in bet
Zeeuwse podiumaanbod.
Willem Niissen
Afgelopen weekend dus-
naar Gent geweest,
voor Bruid in de morgen.
Dat was om te begin
nen weer eens een les in nederig
heid. Ik had vooraf drie recensies
grondig gelezen, niet één maar
minstens twee keer, en er zorgvul
dig uit geciteerd. Dan vorm je je
dus echt wel een beeld van de
voorstelling. Eenmaal in de zaal en
opgenomen in de loop van het ver
haal, is er helemaal NIETS wat ik
uit die drie recensies nog herken.
En over de dingen die mij dan ont
roeren, heb ik in geen enkele recen
sie ook maar een létter gelezen.
Wat heeft een recensie dan voor
zin? En wat gaat nummer vier, de
mijne, dan eventueel vertellen dat
later voor iemand anders nog wél
te herkennen is, en dat van waar
de zal blijken te zijn? Zoals ik al
zei: een les in nederigheid.
Wat alvast wel klopt, is dat er se
rieus is geknipt in de tekst. Kan
dat, mag dat? Aan het einde van
het oorspronkelijke stuk staan 'No
ta's voor de regisseur'. De eerste
zin daarvan is nogal frappant:
'Daar dit geen realistisch stuk is, ze
ker geen realistisch decor'. Niet rea
listisch? Terwijl de dialogen nauw
gezet realistisch zijn, in woordkeus
en opbouw. Zo zouden mensen
met elkaar kunnen praten. Ook
vandaag de dag nog. De belangrijk
ste thema's zijn incest en zelf
moord, met daarbij misschien ook
nog 'maatschappelijke misluk
king'. Zeker toen, in het Roomse
België in wederopbouw, geen voor
de hand liggende thema's. Maar
Claus was niet bang, en gezien het
'succes' was het publiek er ook rijp
voor. Dus: hoezo niet realistisch??
In de geest (of de mode) van die
tijd is er maar één alternatief denk
De tweelingzussen Anna (I) en Lotte in jonge en oudere versie.
baar: absurdistisch. Van de topstuk
ken in dit genre stamt De Meiden
van Jean Genet (1947), De kale zan
geres van Eugène Ionesco 1950,
Wachten op Godot van Samuel
Beckett (1955). En deze Bruid in de
morgen komt tot stand in 1953. Dat
zou dus heel goed kunnen.
Geen van de drie recensies spreekt
over een absurdistische interpreta
tie, maar ik ben er zo goed als ze
ker van. En ik beleef de manipula
ties met de tekst (het inkorten, het
omgooien) als een element daar
van. Een sterk element zelfs. Maar
de mooiste absurdistische accen
ten zitten in de beelden. Zelfs al
kon je het ten slotte wel vermoe
den, het moment waarop nicht
Hilda vanonder een wit laken (het
spook waart al rond lang voor ze
er lijfelijk is) tevoorschijn wordt ge
rukt, blijft verbluffend. Even sym
bolisch als humoristisch. Net als
dat andere 'oerbeeld' een tijdje la
ter, als de drie vrouwen schoot op
schoot op schoot eigenlijk één
beeld worden van een vrouwelijk
weten en vrezen en hopen. Ik
werd er diep door getroffen. En
méér nog door het slotbeeld (de
zelfmoord), een roerloos en einde
loos moment waarin schrik,
schuld en spijt samenvloeien tot
een diep verdriet. Een verdriet dat
vér - héél ver - uitstijgt boven alles
wat een lastige puber, een verbit
terde moeder en een wanhopig gei
le nicht in een mens kunnen los
maken. Het is de vraag of het ab
surdistisch theater eigenlijk wel zo
diep wilde gaan als naar waar deze
vertolking reikt (en ik heb zelfs
het gevoel dat het een beetje 'per
ongeluk' gebeurt). Toen, in de ja
ren vijftig, misschien niet. Maar je
kunt er dus kennelijk wel bij uitko
men. Als je als acteurscollectief
maar integer zoekt en speelt. Ik
denk dat Claus deze vertolking
heel graag gezien zou hebben.
Vrijdag (en zaterdag) speelt Las Ma-
las in Brogum (Zierikzee) het in
middels klassieke verhaal De Twee
ling, naar de gelijknamige roman
(en film). Hier overheerst niet de
machteloosheid zoals bij Claus.
foto Nicole van Dijke
Maar er is bij de twee zussen die el
kaar na vele jaren terugvinden wel
héél veel nodig om 'op te staan uit
de dood'. In ieder van hen is 'de
zus' gestorven, door de tragische
loop der dingen. En door een won
derlijk toeval kunnen zij er voor
kiezen om die zus uit die dood te
laten herrijzen. En zo ook zichzelf
te 'herscheppen'. Ik ben benieuwd
of we alle details van die worste
ling zullen kunnen meebeleven en
of dat dan ook tot zo'n 'roerloos
moment' zal leiden.
De Tweeling: vrij. 6 en zo. 7 mei
Brogum Zierikzeevrij. 13 en za. 14
mei Vestzak'99 Vlissingen; alle
voorstellingen 20.30 uur.
Ursula Schoch, Jan Brokken en Mar
cel Worms
T an Brokken zocht ruim tien
I jaar lang in Estland, Letland en
Litouwen naar levensgeschiede
nissen. Baltische Zielen is de titel
van het boek met tientallen verha
len die de auteur tussen 1999 en
2010 in die landen optekende. Op
uitnodiging van de Stichtingen
Prometheus en Open Haard Con
certen brengt Jan Brokken samen
met Marcel Worms (piano) en Ur
sula Schoch (viool) dinsdagavond
10 mei in Porgy en Bess in Terneu-
zen een concertlezing gewijd aan
Baltische Zielen.
De auteur leest passages voor uit
het betreffende boek. Worms en
Schoch brengen werken ten geho
re van Arvo Part,Heino Eller, Ester
Magi (Estland), Peteris Vasks (Let
land) en Jurgis Gaizoukas (Litou
wen.). Zowel muziek als tekst ge
ven een indringend beeld van de
geschiedenis,de cultuur en de men
taliteit van de Baltische landen.
Brokken schetst in zijn boek een
onthutsend beeld van de twintig
ste eeuw met al zijn illusies, desil
lusies, doctrinaire twisten en
waanzinnige moordlust. Beroemd
heden en gewone stervelingen wis
selen elkaar af in Baltische Zielen.
Marcus Rothkowitz uit Daugavils,
de latere schilder Mark Rotjko en
Ilja Sundelevitsj, die Talinn moest
verlaten en twintig jaar later naar
Estland terugkeerde. De beeldhou
wer Jacob Lipchitz uit Litouwen.
En Loreta Asanaviciuté, die in 1991
door een Russische tank werd
overreden.
In Estland reconstrueert Brokken
de lange weg naar de vrijheid die
de componist Arvo Part aflegde. In
Riga realiseert hij zich welke tita
nenstrijd de violist Gidon Kremer
met zijn vader leverde, die gebukt
ging onder de dood van vijfender
tig familieleden in de concentratie
kampen. Reizend door het heden,
door jonge, trotse, onafhankelijke
landen, ziet Brokken schimmen
uit het verleden opdoemen. Hij
laat zien hoe afschuwelijk maar
ook hoe bijzonder mensen kun
nen zijn. In geen van zijn boeken
komt zoveel geweld voor als in
Baltische Zielen, in geen van zijn
boeken komt de lezer zoveel teder
heid en lotsverbondenheid tegen.
Dinsdag 10 mei, Porgy en Bess,
Temeuzen, 20.00 uur.
Podium 't Beest in Goes gaat
morgenavond met het Popaan
zee programma de psychedelische
kant op.De groep Monkey3 uit
Zwitserland maakt zijn opwach
ting. De band maakte vorig jaar
veel indruk op Roadburn.
Ook de Walcherse formatie Capi
tal Sentimental liet zich daar van
de goede kant horen. Dit vijftal is
inmiddels een viertal geworden.
Welke draai dat geeft aan het veel
zijdig geluid van deze band zal
ook te horen zijn tijdens deze Pop-
aanzeeavond.
Morgenavond, Podium 't Beest, Goed,
20.30 uur.
