Piepende geigertellers
rond Tsjernobyl
ii spectrum
Zaterdag 23 april 2011
Lunchen in een radioactieve om
geving. De mannen van de
Oekraïnse kerncentrale Tsjer
nobyl doen het elke dag. Gedul
dig wachten enkele werknemers
buiten tot ze kunnen eten in de volle kanti
ne. Schuin voor hen valt nog net door de
mist en sneeuw de pijp te zien van kern
reactor nummer 4. Het blok dat 25 jaar ge
leden in de eerste uren van 26 april ont
plofte, waarbij radioactieve deeltjes de
lucht invlogen. Tsjernobyl groeide uit tot
de grootste kernramp ooit.
Voor de ingang van de kantine geeft een
geigerteller, die de hoeveelheid radioactie
ve straling meet, een waarde aan die 36
keer hoger ligt dan het normale niveau. De
lunchende mannen werken in de verbo
den zone, in het noorden van Oekraïne.
Na 25 jaar is dit gebied, met een straal van
30 kilometer rond de centrale, nog altijd
radioactief besmet. Tijdens de excursie pie
pen de geigettellers onophoudelijk. Bin
nen de zone staan lege huizen met inge
storte daken. Mos, struiken en bomen over
woekeren de woningen. Niemand komt
het gebied binnen zonder toestemming.
Politieposten bewaken de toegangswegen,
die zijn afgezet met slagbomen.
In Japan doet het personeel van de kern
centrale Fukushima er alles aan om erger
te voorkomen. In Oekraïne vechten ze nu
nog elke dag tegen de radioactieve straling.
Drieduizend werknemers van de niet
meer actieve kerncentrale nemen als foren
sen de trein vanaf het speciaal hiervoor ge
bouwde Slavoetitsj, een stad die op 50 kilo
meter van de reactor ligt. 200 arbeiders wo
nen als enigen in het gebied, in de stad
Tsjernobyl op 18 kilometer van de reactor.
Het werk richt zich op het controleren en
indammen van de straling. Op de bodem
van de reactor liggen 185 ton aan radioac
tief puin en lava-achtige, nucleaire brand
stoffen. Tot dusverre te gevaarlijk om weg
te halen. Om de reactor staat een verouder
de, betonnen sarcofaag. Deze is in 1986 in
zes maanden tijd gebouwd als bescher
ming rond de reactor om de ergste uit
stoot te voorkomen. Besmet smeltwater
komt terecht in de door de verboden zone
stromende rivier Pripjat. Het water wordt
gecontroleerd en gezuiverd.
De inwoners van de stad Tsjernobyl staan
onder toezicht. Zo ook de 38-jarige gids
loeri Tamartsjoek van het ministerie van
Noodsituaties. Hij en de overige inwoners
wonen en werken vijftien dagen in het ge
bied en verblijven vijftien dagen buiten
het gebied om ergere besmetting te voor
komen. Sinds 1998 leidt Tamarartsjoek toe
risten rond door de verboden zone. Wat
de gevolgen zijn van zijn bestaan blijft
voor hem gissen. „We weten wat er ge
beurt met mensen bij hoge straling, maar
bij lage straling kent niemand de effecten."
Hij laat zich er niet door afschrikken. De
jaarlijkse medische controle heeft tot nu
toe geen afwijkingen aangetoond. Nuchter
stelt hij vast: „Ik kan in Kiev wonen, maar
daar weet je niet hoe vervuild de lucht is.
Hier weet je wat er aan de hand is en wor
den we in de gaten gehouden. Radioactivi
teit werkt net als alcohol. De een kan er be
ter tegen dan de ander."
Nieuwsgierigheid dreef hem naar Tsjer
nobyl. „Ik wilde altijd al weten hoe het ge
bied na de ramp eruitzag. Pas toen ik voor
het eerst hier kwam, realiseerde ik me hoe
erg het was. Als oud-leraar gaat het mij er
om mensen te laten zien dat zo'n ramp
niet nog een keer mag gebeuren. Eén keer
is genoeg geweest voor de mensheid. Maar
met Japan zie je dat de geschiedenis zich
herhaalt."
Anders dan in Japan was de ramp in Tsjer
nobyl te wijten aan menselijk falen. In de
nacht van vrijdag 25 op zaterdag 26 april
onderging kernreactor nummer 4 een ex
periment. Daarbij werden alle veiligheids
systemen uitgeschakeld. De proef misluk
te. Blok 4 explodeerde. In tegenstelling tot
de centrale in Fukushima kende die van
Tsjernobyl geen dikke beschermingslaag.
Een radioactieve wolk verspreidde zich
over Europa. De mensen die op dat mo
ment in de reactor werkten, overleden di
rect of later in het ziekenhuis. Het ongeval
bij Tsjernobyl bleek volgens de internatio
nale atoomwaakhond IAEA vierhonderd
maal krachtiger dan de atoombom op de
Japanse stad Hiroshima.
Het Sovjetmodelstadje Pripjat, op twee ki
lometer afstand van de centrale, sliep in de
nacht van de explosie rustig door. De vol
gende dag genoot Pripjat, waar het leven
in het teken stond van de centrale, van
een zonnige zaterdag. Bewoners wandel
den door de stad. Huwelijken werden vol
trokken. Door de stad gingen geruchten
over een explosie bij reactor 4, want ieder
een kende wel iemand die bij de kerncen
trale werkte. Maar niemand wist precies
wat er was gebeurd. De autoriteiten zwe
gen over de ramp.
„Mensen hadden vertrouwen in de over
heid. Het was geen tijd om kritisch te
zijn", verklaart Tamartsjoek het gezagsge
trouwe gedrag van de bevolking. Pas zon
dagmiddag reden bussen de stad in en wer
den de 50.000 bewoners in allerijl geëvacu
eerd. Daarna volgden de inwoners van de
stad Tsjernobyl. De bevolking kreeg te ho
ren dat ze na drie dagen kon terugkeren.
Dat gebeurde nooit.
Nu is Pripjat een spookstad. Een stille her
innering aan de Sovjet-Unie. Gebouwen
staan op instorten. De verfin de huizen
bladert af In een voormalige school zijn
de ramen kapot. Stoelen en boeken liggen
verspreid over de grond. Plunderaars heb
ben huisgehouden, zegt Tamartsjoek. In
een pretpark roesten het reuzenrad, de
zweefmolen en de botsauto's weg.
Tamartsjoek raakt geïrriteerd als in Pripjat
een tas van een bezoeker op de grond
staat. De bodem is nog altijd zwaar be
smet, toont de geigerteller aan. Ta
martsjoek verwacht dat het gebied rond de
centrale, de io-kilometerzone, voor dui
zend jaar onbewoonbaar blijft Maar gepen
sioneerden trekken zich niks aan van de
straling en keren terug naar hun buiten
Pripjat gelegen huizen die ze ooit hebben
moeten verlaten. De Oekraïnse regering
staat het toe. „Ze kennen het hier. Dit is
hun land", legt Tamartsjoek uit.
De Amerikaan Nathan Martin (24) loopt
door de verlaten school. Zijn vrouw Katie
(23) wijst hem op tientallen gasmaskers
die verspreid over de vloer liggen. Bedoeld
ter bescherming bij een nucleaire oorlog
met het Westen. Het echtpaar boekte de
reis naar Tsjernobyl uit nieuwsgierigheid
hoe het verlaten Pripjat eruitziet. Door de
excursie beseffen ze wat de gevolgen van
een kernramp zijn. Met Fukushima als het
Tsjernobyl van hun eigen tijd. „Op school
heb ik lessen gevolgd over kernenergie",
zegt Nathan. „Dat is de theorie. Maar hier
zie je goed wat in de praktijk gebeurt als
het fout gaat. Vooral het menselijke aspect.
Een hele cultuur is hier verwoest. Vriend
schappen gingen verloren."
Na Pripjat gaat de excursie door naar kern
reactor nummer 4. De kerncentrale zelf
werkte tot 2000. Bezoekers mogen niet ver
der komen dan 300 meter van blok 4. De
geigertellers piepen in hoog tempo door.
De houdbaarheidsdatum van de sarcofaag
is verstreken. Tamartsjoek ontkent dat de
beschermlaag lekt. „De oude sarcofaag is
gestabiliseerd", zegt hij kort. Desondanks
dringen de fijne radioactieve deeltjes nog
altijd door de constructie naar buiten.
„Maar die zijn niet schadelijk en lang niet
zo erg als in 1986."
Een nieuw omhulsel blijft noodzakelijk.
Een Frans consortium gaat over de oude
sarcofaag een nieuwe bouwen. Maar de
komst van een nieuwe beschermlaag laat
op zich wachten. Mismoedig stelt Ta
martsjoek vast: „Waar de bureaucratische
Sovjet-Unie zes maanden deed over de
bouw van een sarcofaag, overlegt de demo
cratie nu al jaren over hoe de nieuwe gefi
nancierd moet worden."
Bij het verlaten van de verboden zone wor
den bussen gecontroleerd op straling. Toe
risten staan in een detectieapparaat voor
een keuring. 'Schoon' geeft de machine bij
iedereen aan. De slagbomen gaan open en
de busjes met toeristen verlaten het ge
bied. De volgende dag gaan de soldaten
van Tsjernobyl opnieuw aan het werk in
de verboden zone.
reageren?
spectrum@wegener.nl
Botsauto's roesten weg in wat eens het pretpark was van spookstad Pripjat. foto's GPD
Bijna 25 jaar geleden
voltrok zich in
Oekraïne de grootste
kernramp uit de
geschiedenis.
Op 26 april 1986
ontplofte reactor
nummer 4 van de
kerncentrale van
Tsjernobyl. De wijde
omtrek is nog steeds
radioactief besmet,
maar toeristen zijn
welkom voor een
excursie door de
verboden zone. „Een
hele cultuur is hier
verwoest."
door Floris Akkerman
grote foto links: De kernreac
tor van Tsjernobyl, kort na
de ramp in 1986.
foto boven: De reactor, met
daaromheen de betonnen
sarcofaan, anno nu.
foto onder: Een bezoeker
wordt na afloop van de ex
cursie gecontroleerd met
een detectieapparaat.
