i5 spectrum
Zaterdag 2 april 2011
gen we misschien een supermarkt. Mensen uit andere
buurten kunnen dan in mijn bar komen."
Onbedoeld vat Santos daarmee samen waar Rio de Janei
ro op hoopt: overheidscontrole als begin van ontwikke
ling. Omdat de favela's ooit zijn begonnen als illegale ne
derzettingen waar voormalige slaven en later immigran
ten zich vestigden, staat slechts 30 procent van de sloppen
wijken geregistreerd bij het kadaster. In de rest kan de
overheid niet werken, omdat de wijken officieel niet be
staan. De afwezigheid van de staat is één van de voor
naamste oorzaken van de vicieuze cirkel van werkloos
heid, armoede en geweld. Die moet nu doorbroken wor
den.
De man die verantwoordelijk is voor de eerste stap - con
trole over het territorium - blijkt deze maandagochtend
een populaire gesprekspartner. In het hoofdkwartier van
de militaire politie is kolonel Robson Rodrigues (47), coör
dinator van de politia paaficadora, om tien uur 's och
tends al aan zijn derde interview toe.
Eerder sprak hij met Braziliaanse en Belgische journalis
ten. De week ervoor had hij een Japanner over de vloer.
Nu de gewelddadige favela's, die zo lang het imago van
Rio de Janeiro hebben bepaald, worden aangepakt, wil de
wereld weten hoe dat gaat.
Rodrigues: „We proberen de logica van de bendes te bre
ken." Die bendes verdienen hun geld met drugshandel en
hebben in de favela's cocaïnelaboratoria, opslagruimtes en
verkooppunten. Omdat hun inkomen zo afhangt van de
controle over het territorium, verdedigen ze dat met hand
en tand tegen politie-invallen of aanvallen van concurre
rende bendes. Die confrontaties, uitgevochten met zware
wapens, eisen elk jaar duizenden doden. Volgens het Bra
ziliaanse ministerie van Justitie vallen er zoveel slachtof
fers in de groep mannen van 15 tot 24 jaar, dat sprake is
van een 'epidemie'.
Door de politie de controle over het territorium te laten
overnemen, moet een einde gemaakt worden aan die do
delijke strijd. In plaats van korte invallen te doen, tot dus
verre gebruikelijk, veroveren elite-eenheden en zelfs het
leger sinds 2008 de wijken, om er daarna ook te blijven.
De volgende stap is het openen van politiebureaus en ze
bemannen met jonge, pas afgestudeerde agenten. Die zou
den nog niet corrupt zijn. Zo'n 2.500 van hen hebben
sinds 2008 14 van dit soort wijkposten bemand. Het doel
is in 2014, als de WK-finale in Rio gespeeld wordt: 12.000
agenten en 40 bemande posten.
„De drugshandel zal blijven", geeft Rodrigues ruiterlijk
toe. „Maar de fysieke overheersing door de bendes ver
dwijnt."
In het noorden van de stad doet zich echter iets voor wat
Rodrigues' mooie plannen in een ander daglicht stelt.
Wanneer Nanko van Buuren (60) een patrouillewagen
van de militaire politie een bedijfsterrein op ziet rijden,
gromt hij: „De klootzakken. Ze zijn beschermingsgeld aan
In de favela's van Rio
de Janeiro wordt het
leven vooral bepaald
door werkloosheid,
armoede en geweld.
De politie bindt de
strijd aan met de
drugsbendes en
criminelen die de
dienst uitmaken in
de sloppenwijken,
foto's Felipe Dana/AP
reageren?
spectrum@wegener.nl
het ophalen." Van Buuren werkt sinds 1989 in de favela's
met zijn ontwikkelingsorganisatie IBISS. Hij heeft in die
jaren geleerd dat de drugsbendes niet per definitie de bad
guys zijn en dat de politie zelden de good guy is.
Gevormd door ruim twintig jaar dictatuur (1964-1985),
zijn de agenten extreem gewelddadig. Bovendien heerst
een cultuur van corruptie die elk voorstellingsvermogen
te buiten gaat: de politie is betrokken bij wapen- en drugs
handel, ontvoeringen en vooral afpersing van gewone Bra
zilianen.
De bendes daarentegen concentreren zich op hun drugs
handel. Ze zijn gebaat bij rust, controleren hun favela's
met ijzeren hand, maar verdienen hun geld niet over de
ruggen van de bewoners. Wel blijven de veelal jonge
drugsbazen onvoorspelbaar en zeer gewelddadig.
Toch zegt Van Buuren over de 'verovering' van de favela's
door de politie: „Als mensen toch overheerst worden, kij
ken ze welke heerser beter is. De politie is dat niet vanzelf
sprekend."
Bovendien is het wantrouwen van de politie richting de
favelabewoners minstens zo groot als andersom. „Ze zit
ten voor dat bureau altijd chagrijnig te zijn. Dan ben je als
wijkpolitie toch niets waard? Ie moet contact maken met
de mensen."
Dat het onderlinge wantrouwen enorm is, blijkt in het
dertien favela's tellende Complexo do Alemao. Sinds eind
november patrouilleren zwaarbewapende soldaten, hun
geweren gericht op de bewoners, door de straten die voor
heen gecontroleerd werden door zwaarbewapende ben
des.
Kolonel Rodrigues zegt dat de wijkpolitie zich pas in okto
ber in het Complexo do Alemao zal vestigen om de solda
ten af te lossen. Hij moet wachten op een verse lichting
afgestudeerde agenten. Hij is slachtoffer van zijn succes,
aldus Rodrigues. „De maatschappij heeft ons omarmd. De
politie heeft in de twee eeuwen die Brazilië oud is, nooit
het vertrouwen gehad van de bevol
king. Maar het gaat nu heel snel."
Zijn optimisme wordt echter nauwe
lijks gedeeld door de mensen die zich
bezighouden met politiegeweld en
-corruptie of degenen die in de fave
la's werken.
Antionio Costa, voorzitter van hulp
organisatie Rio de Paz (Rio in Vre
de): „Het idee van de pacificering is
het beste dat de overheid in dertig
jaar heeft gehad, maar voorlopig
werkt de pacificeringspolitie slechts
in een bubbel. Zonder grondige her
vorming van het gehele politiekorps
zal het niet werken."
Onderzoeker Desmond Arias van de Universiteit van
New York, die een boek schreef over de machtsstructuren
in de favela's, vraagt zich af waar de sociale programma's
blijven. „Als de politie het enige zichtbare gezicht van de
staat blijft, gaat het niet goed. Daarin heeft de bevolking
geen vertrouwen."
Ondanks cijfers die een daling van de criminaliteit in de
veroverde favela's aangeven, is het volgens Van Buuren
ook maar de vraag in hoeverre dat bijdraagt aan een veili
ger WK voetbal of veiligere Olympische Spelen. De leden
van de drugsbendes overvallen geen toeristen, zegt hij,
dat doen 'gewone' criminelen.
Toch zien de bewoners van Vigario Geral de wijkpolitie
graag komen. Als ze niet langer geregeerd worden door
zwaarbewapende pubers, kunnen ze er tenminste op ver
trouwen dat schietpartijen uitblijven.
Onderzoeker Arias: „In die zin is de politiebezetting goed.
Maar er zijn geen gemakkelijke oplossingen voor dit soort
wijken. Er moet een heel scala aan beleid op losgelaten
worden. Gedurende lange tijd."
Nanko van Buuren: „Als 70 procent van de plannen uit
komt, is dat al heel wat."
