io privacy
Kentekenregistratie f
DN A-databank
De overheid mag van burgers eisen
dat ze hun vingerafdrukken afstaan,
oordeelt de rechter. Prima, vindt
filosoof Jeroen van den Hoven.
Maar dan moet de overheid daar
veel beter mee omgaan.
vrijdag 25 maart 2011
We houde
door Niek Opten
beeld Mark Reijntjens en Ruud Willems
Nederlanders hechten veel waarde aan pri
vacy, maar ze weten eigenlijk niet goed
waarom. Er wordt nog steeds onvoldoen
de nagedacht over wat het begrip precies
inhoudt, door wetenschappers, door po
litici. Ondertussen dendert de techniek
maar door", zegt Jeroen van den Hoven, hoogleraar filo
sofie aan de Technische Universiteit in Delft.
Hij ziet het als een belangrijke taak om zijn studenten
meer besef van de morele aspecten van techniek bij te
brengen - studenten die in de toekomst aan de wieg zul
len staan van nieuwe technologieën en toepassingen
waarbij privacy een belangrijke rol speelt.
Want of het nou gaat om patiëntgegevens, vingerafdruk
ken, reisverkeer of camera's in de openbare ruimte - de
discussie is nog niet op gang gekomen of het woord 'pri
vacy' is al gevallen.
Terecht, vindt Van den Hoven, want we kunnen niet
voorzichtig genoeg zijn met de opslag van gevoelige infor
matie. Maar vaak ontaarden dergelijke discussies in ver
hitte debatten waarin de stellingen snel zijn ingenomen:
de een heeft 'niets te verbergen', de ander trekt een verge
lijking met de jodenvervolging.
„Het debat over privacy komt bij elke nieuwe technologi
sche vinding weer om de hoek kijken. Het is een schan
daal dat wij, wetenschappers, maar vooral ook politici,
dat tot nog toe niet serieus hebben genomen", stelt Van
den Hoven. „De wetgeving hobbelt achter de techniek
aan. Onlangs heeft een rechter bepaald dat het niet straf
baar is stiekem gebruik te maken van een beveiligde rou
ter (een apparaat voor draadloos internet, red.) van ie
mand anders. Want het ging niet om een computer,
maar slechts om een communicatiekanaal. De rechter
snapt volgens mij niet goed wat de gevolgen kunnen zijn
van dit onrechtmatig gebruik."
Maar hoe kun je dan wel helder over privacy praten?
„Informatie over mensen is kwetsbaar en beschermings-
waardig. Zoals dat ook geldt voor bijvoorbeeld kerncen
trales, militair materieel, middeleeuwse manuscripten.
Op die manier moet je privacy ook benaderen. Ie plaats
een hek om persoonsgegevens en bepaalt van tevoren
wie er toegang tot heeft en in welke mate. Er zijn allerlei
goede morele gronden voor die bescherming: mensen
kunnen door het gebruik van hun informatie worden ge
schaad op veel verschillende manieren. Maar bescher
ming kan ook nodig zijn tegen commerciële belangen
rond persoonsgegevens en de naleving van contracten
die daarover tussen consumenten en bedrijven worden
gesloten. Denk bijvoorbeeld aan klantenkaarten en derge
lijke. Door de verschillende belangen goed te ontrafelen,
maak je schijnbaar grote problemen overzichtelijk. Neem
het EPD (Elektronisch Patiëntendossier, red.). Je kunt
een matrix maken van wie welke bevoegdheden heeft bij
welke informatie. Zo wordt een grote vraag 'bedreigt het
EPD mijn privacy' teruggebracht tot behapbare kwesties
als 'mag de apotheker mijn longfoto's inzien'."
Een praktische benadering dus. Maar is het niet juist tijd om
een principieel debat te voeren over de grenzen van informa
tietechnologie?
„Zo'n discussie lijkt me heel lastig. De techniek ontwik
kelt zich maar door. ]e kunt 'stop' zeggen en bijvoor
beeld een moratorium leggen op kernenergie, gezien de
ramp in Japan. Zo'n reactie op informatietechnologie is
niet realistisch. Net zo min als het realistisch is om over
het afschaffen van auto's te praten. Het is beter om over
schonefe en zuinigere auto's te praten."
We kunnen met z'n allen afspreken dat we geen grote centra
le databases aanleggen voor persoonsgegevens.
„Menselijke interactie vraagt om goede informatie. Dat is
altijd zo geweest, maar vroeger was de wereld overzichte
lijk. Tegenwoordig weten we van veel mensen in onze
omgeving niet wat we aan ze hebben. De samenleving is
mobieler en anoniemer geworden. Een samenleving
draait op vertrouwen, dat we zijn wie we zeggen en dat
we allemaal eerlijk ons steentje bijdragen. Om dat ver
trouwen te kunnen houden hebben we een betrouwbare
identiteits-infrastructuur nodig, om de identiteit van bur
gers te controleren. De energie die nodig is voor een prin
cipiële discussie kun je beter steken in het goed vormge
ven van die technologie. Door de belangen van de burger
goed te beschermen. De overheid is de beste instantie
om die rol op zich te nemen, omdat we met z'n allen de
overheid zijn. Die is geen big brother."
Worden die belangen nu niet goed beschermd?
„Ontwerpers van nieuwe systemen zijn onvoldoende
doordrongen van deze morele en sociale aspecten van
technologie, zij zijn vooral met de techniek bezig. Maar
juist in het goed integreren van die aspecten in techniek
zit een enorme uitdaging. Politici hebben uiteraard ook
hun rol. Zij denken vaak van tevoren onvoldoende na
over alle gevolgen en waarom een bepaald systeem nood
zakelijk is. De affaire met de beveiliging van voicemail-
boxen van bewindspersonen maakt dat pijnlijk duide
lijk."
De acceptatie van al die databanken en systemen vraagt om
vertrouwen van de burger in de overheid. Dat vertrouwen
neemt juist af.
„Dat klopt, die afname is moeilijk verklaarbaar. Er gaat
heel veel wel goed. Er gebeuren soms rare dingen, neem
de klokkenluider Fred Spijkers. Daar kunnen we niet om
heen, maar er zijn veel garanties en vangnetten. Zo is er
vooruitgang met de klokkenluiderregeling; er is een om
budsman; burgers kunnen altijd naar de rechter stap
pen."
De angst van veel burgers is dat die grote databases worden
gekraakt.
„Geen enkel systeem is 100 procent veilig, dat moeten
we accepteren. Bij het ontwerpen van nieuwe systemen
hoort daarom ook het bedenken van oplossingen voor
als het misgaat. En hoe lang gegevens mogen worden
bewaard. Als de politie bij iemand identiteitsffaude
vaststelt, dan moeten agenten zich er meer bewust
van zijn dat er misschien een fout in het systeem
zit. Is dat het geval, dan moeten er heldere proce
dures zijn om deze onschuldige verdachte van al
le verdenkingen te zuiveren. Dat is nu niet of
slecht geregeld. Dan voorkom je ook dat een heel
systeem wordt weggehoond als er kritiek komt op
een onderdeel, zoals bij de OV-chipkaart."
De Wetenschappelijk Raad voor Regeringsbeleid (WRR)
wees vorige week op het verknopen van heel veel databan
ken. Daardoor is een systeem ontstaan met een eigen dyna
miek.
„Ie moet elk systeem goed afbakenen. Het is niet ver
keerd om databases te koppelen, maar ook dan moet je
van tevoren heel helder hebben wat je er mee wilt berei
ken en op welke manier."
Al die afspraken; wie gaat dat allemaal controleren?
„Het pleidooi van de Wetenschappelijk Raad voor Rege
ringsbeleid voor een zogenoemde iAutoriteit vind ik een
zinvolle. Ja, dan krijgen we er weer een instituut bij,
maar wel een heel nuttig. Daar kan toch niemand tegen
zijn."
Als je alles goed van tevoren afspreekt, dan kan er ook een
databank komen met het DNA van alle Nederlanders?
„Ik zie de functionaliteit daarvan, maar heb twijfels over
de proportionaliteit: het doel staat denk ik niet in verhou
ding tot de nadelen die aan zo'n allesomvattende databa
se kunnen kleven. Maar het is zinvol om daar nu al heel
goed over na te denken en niet pas op het moment dat
een politicus of korpschef er iets over roept."
Wat: Het automatisch vastleggen van autogegevens zoals
kenteken, locatie, datum, tijdstip.
Waarom: Om meer misdrijven op te kunnen lossen
Voorstanders: In het regeerakkoord is al afgesproken dat
er een kentekenregistratie komt. Minister Opstelten (Vei
ligheid en Justitie) wil de gegevens vier weken bewaren
Tegenstanders: SP en D66 willen dat kentekengegevens
alleen bewaard worden als er een verdenking bestaat.
Het College Bescherming Pefsoonsgegevens vond het bij
proeven bedenkelijk dat zoveel gegevens werden geregis
treerd, terwijl onduidelijk is hoeveel criminelen ermee ge
pakt worden. Van Bits of Freedom, een organisatie die
opkomt voor digitale burgerrechten, kreeg Opstelten
voor het voorstel een Big Brother Award.
Stand van zaken: Het wetsvoorstel is in behandeling.
Mogelijk kan het voor de zomer naar de ministerraad.
Wat: Centrale opslag vingerafdrukken van alle Nederlan
ders boven de 12 jaar.
Waarom: Om paspoortfraude tegen te gaan. Justitie
krijgt ook toegang om de identiteit van verdachten of
veroordeelden te kunnen vaststellen.
Voorstanders: Een meerderheid van de Tweede Kamer
was voor de centrale opslag, maar de WD en PvdA heb
ben hun mening herzien.
Tegenstanders: De meeste critici hebben principieel be
zwaar tegen de database. Het meest ver gaat Louise van
Luijk, die naar de rechter is gestapt. Ze wil een pas zon
der dat ze daarvoor vingerafdrukken afstaat.
Stand van Zaken: De gemeente heeft het volste recht
om Van Luijk een paspoort te weigeren, omdat dit bij
wet is geregeld. Dat oordeelde de Haagse rechter woens
dag in hoger beroep.
Wat: Opslag van DNA van alle Nederlanders.
Waarom: Oplossen van meer misdrijven.
Voorstander: Korpschef Frank Paauw van de politie
Rotterdam-Rijnmond. „Als je de wereld veiliger wilt
maken, moet je daarvoor een prijs betalen", zei hij vori
ge week
Tegenstanders: De Tweede Kamer ziet helemaal niets
in het voorstel. Ook minister Opstelten van Veiligheid
en Justitie reageerde afwijzend, net als het College Be
scherming Persoonsgegevens, dat stelde dat het in strijd
is met de internationale mensenrechtenverdragen. Ook
de politietop is tegen.
Stand van zaken: Dit proefballonnetje is dus doorge
prikt. Nu zijn alleen mensen die zijn veroordeeld voor
een misdrijf waarop een gevangenisstraf staat van maxi
maal vier jaar of meer, verplicht DNA af te staan.
