spectrum 8
Zaterdag 19 maart 2011
Zegen en ram
van de
De enorme problemen met de kerncentrales in Japan maken
weer eens duidelijk dat ongebreideld vertrouwen in technologie
gevaarlijk is. Of liever: in technologen, want die hebben wel
eens last van overmoed. „Als je. geen autocoureur bent, moet je
niet in een Ferrari stappen."
door Dick Hofland
Er zouden nucleaire stofzuigers
komen. Tuinpaden zelfs, die je
nooit meer hoefde schoon te ve
gen als het had gesneeuwd of ge
ijzeld. Lucas Reijnders was, als
middelbare scholier, zeer onder de indruk
van alle verhalen over de nieuwste techno
logische vondsten.
Tot hij, als moleculair bioloog, in de Vere
nigde Staten in contact kwam met fysici.
„Die vertelden me dat een kernreactor
moeilijk in bedwang te houden is. De kern
moet constant worden gekoeld, maar ver
lies van koeling is vrijwel niet te voorko
men. En als de koeling eenmaal is uitgeval
len, is het bijzonder moeilijk die weer in
orde te krijgen."
Voor het eerst realiseerde Reijnders zich
dat het beter is alle beloften over technolo
gie niet voor zoete koek te slikken. „Steeds
weer zie je dat Voorstanders van een nieu
we technologie de risico's niet onder ogen
willen zien."
Kernenergie werd lange tijd aangeprezen
als veilig en voordelig en de laatste jaren
ook nog als milieuvriendelijk, omdat er
geen CO2 bij vrijkomt. Reijnders: „En nu
zie je in Japan dat de zaken toch wel even
anders liggen."
Het is niet het enige voorbeeld van techno
logische hoogmoed. Zo geloofden veel des
kundigen dat ze oliewinning in diepe zee
ën technologisch wel in de vingers zouden
krijgen. Aan alles was gedacht. Tot er in de
Golf van Mexico een lek ontstond dat we
kenlang niet dicht te krijgen was.
Nota bene Robert Dudley, de toenmalige
vicepresident van BP, eigenaar van de lek
kende oliebron, hield in 2005 nog een le
zing waarin hij zei dat de diepten -van de
Golf vol verrassingen zitten. Profetische
woorden, ook al was hij er toen nog van
overtuigd dat BP's nieuwe technologieën
de natuur de baas zouden zijn.
De misplaatste overtuiging dat technologie
het antwoord op alle problemen is, ontlok
te Pieter Winsemius, destijds minister van
Milieu, na de kernramp in Tsjemobyl de
opmerking dat kernenergie eenvoudig te
complex en te krachtig is om door mensen
te worden beheerst. „Als je geen autocou
reur bent, moet je niet in een Ferrari stap
pen."
En ook niet in een auto zonder remmen,
terwijl er technologische ontwikkelingen
zijn die daar veel van weg hebben.
Kerncentrales die het begeven, een olie
bron die wekenlang lekt, een spaceshuttle
die ontploft, bruggen die instorten, dijken
die het begeven: steeds weer bleek dat de
mens de grens van zijn kunnen had opge
zocht. En had overschreden.
Rampen, zegt Bob Bea, hoogleraar aan de
universiteit van Berkeley, zijn allesbehalve
het gevolg van een of andere boze macht.
Bea onderzocht 630 rampen en is adviseur
van de overheidscommissie die het lek in
de Golf van Mexico onderzoekt.
Jared Diamond, hoogleraar geografie en fy
siologie aan de universiteit van Californië,
schreef een spraakmakend boek over de
ondergang van samenlevingen, zoals op
het Paaseiland, in Polynesië en op het klei
ne eiland Tikopia in de Stille Oceaan.
Naast zaken als klimaatverandering en vij
andige buurlanden noemt Diamond het
blinde geloof in de wetenschap als belang
rijke oorzaak van die ondergang.
Zijn visie komt er in grote lijnen op neer
dat de mens, als rampspoed nadert, zijn
kop in het zand steekt en zegt: de weten
schap lost het wel op, ze zijn zó knap te
genwoordig. Alles om zijn risicovolle en
soms verwoestende gedrag niet te hoeven
aanpassen.
Dat was ook de reactie toen de Club van
Rome waarschuwde voor uitputting van
natuurlijke hulpbronnen. Nog steeds be
schouwen velen die waarschuwing voor
schaarste als onzin, omdat de aarde nog al
tijd niet ten onder is gegaan. Maar het eni
ge dat niet is uitgekomen, is het tijdpad.
De mens heeft mede dankzij de weten
schap tijd gewonnen, maar de hulpbron
nen raken nog steeds in hoog tempo op.
Diederik Samsom, kernfysicus en Kamer
lid voor de PvdA, zal dat laatste zeker niet
ontkennen, maar hij vindt het onverant
woord daarom de technologie maar hele
maal af te zweren. „Door de gebeurtenis
sen in Japan is het nogal voor de hand lig
gend nu tegen kernenergie te zijn, zelfs te
gen elke vooruitgang. Maar dan is de
vraag: wat wil je dan? Het is juist een opga
ve voor met name ingenieurs hard te wer
ken aan betere technieken, waardoor we
het ons kunnen permitteren tegen kerne
nergie te zijn."
Elke technologie kent risico's, zegt
Samsom. Maar een zebrapad oversteken is
veel gevaarlijker. En als we voor een zebra
pad staan, gaan we niet uitrekenen hoe
groot het risico is om over te steken.
„Toen BP naar olie in de Golf van Mexico
wilde gaan boren, zijn alle risico's afgewo
gen en is de beslissing genomen het toch
te gaan doen. General Electric wist dat er
risico's kleefden aan de bouw van kerncen
trales in Fukushima, want diverse experts
hadden er op gewezen dat de reactoren
niet goed waren ontworpen. De mens
zoekt altijd de grens op, want daar zit de
vooruitgang. Als de mens de grenzen
nooit had opgezocht, zouden we heel veel
goede dingen moeten missen, zoals penicil
line en andere fantastische medicijnen,
zonnepanelen en elektrische auto's. De
vooruitgang heeft ons ongelooflijk ver ge
bracht." Nederlanders zijn over het alge
meen niet tegen nieuwe technologieën als
