io I buitenland
Straling: van misselijkheid tot kanker
F 1 1
1 FT
Wat is radioactiviteit?
Kernenergie: kettingreactie
Kernbom: kritische massa
woensdag 16 maart 2011
TIHANGE BELGIE
Alles bestaat uit atomen. Atomen bestaan weer uit een
kern van protonen en neutronen en daaromheen zweven
de elektronen. Bij de meeste stoffen zijn die onderdelen
in evenwicht, maar soms niet. Als er te veel protonen of
neutronen zijn, wordt het atoom instabiel ofwel radioac
tief. Hij moet het teveel aan deeltjes afstoten om weer sta
biel te worden. Die afgestoten deeltjes vormen de stra
ling.
Radioactieve straling is niet te voelen, ruiken of proeven.
Er zijn drie soorten, de een is krachtiger dan de andere. Al
fastraling bijvoorbeeld is tegen te houden door een velle
tje papier, maar om gammastraling tegen te houden heb
je een blok lood nodig.
Radioactiviteit komt voor in twee vormen: in de natuur
en kunstmatig geproduceerd in een kernreactor of deel
tjesversneller.
In de natuur zijn veel radioactieve stoffen. Die zenden
een beetje straling uit, zo weinig dat het niet schadelijk is.
Dat wordt achtergrondstraling genoemd.
Het is niet te voorspellen wanneer een instabiel atoom
deeltjes gaat afstoten. Maar het is wel bekend wanneer ra
dioactieve stoffen de helft van hun straling kwijt zijn. Dat
heet halveringstijd. Bij bepaalde verschijningsvormen van
plutonium kan het wel 8o miljoen jaar duren.
Bij het opwekken van kunstmatige radioactiviteit wordt
de atoomkern uit zijn evenwicht gehaald. Dat gebeurt
door het gecontroleerd 'bombarderen' van de atoomkern
met neutronen. De atoomkern valt daardoor uit elkaar.
Dat heet kernsplijting. De neutronen worden weggeslin
gerd en raken weer andere atoomkernen, die ook splijten.
In een kerncentrale wordt die kettingreactie gebruikt om
elektriciteit op te wekken. Bij de splijting komt warmte
vrij, die wordt gebruikt om water aan de kook te brengen
tot stoom, waarmee een turbine in beweging wordt ge
bracht. Die brengt vervolgens een generator in beweging,
waardoor elektriciteit wordt opgewekt.
Kernwapens werken volgens het principe van kernsplij
ting, zoals ook in kernreactors gebeurt In een kernbom
zit radioactief materiaal, zoals uranium of plutonium. De
hoeveelheid materiaal die nodig is om een kettingreactie
van kernsplijting te veroorzaken, heet de 'kritische mas
sa'. In een kernbom is deze massa verdeeld in twee com
partimenten. Een gewoon explosief zorgt ervoor dat de
scheiding wegvalt en dat de kettingreactie in werking
treedt. Een andere manier is om een net-niet kritische
massa plutonium of uranium in de bom te stoppen. Door
explosieven om het materiaal heen te plaatsen, wordt het
samengeperst, waarmee het alsnog een kritische massa
bereikt. Bij de explosie van een kernbom komt een druk
golf vrij en enorm veel hitte (50 miljoen graden Celsius).
Ook komen radioactieve deeltjes vrij.
Gezondheidsrisico's van radioactieve straling
Blootstelling aan straling heeft twee
soorten gezondheidsrisico's:
het gevolg van een laag niveau en
langdurige blootstelling, zoals
kankeren DNA-mutatie.
het gevolg van korte termijn en een
hoog niveau (acute blootstelling)
waaronder brandwonden en
stralingsziekte.
Symptomen
en blootstelling
Maximum gemeten -Jg
dosis in Fukushima
(13 maart) is 1,5
Sievert (de een
heid voor radio
actieve straling).
Sievert (per periode)
Schildklier
Neemt radioactieve Jodium-131 op.
Verhoogd risico op kanker, vooral
bij kinderen. Jodiumtabletten kun
nen de schildklier beschermen.
Longen
Ontsteking (pneumonitis) en
littekenvorming (fibrose)
Rode bloedcellen
Laag aantal bloedplaatjes,
spontane bloeding
0,05
Verandering bloedcel
0,5
Misselijkheid (uren)
0,7
Overgeven (uren)
0,75
Haaruitval (2 weken)
0,9
Diarree (uren)
1,0
Bloedingen (weken)
4,0
Mogelijke dood
(2 maanden)
10,0
Aantasting van
darmwand, inwendige
bloedingen, dood
(1-2 weken)
20,0
Geheugenverlies,
stuiptrekkingen,
dood (uren)
50,0
(bijna) onmiddellijke
dood
infographic GN bron EPA, centra voor ziekteprei
Beenmerg
Afbraak witte
bloedcellen
(tot 50% binnen
48 uur) leidt tot
verhoogd risico
op infectie
'Radioactieve' straling werd aan het eind van de 19de eeuw
ontdekt. Wat precies de gevaren zijn, werd pas later duide
lijk. De wetenschapper Nikola Tesla liep brandwonden op
van röntgenstraling. Natuurkundige Marie Curie overleed
aan leukemie, vrijwel zeker veroorzaakt door de straling
waaraan zij blootstond. Bij een hele hoge stralingsdosis kun
je misselijk worden, we spreken dan van een stralingskater.
De radioactiviteit heeft effect op de werking van het maag-
darmkanaal. Dat merk je al binnen enkele uren na de bloot
stelling aan radioactief materiaal.
Op de langere termijn verhoogt het risico op kanker. Hoe
meer blootstalling, hoe groter het risico. Net als bij de zon.
Hoe vaker en hoe langer je onbeschermd zont, hoe meer ri-
sico je loopt op huidkanker. Als je aan een erg hoge stralings
dosis bent blootgesteld (ca. 10 sievert), kan je hieraan op kor
te termijn overlijden.
Omwonenden van de kerncentrale in Japan moeten ramen
en deuren dichthouden totdat de wolk met radioactief mate
riaal is overgewaaid. Daarna is het grootste gevaar geweken.
Radioactieve deeltjes zijn als stofdeeltjes. Die worden mee-
gedreven met de wind en dalen neer op de bodem als het re
gent. Mensen die buiten zijn geweest tijdens het overdrijven
van de radioactieve wolk, moeten zichzelf en hun kleren
wassen om het radioactieve materiaal 'weg te spoelen'.
Jodiumtabletten verhinderen dat de schildklier radioactief jodium op- Een hulpverlener in beschermende kleding wijst mensen de weg naar een inderhaast ingericht centrum voor het
neemt. foto Hannibal Hanschke/EPA meten van radioactieve straling in Koriyama, op zestig km van de kerncentrales van Fukushima. foto Mark Baker/AP
BORSSELE NEDERLAND
