io I nutteloze bouwwerken
«n—
Een doodlopend viaduct of een onafge-
bouwd station in niemandsland. Overal
in Nederland zijn sporen te vinden van
nutteloze bouwwerken. Hoe zijn die er
gekomen en waarom worden ze niet ge
sloopt?
Tunnelbuis als
chocoladepretpark
Spookstation als
opslagplaats
Bouwputten als
stille getuigen
Witte olifanten in Zuid-Afrika
vrijdag 11 maart 2011
mmummmmtammmuimmmmamm
door Hans de Gram
Pal naast Amsterdam CS ligt
een ongebruikte tunnelbuis
voor de metro die naar IJburg
zou gaan. De 170 meter lange
tunnel is nooit afgebouwd
omdat later besloten werd
een bovengrondse tramver
binding naar IJburg aan te leg
gen. De tunnel wordt nu on
derdeel van het Chocolade-
museum dat in 2013 haar deu
ren opent In de buis komt
het chocoladepretpark van
het museum.
Onder het metrostation Wees-
perplein in Amsterdam ligt ei
genlijk nóg een metrostation
dat nooit in gebruik is geno
men. De grote betonnen hal
is in de jaren zeventig ge
bouwd als metrostation voor
de Oost-Westlijn. Deze lijn is
echter nooit aangelegd en het
station is daarom nooit afge
bouwd. Tijdens de Koude
Oorlog deed het spookstation
dienst als schuilkelder tegen
een eventuele nucleaire aan
val op Amsterdam. Rondom
de stationshal liggen nog
schuilkelders die allemaal
zijn afgesloten voor publiek.
Een deel van de kelders is nu
in gebruik voor dataopslag.
Bouwputten zijn in Neder
land vaak stille getuigen van
een ambitieus bouwproject
dat nooit is voltooid. In Mid
delburg gaapt nog altijd een
gat op de plek waar een nieu
we schouwburg annex film
huis had moeten verrijzen.
De bouwput vaii dit A-thea
ter, met parkeergarage, bleek
tijdens werkzaamheden te
lekken waardoor grondwater
werd onttrokken aan de om
geving en huizen verzakten.
Mogelijk worden er dit jaar
appartementen gebouwd. De
put staat vol water, sinds het
mis ging in maart 2005.
In de veertig jaar dat station
Lelystad Zuid bestaat is er
nooit één trein gestopt. Niet
zo vreemd als je weet dat het
station midden in een polder
staat, ver weg van de bewoonde
wereld. Bovendien is het niet eens
af. Het station is in de jaren zeven
tig gebouwd, in de verwachting
dat het snel groeiende Lelystad be
hoefte zou krijgen aan een station
in het zuiden van de stad. Daarom
werd destijds alvast een betonnen
constructie van perrons met wen
teltrappen neergezet. Die hoefde
alleen nog maar te worden afge
maakt als in de polder nieuwe be
woners zouden komen. Maar die
kwamen nooit, omdat Lelystad
niet zo explosiefis gegroeid als ge
dacht. Het station is nooit afge
bouwd en trekt in plaats van trein
reizigers vooral graffitispuiters.
Op veel plekken in Nederland
staan onafgemaakte gebouwen en
infrastructuur, ook wel grote nutte
loze bouwwerken of witte olifan
ten genoemd. Bij het dorp Nieuw-
kuijk bevinden zich twee viaduc:
ten die niet zijn aangesloten op
een autoweg. En de spoorbrug bij
Zeist, die over de snelweg A28
gaat, loopt aan beide kanten dood
in de berm. Ook de autoweg over
de A50, bij de afslag Hoenderloo,
stuurt de automobilist zo de be
groeiing in.
De afgedankte bouwsels zijn soms
het gevolg van planologische blun
ders, zeggen deskundigen. Maar
veel vaker zijn ze 'slachtoffer' van
de tijdgeest. Het duurt gemiddeld
wel vijftien jaar voordat een weg,
brug of tunnel is aangelegd.
„In die tijd worden oorspronkelij
ke bouwplannen door economi
sche of politieke veranderingen
aangepast of geschrapt", verklaart
Tejo Spit, hoogleraar planologie
van de Universiteit Utrecht. Zo
zijn oorspronkelijke plannen voor
de aanleg van snelwegen, die veel
al stammen uit de jaren zestig, ge
strand of ten dele uitgevoerd door
dat in de jaren zeventig het belang
van natuur voorrang kreeg.
De twee viaducten bij Nieuwkuijk
zijn in dat verband exemplarisch.
Beide bouwwerken waren ooit on
derdeel van een plan om de pro
vinciale weg vanuit Aalburg naar
het zuiden door te trekken. De
weg kwam er niet omdat het tracé
door het Nationaal Park De Loon-
se en Drunense Duinen zou ko
men te lopen. Maar de viaducten
waren al gebouwd.
Langs de A9 bij Amstelveen ligt
een lap grond, ooit aangekocht
door het rijk om daar een aanslui
ting te maken met de A3. Deze
snelweg, die Amsterdam met Rot
terdam zou moeten verbinden, is
er nooit gekomen omdat het tracé
door het Groene Hart loopt.
Dat 'witte olifanten' vaak bouw
werken zijn zoals tunnels, brug
gen en viaducten is geen toeval.
Ze worden vanwege hun complexi
teit vaak als eerste gebouwd, waar
na het dan relatief eenvoudig is
om tussen de bouwsels wegen aan
te leggen. De werken zijn door
gaans zo goed gebouwd dat het
duur is om ze te slopen. Hun eige
naren, vaak gemeenten en provin
cies, zoeken daarom liever naar
een alternatieve bestemming voor
de bouwsels. Zo is een viaduct in
Leiden, dat ooit bedoeld was voor
de rondweg van de stad, omge-
De term 'witte olifanten' werd de
laatste jaren vooral gebruikt door
Zuid-Afrikanen die zich verbaas
den over de enorme gebouwen die
overal in het land verschenen voor
het WK voetbal van vorig jaar. Ze
voorspelden dat de stadions, de
vliegvelden en metrostations na
het toernooi binnen de kortste ke
ren leeg zouden komen te staan, of
in elk geval veel te groot zouden
worden voor het land.
bouwd tot het clubhuis van voet
balvereniging D0C0S. Gemeente
Heusden smeedt plannen om de
twee in onbruik geraakte viaduc
ten alsnog op te nemen in een
weg die de dorpen Nieuwkuijk,
Elshout en Drunen aansluit op de
A59. En in Lelystad wordt nage
dacht of het station omgebouwd
kan worden tot kunstenaarsatelier.
Maar de gemeente sluit nog steeds
niet uit dat het station in de toe
komst alsnog wordt afgebouwd.
Volgens hoogleraar Spit zullen
ook in de toekomst nutteloze
bouwwerken ontstaan. „Dat is on
vermijdelijk. Maar het zou goed
zijn als de nutteloosheid sneller
wordt erkend. Dan kun je veel eer
der overgaan tot sloop."
Mè
Twee ongebruikte viaducten bij Heusden.
