boeken j 29
Monument voor een verdwenen kind
D
Bijen als vliegende piranha's Koningin wil konijntje baren
BOEKEN KORT
vrijdag 4 maart 2011
ORWfci Zijn naam is voor al
tijd verbonden aan boeken als
'Animal Farm' en vooral '1984',
waaruit de term Big Brother
stamt, als aanduiding voor een
systeem dat mensen bij voort
during in de gaten houdt. Dit
heeft George Orwell tot een
van de bekendste Engelse schrij
vers van de twintigste eeuw ge
maakt. Voor het eerst in lange
tijd is er een oorspronkelijk Ne
derlands boek over Orwell ge
schreven en wel door Mare
Daane. De titel 'In het spoor
van George Orwell' geeft al aan
dat Daane leven, werk en wan
del van de schrijver naging.
Marco Daane - In het spoor van
Orwell. Atlas, 24,90 euro.
'Opa, kijk ik vond op
zolder...' De 'Zuiderzeeballade'
van Sylvain Poons en Oetze Ver
schoor is de ruggengraat van de
eerste roman voor volwassenen
van Karlijn Stoffels, die eerder
voornamelijk kinderboeken
schreef. De hoofdstukken van
de roman zijn woorden of
woordcombinaties uit de tekst
van het lied, maar in willekeuri
ge volgorde. Het verhaal draait
om de eigenzinnige moeder
van de vrouw Mati. De moeder
is opgenomen in een verpleeg
huis. Bij het opruimen van haar
woning rijgen Mati's herinne
ringen zich als vanzelf aaneen.
Karlijn Stoffels - Zuiderzeeballade.
Querido, 18,95 euro.
5 'iOp televisie, literatuur
en architectuur heeft Gerrit
Komrij door de jaren heen zijn
vileine licht al laten schijnen.
Werd het niet eens tijd dat hij
de beeldende kunst onder satiri
sche ogenschouw nam, en dan
met name de moderne varian
ten daarvan? Zeker. De onderti
tel van het boek 'Kunstwonde
ren' geeft al enige indicatie: 'Op
zoek naar de drijfveren van de
moderne kunstmarkt en van de
terreur die design heet'. Ook
een hoofdstuktitel als 'Prulla
ria, afval en humor' zegt veel.
Voor het gemak staan de kunst
werken erbij afgebeeld.
Gerrit Komrij - Kunstwonderen.
De Bezige Bij, 29,90 euro.
Jacob Vis - De Imker
Ellessy, 19,95 euro.
door Mieske van Eek
Een met mysterie omge
ven eenzaat is de Imker
die in stilte werkt aan
het fokken van een onver
woestbaar bijenras. Wat drijft:
deze man, die een van zijn
dochters verloor door een bi
zar ongeluk, waarvan hij de
Nederlandse kroonprins Fre-
derik de schuld geeft?
Terwijl deze Mans Petersen
zijn bijen opfokt tot een
soort vliegende piranha's,
keert de rouwende weduwe
Gonda van Walsum van
Zuid-Afrika terug naar haar
ouderlijke landgoed Morren
in IJsselmonde. Zij moet pro
beren het döor de bankencri-
sis in de problemen geraakte
bankiershuis te redden, dat
haar ouders haar hebben na
gelaten.
Gonda roept de hulp in van
commissaris Ben van Arkel,
die bevriend was met haar
moeder. Samen zitten ze aan
de onderhandelingstafel met
wat al snel de Oekraïense maf
fia blijkt te zijn. Ondertussen
werkt van Arkel aan de merk
waardige verdwijning van het
lijk van een huurmoordenaar
uit de gevangenis en de voor
bereiding van het koninklijk
bezoek aan Ilsselmonde op
Koninginnedag.
Jacob Vis knoopt in zijn nieu
we thriller De Imker allerlei
maatschappelijke ontwikke
lingen aan elkaar. Zo haakt
hij in op de bedreigde bijen
stand, de bankencrisis, de toe
stand in Zuid-Afrika, de han
del in organen, de aanslag op
de Koninklijke familie op Ko
ninginnedag in Apeldoorn en
de maffia. Het is bijna te veel
voor een boek, maar Jacob
Vis is een bedreven schrijver,
die alle verhaallijntjes netjes
uitwerkt en.de spanning er in
houdt in dit boek over heb
zucht, wraak en liefde.
I André Sollie -
Konijntjesbrood
Querido, 14,95 euro
door Hanneke van den Berg
e Vlaming André Sol
lie kreeg begin deze
eeuw wat meer be
kendheid in Nederland toen
hij samen met Ingrid Godon
de Gouden Griffel won voor
Wachten op matroos. Hij
maakte daarvoor de illustra
ties, Godon verzon de tekst.
Een ander boek dat goed
werd ontvangen, was Dubbel
Doortje, waar hij alles in ei
gen hand hield.
Dat illustraties Sollie's grote
passie vormen, is ook weer
duidelijk in Konijntjesbrood,
een surrealistisch prenten
boek over een koning en een
koningin die een kindje ver
wachten. Dit keer gaat het er
niet om dat de ene op een
jongetje hoopt en de ander
op een meisje, maar de konin
gin wil een wit konijntje ba
ren, terwijl de koning een
rood eekhoorntje wenst. En
toch, het werkt. Kinderen vin
den het helemaal niet nodig
dat een verhaal realistisch is
en moeten giechelen om het
idee dat een vrouw hoopt dat
ze een konijntje verwacht.
De tekst is raar, maar grappig.
De illustraties zijn weerga
loos. Sollie maakte heel fraaie
collages van geschilderde figu
ren en echte foto's. Vooral de
illustratie van de naakte ko
ning, op wiens lijf een deel
van het gezicht van een man
te zien is, daar blijf je naar kij
ken. En de zon? Daar heeft
hij gewoon een halve sinaas
appel voor in de lucht ge
plakt. Soms gebruikt hij moei
lijke woorden voor een pren
tenboek, zoals 'karmijn'.
Maar ach, dat leg je dan ge
woon uit.
En wat is het nou geworden?
Een wit konijntje of een rood
eekhoorntje? Dat is niet de
enige verrassing op de laatste
pagina.
Guus Luijters portretteerde in zijn lan
ge gedicht Sterrenlied een u-jarig Joods
meisje dat in de oorlog werd wegge
voerd. „Ik wist helemaal niets over
haar. Niets."
door Maarten Moll
Vandaag zou Sientje Abram haar 8oste
verjaardag hebben gevierd. Als ze 10
september 1942,11 jaar oud, niet in Bir-
kenau in de gaskamer was vermoord.
Sientje Abram woonde in de Rapenburger
straat, het hart van de Amsterdamse Joden
hoek. Ze was één van de 351 Joodse kinderen
uit die straat die zijn weggevoerd en vermoord.
Schrijver-dichter Guus Luijters probeerde haar
in zijn lange gedicht Sterrenlied een stem te ge
ven, een gezicht.
In het nawoord van Sterrenlied staat een heel
droevige zin: 'Aan Sientje Abram bestaan geen
herinneringen'. Luijters, die werkt aan zijn gro
te boek over alle bijna 18.000 Joodse kinderen
die in de Tweede Wereldoorlog zijn gedepor
teerd en vermoord, wilde één van die kinderen
uit die vreselijke geschiedenis lichten.
„We weten bijna alles over Anne Frank, echt
ontzettend veel, maar wat kun je nu nog te we
ten komen over een gewoon Joods kind? Ik
had net een novelle geschreven over een Joods
meisje in de oorlog, De hongergoochelaar. Dat
meisje heette Sientje. Op een dag bekeek ik de
lijsten van de transporten en kwam ik de naam
Sientje Abram tegen. Die naam sprak me aan.
Ik heb vier maanden research naar haar ge
daan. Ik vond een paar documenten, een adres
wijziging, de registratiekaart van
Westerbork. Een paar opgeschre
ven gegevens. Ik heb haar naam
een keer of tien gevonden. Voor
het laatst op de voorpagina van de
Nederlandse Staatscourant van 22
februari 1951, waar haar dood offici
eel werd vermeld. Verder niets. Na
vier maanden!" Hoe geef je een
kind van wie je niets weet, gestal
te? Luijters, die al jaren niet ge
dicht had („Ik dacht dat ik klaar
was, mijn antenne registreerde
niets meer") zat op een avond bij
te komen van het werk aan zijn
grote boek (titel Vermoord, aantal pagina's:
meer dan 1.300), toen 'ineens' regels kwamen
aanwaaien.
Nieuwe namen die ik heb geleerd/Schoontje
Vrouwtje Duifje/allemaal vermoord/Meijer
Hartog Isaac Sientje Esther Judith
Joden worden weggevoerd tijdens een razzia in Amsterdam. foto ANP
Sipora/allemaal vermoord. „Ik heb ze meteen
opgeschreven. Ik wist ook meteen dat het een
lang gedicht zou worden, vraag me niet waar
om. En ook hoe het in elkaar zou steken. Vers
jes van zeven regels, een kwatrijn en een terzi
ne. Elf afdelingen van elk elf gedichten. Ook
dat er twee stemmen zouden zijn. Sientje en
ik. Ik becommentarieer en Sientje leeft." Geen
foto, geen gezicht, geen anekdote. Niets wist
hij van Sientje Abram. „De Duitsers wilden
niet alleen alle Joden vermoorden, ze wilden
het ook zo doen lijken dat ze er nooit geweest
waren.
ütuisLuijieis «Had ze zwart haar? Was ze slim?
Hield ze van poppen? Ik weet
niet eens naar welke school ze is
gegaan. Iedereen die het meisje
geleend heeft, is vermoord. Er
gaan geen verhalen over haar
rond. Ik heb een familielid gevon
den. Hij wist niet dat ze had be
staan. Ik heb geprobeerd op te
roepen hoe haar jeugd geweest
moest zijn. De jeugd uit het eind
van de jaren dertig lijkt heel veel
op de jeugd aan het eind van de
jaren veertig. Zij zou nu maar 12
jaar ouder zijn geweest dan ik nu ben. Ze heeft
met dezelfde dingen gespeeld waar meisjes uit
mijn jeugd mee speelden. Ze droeg dezelfde
kleren. Er was toen geen mode.
„Op een gegeven ogenblik zag ik Sientje als ie^
mand met wie ik echt te maken had, in werke
lijkheid dus, terwijl ze een jaar voordat ik werd
geboren, al vermoord was. Ik zag mezelf met
haar door de stad lopen, we praatten met el
kaar, keken naar de stad."
Sterrenlied is een evocatie van een buurt en zijn
bewoners, met een kind als middelpunt. Sien
tje Abram moet voor Luijters een monument
worden, dat tegelijkertijd bedoeld is voor die
18.000 andere Joodse kinderen.
Sientje verdwijnt per afdeling een beetje meer
uit het gedicht. Luijters heeft niet haar hele hel
legang beschreven. „Het eindigt waar het onbe
spreekbaar wordt. Onzegbaar. Bij het in de
trein worden gejaagd. De gang naar haar dood
wilde ik niét voor mijn rekening nemen. Dan
betreed je terrein waar je niet wezen mag."
Na heel lang gedubd te hebben over het einde
van zijn bundel besloot Luijters daar zijn laat
ste afdeling te beginnen. 'Reiziger doet Birke-
nau', luidt die eerste regel. Vrij naar het gedicht
Reiziger 'doet' Golgotha van Gerrit Achterberg.
Reiziger doet Birkenau/waar hij in de wind/
die over de bevroren vlakte jaagt/de namen
van de doden hoort/de namen van de kinde
ren uit de Rapenburgerstraat/die net als Sientje
zijn vermoord. En dan volgen de namen van
de 351 vermoorde kinderen. Even huivering
wekkend als indrukwekkend.
Guus Luijters - Sterrenlied. Ter herinnering aan
Sientje Abram (1931-1942). Nieuw Amsterdam,
16,50 euro.