Woorden als een mokerslag
141 boekei
Tussen werkelijkheid en waan Een gedurfde constructie
PETER
5TRAUB
BOEKEN KORT
vrijdag 18 februari 2011
Het onvermogen te leven, verdriet
en angst. De hoofdpersonen van
Mr. Peanut kwellen elkaar bijna net zo
zenuwslopend als Martha en George
in Who's afraid of Virginia Woolfr.
door Thomas Verbogt
Het debuut van de Amerikaanse schrij
ver Adam Ross, Mr. Peanut getiteld,
zou weieens een fanclub in het leven
kunnen roepen. Liefhebbers die zich
in groepsverband buigen over de talloze kwes
ties die in dit tamelijk verbluffende boek wor
den opgeroepen.
De openingszin gaat voor een hoofdprijs: 'De
eerste keer dat David Pepin droomde over het
vermoorden van zijn vrouw, vermoordde hij
haar niet zelf. Die vrouw, Alice, wordt inder
daad vermoord en daarbij speelt een pinda een
prominente rol. Is het moord of is het zelf
moord? Dat is de rode draad in dit veelomvat
tende avontuur, dat beslist virtuoos is opge
schreven, maar wat mij betreft iets te. Ik bedoel
dat de virtuositeit het hart van het boek zo nu
en dan beknelt. Toch las ik gretig door, want ik
wilde weten hoe het afliep. En méér nog wilde
ik weten hoe het in elkaar zat, zoals ik ooit
sommige films van Hitchcock uitploos.
De naam Hitchcock laat ik niet zomaar vallen.
David Pepin uit de openingszin en zijn vrouw
Alice ontmoetten elkaar voor het eerst tijdens
een workshop oyer Hitchcocks Rear window.
En er zit nog wel meer Hitchcock in dit boek,
maar ik laat de aanwijsstok in de
kast staan.
Wie heeft het gedaan, wat is er ge
beurd? Dat zijn de vragen die het
verhaal dragen, maar thematisch is
er nog wel meer aan de hand. Dan
denk ik aan een grotere vraag: hoe
gaat een mens om met zijn be
staansrecht? Voorts zijn er behoor
lijk wat tekenende scènes uit een
huwelijk, waarbij het ook niet zel
den om dat bestaansrecht gaat.
Er wordt ook letterlijk naar verwe
zen in de crisis die detective Ward
Hastroll en zijn vrouw Hannah
doormaken. Hannah ligt al vijf
maanden in bed. Niet omdat ze ziek is (ja, ook
misschien), maar omdat dit de manier van IeT
ven is waarvoor ze kiest. Ze drijft haar man tot
waanzin en moordgedachten. Als hij bijna echt
gek wordt en zij vraagt wat er is, zegt hij dat hij
het niet kan uitstaan. Ze vraagt wat. Hij ant-
Elizabeth Taylor en Richard Burton in de klassieke film Who's afraid of Virginia Woolt
woordt: 'Het is net alsof je niet bestaat'. En zij
zegt dan dat hij het eindelijk begrijpt.
Ook David Pepin en Alice maken elkaar gek,
waarbij Alice de leiding heeft. Alice is te dik,
valt af en wordt depressief David doet zijn best
haar te helpen, maar dat is hulp die doodslaat.
Ze eist alle aandacht, zonder dat die aandacht
iets veroorzaakt. Hij vraagt of ze bij hem weg
gaat, zij zegt terwijl ze haar ogen
vol afkeer sluit: 'Niet alles draait
om jou, David'.
Wat Adam Ross erg goed kan, is er
voor zorgen dat de lezer dicht in
de buurt van de personages komt.
Dat is bij deze opmerking scherp
te merken: 'Niet alles draait om
jou, David'. Deze woorden komen
aan als een mokerslag, bij David
(zijn reactie komt niet eens meer
aan de orde) en ook bij de lezer.
Het destructieve huwelijk van Da
vid en Alice is voor mij de klasse
van dit boek, wat op de allereerste
plaats komt doordat Ross ijzerster-
ke personages van ze heeft gemaakt. Op de ach
terkant van het boek wordt Stephen King geci
teerd, die een vergelijking maakt met Who's af
raid of Virginia Woolfr van Albee. Ik snap dat
wel, want de wijze waarop David en Alice in
Mr. Peanut tegen elkaar tekeergaan, is niet zo su
bliem als George en Martha dat doen in Who's
afraid, maar komt wel in de buurt. Er is boven
dien een belangrijke overeenkomst: het gaat er
niet uitsluitend om dat ze elkaar raken en zich
zelf verdedigen, nee, het is ook de enige manier
om uiting te geven aan hun verdriet. Dat ver
driet komt niet alleen voort uit wat ze meema
ken en missen, maar heeft een nog grotere oor
zaak, namelijk het diepe onvermogen te leven.
Een van de meest dramatische passages in dit
boek is de periode die Alice en David op Hawaï
doorbrengen, nadat Alice in het vliegtuig op
weg daarheen bevallen is van een dood kind. Je
vraagt je af wat er nu nog kan. Dat is de span
ning van dit boek: dat je je dit vaak afvraagt. Al
les wat David voor Alice doet, alles wat hij be
denkt en voorstelt is, zinloos. Als Alice in een
ziekenhuis is bijgekomen van haar bevalling,
vraagt David wat ze wil. Alice wordt kwaad en
vraagt: „Hoe bedoel je?" Die vraag is dikwijls
rampzalig. Wie dat vraagt, vraagt immers haast
nooit naar de bedoeling van wat de ander op
perde. Nee, het gaat niet om dat soort informa
tie. De vraag kan ook anders gesteld wordt: wat
bedoel je met wie je bent?
Adam Ross - Mr. Peanut. Vertaling Monique
Eggermont en Dennis Keesmaat. Podium,
25 euro.
1 a 0
O GD 'Ruisch' is de fraaie,
ouderwets gespelde titel van de
nieuwe dichtbundel van (Jules)
Deelder: geen voornaam op om
slag of rug. De gedichten zijn
anekdotes, in korte zinnen op
geschreven en als gedicht vorm
gegeven. Aards, soms bizar. 'Pa
ranoia Mesdag' beschrijft een
zeer geweldadige vechtpartij in
Deelders biotoop Rotterdam.
Deelder schreef al vaker lange
gedichten rond repeterende
woorden. In Ruisch valt in dit
verband 'De dood' op, zo'n hon
derdvijftig regels die beginnen
met 'De dood is..'
Q J.A. Deelder - Ruisch. De Bezige
Bij, 18,50 euro.
MËISjL Het gaat al niet zo goed
bij Anna en Richard en hun
twee kinderen. Richard kan het
rokkenjagen niet laten. Anna
kan het amper aan. Dan trekt
een bedeesd meisje bij hun in,
Stella. Zo'n grietje. In de novel
le 'Wij doden Stella' van de Oos
tenrijkse schrijfster Marlen
Haushofer (1920-1970) kijkt An
na terug op wat is gebeurd. De
titel is veelzeggend. Anna had
nog wel zo haar best gedaan
voor Stella. Maar ja, dat was Ri
chard weer niet ontgaan.
Q Marlen Haushofer - Wij doden
Stella. Vertaling Ria van Hengel.
Van Gennep, 9,90 euro.
GEZIN In 2006 schaarde Joshua
Ferris zich met zijn debuutro
man 'Zo kwamen we aan het
eind' bij de veelbelovende stem
men van de Amerikaanse litera
tuur. Vorig jaar werd hij door
The New Yorker gerangschikt
bij de 20 beste auteurs van on
der de 40 jaar. 'De naamlozen'
is zijn tweede roman. Over het
op het oog gelukkige gezin van
Tim en Jane Farnsworth. Hij is
advocaat in New York. Soms
kennen Tim, Jane en hun doch
ter mindere momenten, maar
ze komen eruit. Tot Tim op een
dag zo maar het huis uitloopt
en blijft lopen. Wat gaat er in
hem om en keert hij op zijn
schreden terug?
Q Joshua Ferris - De naamlozen.
Vertaling Peter Abelsen. Anthos,
19,95 euro.
door Mieske van Eek
Peter Straub -
Een duister verleden
Vertaling
Marga Blankestijn
Luitingh, 19,95 euro
Onheilspellend en on
behaaglijk is de thril
ler Een duister verle
den van Peter Straub, waarin
een schrijver terugkeert naar
een voor hem ongrijpbare ge
beurtenis in de jaren zestig.
De schrijver Lee Harwell was
een buitenstaander bij een
uit de hand gelopen ritueel,
waarin een aantrekkelijke, lis
tige en ijdele goeroe een
groepje studenten en scholie
ren meesleept.
Harwell hoorde bij een vrien
dengroepje van vijf scholie
ren, van wie er drie proble
men hadden met hun vader.
Vier vrienden raakten hele
maal in de ban van Spencer
Mallon, die experimenteerde
met het gedachtegoed van de
magiër Cornelius Agrippa
(1486-1525). Harwell herken
de in Mallon de bedrieger en
weigerde mee te doen, hoe
wel dat betekende dat hij zijn
vriendin - later zijn vrouw -
Lee Truax niet kon steunen
of beschermen.
Het nogal bloederig verlopen
experiment zou de levens van
de vier bewonderaars van
Mallon ingrijpend beïnvloe
den. Bijna vijftig jaar na de ge
heimzinnige gebeurtenis be
seft Harwell dat het ritueel
dat hij niet meemaakte, altijd
tussen hem en zijn vrienden
en zijn vrouw heeft gestaan.
Hij besluit alsnog de waar
heid te achterhalen. Dan
openbaart zich aan hem een
schemergebied tussen werke
lijkheid en waan, tussen goed
en kwaad, tussen vriend
schap en bedrog. Straub, die
onder meer twee boeken sa
men met Stephen King
schreef, roept bekwaam een
sfeer op van een wereld waar
het onmogelijke mogelijk
wordt en waar demonen hun
eigen bizarre logica bedrijven.
O Frederick Reiken -
Dag voor nacht
Vertaling
Jan Fastenau
De Harmonie
21,90 euro
door Dirk-Jan Arensman
Ergens halverwege het
tweede hoofdstuk van
Dag voor nacht, de nieu
we roman van de Amerikaan
Frederick Reiken (1967), legt
verteller Tim Birdsey uit waar
Close to you - een liedje ge
schreven door Dee, de zange
res van de band waar hij in
speelt - over gaat. Namelijk
over 'het idee dat we veel
dichter bij de mensen staan
die we toevallig op een wille
keurig dag tegenkomen dan
we denken, dat iedereen in
deze wereld een smalle groef
uitkerft en dat je je maar zel
den buiten die groef waagt,
ook al vind je misschien zelf
dat je wereld heel groot is'.
De gedachte is eenvoudig ge
noeg. Maar dat Reiken, die
eerder met De godenzee
(1999) en De onzichtbare we
reld (2001) al bewees een
groot talent te zijn, het als
een literaire uitdaging opvat
te, levert een buitengewoon
knappe roman op.
In.tien hoofdstukken laat hij
telkens een ander personage
aan het woord en toont hun
eigen, kleine groef Tot je zelf
de verbanden hebt kunnen
leggen tussen al deze op het
eerste gezicht totaal verschil
lende werelden. Je komt in
Florida en de Caraïben, in
Salt Lake City, New Jersey en
Israël. Uiteindelijk worden
sommige mysteries op onver
wachte manieren ontrafeld,
terwijl andere in intrigerende
mist gehuld blijven.
Reiken laat zelfs de wildste
plotwendingen zo natuurlijk
en organisch lijken en schrijft
zulk mooi, beeldend proza,
dat je je graag aan zijn gedurf
de constructie overgeeft. Een
wonderbaarlijke prestatie. On
geveer net zo wonderbaarlijk
en geloofwaardig als het slot
akkoord eigenlijk.