Het einde van het geluk
16
m
Bittere strijd aan de Krim onderwerp van magistraal boek
zaterdag 12 februari 2011
Emmanuel Carrère verdiepte zich
in het tragische lot dat onze naasten
kan treffen. Andere levens dan het
mijne is ontroerend en nergens sen
timenteel.
door Jasper Henderson
Onlangs gebeurde het weer: een
medepassagier in de tram vertel
de binnen vijf haltes zijn levens
verhaal, even treurig als banaal.
Een roman die zich in het verborgene af
speelt omdat niemand zijn licht er op laat
schijnen. De Franse bestsellerauteur en film
maker Emmanuel Carrère (1958), met inkt
zwarte boeken op zijn naam als De tegen
stander en Een Russische roman, doet dat in
zijn nieuwe boek Andere levens dan het mij
ne nu juist wel: twee tragische gebeurtenis
sen in het leven van gewone mensen zijn
het uitgangspunt.
In 2004 is hij met zijn gezin op vakantie op
Sri Lanka. Hij leert daar een ander Frans
echtpaar kennen waarmee hij het al snel
goed kan vinden. Als de tsunami enkele da
gen later het eiland treft, verdrinkt hun
dochtertje Juliette. Wat volgt is een nauw
keurig verslag van de hel waarin haar vader,
moeder en grootvader terechtkomen: de
zoektocht naar het lichaam van het meisje,
de identificatie en de rompslomp rond het
vrijgeven van het lijkje.
Terwijl zijn vrouw de familie hierin bijstaat,
tekent Carrère de kleine geschiedenissen
van de familieleden en andere slachtoffers
op, vol kalm geluk, liefde en hoop voor de
toekomst, die zo abrupt wordt afgebroken
door de fatale golf
Tijdens het lezen over deze afgebroken dro
men van alledag, vroeg ik me soms af of ik
niet in een listig opgezette val van senti
ment trapte, maar de auteur weet met zijn
oprechte, bijna naïeve toon de aanzwellen
de violen op de achtergrond te temperen:
'Op een steenworp afstand van onze bunga
low kunnen Jéröme en Delphine waar
schijnlijk ook niet slapen. Het is de eer
ste nacht. De nacht die volgt op de dag dat
hun dochtertje is omgekomen. Vanochtend
leefde ze nog, ze werd wakker, ze kwam bij
hen op bed spelen, ze noemde ze papa en
mama, ze lachte, ze was warm, ze was het
mooiste, het warmste en het zachtste wat er
op aarde bestond, en nu is ze dood'.
'De nacht die volgt op de dag...' is een mo
tief dat ook aan de orde komt in het twee
de, veel langere deel van het boek. Het is
het relaas van Carrère's schoonzus die op
haar 33e te horen krijgt dat ze voor de twee
mmm
LEVENS
de keer kanker heeft. Dit keer
zal de ziekte fataal zijn. Het ver
haal van haar leven wordt niet
alleen door haar echtgenoot ver
teld, maar vooral door Étienne,
haar collega op het kantonge
recht van een kleine provincie
plaats. Vanuit een diepgewor
teld rechtvaardigheidsgevoel en
om het individu te beschermen
tegen het systeem, streden ze te
gen met name grote kredietver
strekkers.
Carrère neemt ruim de tijd om
de werkwijze van deze maatschappijen uit
de doeken te doen, evenals voor het plan
dat Étienne en Juliette ontwikkelden om de
misstanden te bestrijden. Hoe interessant
deze uitweidingen ook zijn, ze leiden, sa
men met de breed uitgespon
nen geschiedenis van Étienne
zelf, enigszins af van het indrin
gende verslag van Juliette's
strijd tegen haar ziekte. Carrère
weet in die passages genadeloos
maar vol mededogen de angst,
de afschuw en het verdriet van
de betrokkenen te verwoorden.
Tegelijkertijd dwingt hun op
rechte verbondenheid hem zijn
eigen leven onder de loep te leg
gen. Dat leven staat in het teken
van cynisme, ambitie en de nei
ging om het geluk altijd elders te zoeken.
Als je pietluttig wilt zijn, kun je zeggen dat
de compositie van het boek niet evenwich
tig is: de twee verhalen lijken niet veel meer
met elkaar te maken te hebben dan de
naam van de slachtoffers en het verdriet
van hun naasten. Verder verwijzen hun le
vens niet expliciet naar elkaar. Het boek
wordt echter bij elkaar gehouden door sub
tielere draden, terugkerende motieven die
te maken hebben met de vraag hoe mensen
zich proberen te wapenen tegen het onge
luk dat altijd op de loer ligt. Het antwoord
blijkt uiteindelijk even eenvoudig als groots
te zijn, en is even waar voor de hoofdrolspe
lers uit Andere levens dan het mijne als voor
een willekeurige medepassagier in de tram.
'Een prachtig boek over de zin van het le
ven,' staat er op het omslag. Dat is het zeker,
en bovendien een boek dat diep ontroert.
Emmanuel Carrère - Andere levens dan het
mijne. Vertaling Floor Borsboom. De Arbei
derspers, 21,95 euro.
O Orlando Figes - De
Krimoorloq of de ver
nedering van Rusland.
Vertaling Henk Moer
dijk en Lieske Si
mon. Nieuw Amster
dam, 39,95 euro.
door Hans Renders
Niets was zoals het leek. Zo
zou je de van 1853 tot 1856 ge
voerde Krimoorlog van het
Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en
Turkije tegen Rusland kunnen type
ren. De aanleiding was een ruzie tus
sen Rusland en de Turkse sultan
over de zeggenschap over de Heilig
Grafkerk in Jeruzalem en de Geboor
tekerk in Bethlehem. De werkelijke
oorzaak, beweert Orlando Figes in
zijn boek De Krimoorlog, was de diep
gewortelde russofobie van de Britten
en de megalomane wens van keizer
Napoleon III van Frankrijk de verlo
ren veldtocht van zijn oom Napo
leon Bonaparte in 1812 te wreken.
Figes beschrijft hoe de Russische an
nexatie van de Krim in 1783 een ver
nedering van de Turken betekende,
het eerste islamitische gebied dat het
Ottomaanse Rijk aan de christenen
moest prijsgeven. Deze kruistocht
ging door toen Rusland in het begin
van de negentiende eeuw ook de
Kaukasus veroverde, zodat een reli
gieuze oorlog tegen islamitische berg
volkeren zoals de Tsjetsjenen en Da-
gestanen oplaaide. Toen in 1812 'een
testament' opdook waaruit bleek dat
Rusland de ambitie had het gehele
Europese continent te veroveren,
was de haat tegen Moskou compleet.
Napoleon liet zich door dit testa
ment leiden in zijn veldtocht naar
het oosten. In Groot-Brittannië ver
schenen herdrukken van dit docu
ment, ook nadat duidelijk was gewor
den dat het een vervalsing betrof.
Karl Marx schreef dat Rusland de vij
and van de vrijheid was. En inder
daad, tsaar Nicolaas zag het als zijn
heilige plicht de Slavische volken van
het moslimjuk te bevrijden. Moskee
ën werden tot kerken verbouwd en
hoewel de Britse koningin in haar
dagboek schreef dat het goed was als
'de Turken eens goed te pakken wer
den genomen', ontstond ook in het
Verenigd Koninkrijk onder druk van
de publieke opinie de roep om een
oorlog tegen Rusland.
De Britse politicus Lord Palmerston
begreep de macht van de pers en
wist internationale steun te vinden
voor een oorlog tegen de tsaar aan
de zijde van de Turkse sultan. Daar
voor moest de islam worden voorge
steld als een vredelievend geloof, dat
door het Russische monster werd be
laagd. De orthodoxie van de Russen
werd als gevaarlijker voor de wester
se beschaving beschouwd dan de is
lam van het Ottomaanse Rijk.
Meeslepend beschrijft Figes de aan
loop, het verloop en de afloop van
de Krimoorlog. Hij maakt duidelijk
wat de diplomatieke en militaire be
langen waren en illustreert zijn epos
met veel persoonlijke details van
hoofdrolspelers, maar ook van solda
ten. Toen de oorlog eenmaal begon
nen was, was de aanleiding - de zeg
genschap over de kerken in het Heili
ge Land - allang vergeten. De weder
waardigheden van luitenant Lev Tol-
stoj (zijn Oorlog en vrede speelt tegen
het decor van de strijd tegen Napo
leon in 1812), de Britse ziekenver
pleegster Florence Nightingale, de
tsaar en andere kopstukken worden
afgewisseld met dagboekfragmenten
van gewone soldaten en werkelijk in
drukwekkende verslagen van de
strijd zelf De Krimoorlog is een magi
straal boek.
Een vader met dochter aan het strand van Khao Lak (Thailand), een jaar na de tsunami.
foto Robin Utrecht/ANP
