io vijfdaagse werkweek ©=l,.
We hebben het
drukker dan ooit
Stilstand
voor voltijders
De vijfdaagse werkweek is een halve eeuw oud. De. voorspelling
dat we 'hoe langer hoe korter' zouden gaan werken, komt niet
uit. „De prikklok is door de innerlijke klok vervangen."
donderdag 10 februari 2011
door Aly Knol
Om te voorkomen
dat de arbeiders
zich zouden
overgeven aan
'nutteloze hob
by's', begon de
VARA in 1961 met de Matinee op
de vrije zaterdag. Met licht klassie
ke concerten moest de arbeider
van de straat worden gehouden,
nu hij ineens door de invoering
van de vijfdaagse werkweek over
meer vrije tijd kon beschikken.
De ANWB had in eerste instantie
handen vol werk aan de vrije zater
dag die vijftig jaar geleden zijn in
trede deed. Voor elke provincie
werd een Wegwijzer voor vrije uren
gedrukt. Alleen al in dat eerste
jaar, meldde de ANWB trots, kwa
men niet minder dan 48.000
bestellingen binnen. Ook
om te voldoen aan de vraag
naar informatie over de aan
koop van tweedehands en
nieuwe auto's, caravans en
jachten draaide de ANWB
overuren.
De eerste serieuze vorm van
arbeidstijdverkorting in ons
land werd in 1911 ingevoerd.
Toen de Wet op de achturen-
dag bij een 45-urige werk
week was aangenomen, hie
ven de sociaaldemocraten in
het parlement de Achturen-
mars aan: 'Acht uur! Zo
klinkt door alle landen, Acht
uur'zij onze arbeidstijd, Acht
uur aan d'arbeid onzer han
den. En ook aan onze geest
gewijd'. Na dertig jaar strijd
kon de wet uiteindelijk in
een recordtempo van vijf
maanden door het parle
ment worden gejast. Daar
was een goede reden voor.
Rechts was als de dood dat
de Russische revolutie greep
op ons land zou krijgen.
Voor de invoering van de
vijfdaagse werkweek golden
al even opportunistische re
denen. Er was in i960 grote
krapte op de arbeidsmarkt.
De werkloosheid was het
laagst sinds het einde van de
Tweede Wereldoorlog. Be
drijven zaten te springen om
arbeidskrachten. „Wie als be
drijf mensen aan zich wilde bin
den, moest dus wat te bieden heb
ben", blikt historica Floor van Gel
der van dè vakcentrale FNV terug.
„Gemeenten en andere overheden
deden er aan mee, omdat ze dach
ten anders hun werknemers te zul
len verliezen aan het bedrijfsle
ven."
Na de invoering van de vijfdaagse
werkweek werd lange tijd gedacht
dat ook de vierdaagse niet meer
lang op zich zou laten wachten.
Nog begin jaren negentig gaf de
FNV de brochure Hoe langer, hoe
korter uit die eindigde met de voor
spelling: „De verkorting van de
werkweek tot vier dagen is in op
mars en de verkorting van de ar
beidsdag zal op termijn volgen."
Weliswaar is door deeltijdbanen
en onderlinge afspraken tussen
Mensen met een volledige baan, voltijders,
zijn er in de afgelopen tien jaar niets op
vooruit gegaan wat vrije tija betreft. Sinds
2000 ligt hun gemiddelde arbeidsduur
stabiel op 1720 uur per jaar, zo blijkt uit
de jongste berekeningen van het Centraal
Bureau voor de Statistiek (CBS).
In 1950 lag de arbeidsduur voor voltijders
nog op 2280 uur per jaar. Tot 1980 gingen
daar 460 uur vanaf, met als grootste klap
per de invoering van de vijfdaagse werk
week vijftig jaar geleden en extra verlof
dagen met name voor ouderen. In de jaren
tachtig en negentig boekten ze nog eens
honderd uur winst dank zij vut-regelingen
en atv-dagen.
Sindsdien is de arbeidsduur van voltijders
tot stilstand gekomen, aldus het CBS. In
sommige bedrijfstakken is de arbeidsduur
zelfs toegenomen, zoals in de bouw, waar
het aantal vakantiedagen is verminderd.
werkgever en werknemer een vier
daagse werkweek voor velen geen
utopie meer - op de meeste werk
vloeren is het op vrijdag erg rustig
- maar de vierdaagse is anders dan
de vijfdaagse niet van overheidswe
ge ingevoerd. En dat zal ook nooit
gebeuren, zeggen kenners.
„De door sociologen en economen
in de jaren zestig voorspelde vrije-
tijdsmaatschappij is een mythe ge
bleken", stelt professor Theo
Beckers, oud-hoogleraar vrijetijds-
wetenschappen aan de universiteit
van Tilburg. De tijdwinst, die tech
nologische innovaties ons zouden
brengen, is er volgens hem niet ge
komen. „In werkelijkheid bespaart
technologische ontwikkeling geen
tijd, maar kost extra tijd", aldus
Beckers. „Internet heeft een nieuw
begrip van tijd geïntroduceerd en
voor een sluipende verande
ring in onze cultuur gezorgd.
-■ Vroeger werden mensen
door de prikklok gedreven,
nu door een soort innerlijke
klok die hen tot voortduren
de alertheid dwingt om let
terlijk bij de tijd te blijven."
De vijfdaagse werkweek leek
in de jaren zestig de voorbo
de van de bevrijding van de
mensheid van de arbeid, zo
als ooit het ideaal van de al
oude Karl Marx luidde.
„Maar feitelijk is het de voor
bode van de consumptie
maatschappij gebleken", zegt
Beckers. Het aantal tweever
dieners explodeerde. „Men
sen zijn juist harder gaan
werken. Niet meer omdat
het moet van de baas, maar
om koopkracht en beste
dingspatroon in stand te hou
den." De halverwege de ja
ren negentig met gejuich bin
nengehaalde 'onthaasting'
heeft het tot de Van Dale ge
bracht. „Maar dat is inmid
dels gereduceerd tot een 'nu
even niet'."
'Maar feitelijk is de vijfdaagse werkweek de voorbode
van de consumptiemaatschappij gebleken'
foto Brunostock
