io volksopstanden nieuwsredactie@wegener.nl
Wenceslasplein 11968
Jalehplein 11978
O
dinsdag 8 februari 2011
Demonstranten op het Wenceslasplein, 21 augustus 1968. foto EPA Protest tegen de sjah, 11 december 1978. foto EPA
Even gloorde er hoop in Tsjecho-
Slowakije, de hoop op socialisme
met een menselijk gezicht. Deze
Praagse Lente begon op 5 januari
1968 toen Alexander Dubcek partij
leider Antonin Novotny opvolgde.
In april kwam de Communistische
Partij met het Actieprogramma
waarin fouten in het verleden wer
den toegegeven.
Er zou worden gestreefd naar een
democratisch socialisme, waarin al
le geledingen van de maatschappij
invloed zouden hebben. Andere po
litieke partijen zouden gelijkge
steld worden met de Communisti
sche Partij. Deze liberalisering was
onder meer het gevolg van een ern
stige landbouwcrisis, waaruit
bleek dat de communisten geen
voeling meer hadden met arbei
ders en boeren. De liberale vleugel
in de Communistische Partij maak
te van dat ongenoegen gebruik om
meer invloed in de partij te krij
gen.
De hervormingsgezinden kwamen
aan de macht, maar lang duurde de
flirt met de vrijheid niet In de
nacht van 20 op 21 augustus 1968 re
den Russische tanks Praag binnen.
Zij maakten met hulp van andere
Warschaupact-landen een eind aan
het communisme met een mense
lijk gezicht. Onder meer op het
Wenceslasplein werden Sov
jet-tanks bestookt door woedende
burgers. Op 16 januari 1969 stak stu
dent Jan Palach zich in brand uit
protest tegen de bezetting van Tsje-
cho-Slowakije door troepen van
het Warschaupact Hij overleed
drie dagen later in het ziekenhuis.
Tsjecho-Slowakije moest nog tot
1989 wachten op de vrijheid. Ook
in die Fluwelen Revolutie speelde
het Wenceslasplein in Praag een be
langrijke rol.
Op 8 september 1978
kwam een mensenme
nigte samen op het
Jalehplein in Teheran.
Het was het hoogte
punt van demonstra
ties tegen sjah Moham
med Reza Pahlavi die
al een jaar aanhielden.
De protesten van voor
namelijk studenten wa
ren een reactie op de
westerse koers van de
sjah die zijn moderni
seringen opdrong aan
het land.
De tegenreactie was
dan ook de roep om
het Perzische en islami
tische karakter van het
land meer te benadruk
ken. In deze fase sloten
linkse, liberale en reli
gieuze groeperingen
zich aaneen. Op die
achtste september
werd de grote demon
stratie op het Jaleh
plein hardhandig door
het regime neergesla
gen. Er vielen honder
den doden. Het protest
tegen de sjah werd er
alleen maar sterker
door.
Op 16 januari 1979
vluchtte de sjah en op
1 februari keerde ayatol
lah Ruhollah Khomei
ni na vijftien jaar bal
lingschap in Iran terug.
Hij werd door een gro
te, enthousiaste meni
ge verwelkomd. De
sjah stierfin 1980 in
Egypte.
Pleinen van
protest
en
door Joost Sijtsma
Dictators zijn gek op pleinen.
Daar kunnen zij zich heerlijk la
ten toejuichen door de massaal -
al of niet gedwongen - opgeko
men bevolking. Toch zouden dic
tators eens moeten nadenken
over het afschaffen van het plein in de hoofdstad,
want het is een ideale ruimte voor toejuichingen,
maar ook voor massademonstraties.
Zoals de Roemeense dictator Nicolae Ceausescu
heeft ondervonden, kunnen toejuichingen van het
ene op het andere moment omslaan in protest. Op
21 december igHg-sprak hij de mensenmassa toe van
af het balkon van het partijgebouw. In plaats van
braaf te klappen, steeg er boegeroep op en een in
verwarring verkerende Ceausescu werd snel naar
binnen geleid.
Veel pleinen zijn het symbool van vreedzame om
wentelingen, maar het Plein van de Hemelse Vrede
in Peking staat symbool voor een hardhandig neer-
slaan van een volksprotest. Pleinen zijn het brand
punt van volkswoede en legeringrijpen.
En Nederland? Wij hebben geen plein waar een om
wenteling in gang is gezet.
De leider van de SDAP, Pieter lelies Troelstra, dreig
de op 5 november 1918 wel met een revolutie. Maar
dat was in de Tweede Kamer. Dat het een oproep tot
een omwenteling was waarbij de arbeidersklasse de
macht in handen zou krijgen, werd later weer door
hem ontkend. Boeken zijn er nadien volgeschreven
over de vraag wat Troelstra had bedoeld, of wat hem
in die novemberdagen bezielde. Zijn oproep staat te
boek als de Vergissing van Troelstra.
Op 18 november werd koningin Wilhelmina op het
Malieveld in Den Haag als reactie op de uitlatingen
van Troelstra luid toegejuicht door een mensenmas
sa, zelfs haar koets werd voortgetrokken door sym
pathisanten. Nederland heeft
geen Plein van de Revolutie,
maar in ieder geval wel een Veld
van de Contrarevolutie.
