14boeken
'Baas' is meest uitgeleende woord
Jonge vrouw neemt wraak
Droziers erfenisbest spannend
Top 10 Nederlandse
uitleenwoorden
BOEKEN KORT
vrijdag 14 januari 2011
I rrHra»a»3^«^^rrTTf~»g3gaga»gSga*«<a«*^»3g3>gggsa^^
Eeuwen van kolonisatie en
emigratie zorgden voor blij
vende sporen van het Neder
lands in tientallen andere ta
len. Een team taalkundigen
onder leiding van Nicoline
van der Sijs inventariseerde
deze 'uitleenwoorden'.
door Hans Hoekstra
Nicoline van der Sijs be
schreef al de invloed van
andere talen op onze
taal in het in 1996 uitge
komen Leenwoordenboek. Onlangs
is een tegenhanger met uitleen-
woorden uitgekomen: Nederlandse
woorden wereldwijd.
Met meer dan vijftig stagiair(e)s
en vrijwilligers verzamelde etymo
loog en lexicograaf Van der Sijs de
laarste acht jaar uitleenwoorden:
woorden die door andere talen uit
het Nederlands zijn overgenomen.
Het Nederlands reisde namelijk de
hele wereld rond.
Liefst 17.560 Nederlandse woorden
werden aan 138 talen uitgeleend.
Het heeft geleid tot 46.310 nieuwe,
geleende woorden in vreemde ta
len.
Van der Sijs denkt niet dat de uit
was van het Nederlands nu com
pleet in beeld is gebracht. De on
derzochte talen vormen namelijk
maar een fractie van het totale aan
tal levende talen: 6.909.
'Baas' is het meest uitgeleende Ne
derlandse woord. Deze aanspreek
vorm heeft zich mede door het er
van afgeleide Amerikaans-Engelse
boss verspreid over 57 talen, wel
licht door de eenvoudige klank. In
het lavaans werd het bas, in een
Chinees dialect bosi. In het Deens
komt zowel bas, baas als boss voor.
Bas is meester, voorman in de
scheepvaart. Baas is 'een blanke sla
venopzichter op een koffieplanta
ge'. Boss is 'chef, politieke volks
menner'.
Opvallend veel van onze huis-
tuin-en-keukenwoorden zijn inter-
1. baas (uitgeleend aan 57 talen)
2. gas, kraan (49 talen)
3. pomp (48)
4. pen, bak(je) (47)
5. potje (46)
6. pak (45)
7. sloep (44)
8. boek, loterij (43)
9. blok (42)
10. glas (41)
nationaal ruim verspreid: baas,
gas, kraan, pomp, pen en bakje,
blok, glas, boom, schop, schroef,
zak. De Nederlanders en Vlamin
gen namen gewone spulletjes mee
naar het buitenland. Onze uitleen
woorden betreffen dus niet slechts
scheepstermen, zoals wel wordt ge
dacht.
Het meest verspreide Nederlandse
werkwoord is ook zeer huiselijk:
strijken. In onder meer het Ku-
pang-Maleis (strik: glad maken,
strijkijzer), Soedanees (istrika: glad
maken), Negerhollands (striek:
glad maken), Papiaments (strieka:
glad maken van wasgoed).
Verbreiding van Nederlandse leen
woorden ging vaak in stromen. Zo
ging een stroom mee met Neder
landse schepen naar Azië, een an
dere stroom met Nederlandse im
migranten naar Noord-Amerika.
In de middeleeuwen werd veel Ne
derlands door Europa verspreid
door de handel en scheepvaart op
de Noord- en Oostzee (de HanzNe).
Uiteindelijk zijn er eeuwen Neder
landse leenwoorden door het Indo
nesisch overgenomen, variërend
Een originele landkaart van de
West-Australische kust, in 1697 ge
tekend door de Vlielander ontdek
kingsreiziger Willem de Vlamingh.
foto CPD
van ambtelijke taal (comparant),
werk (koetsier, monteur), onder
wijs (bolpen), eten (sepot: hutspot
en griesmel), muziek (gitar) tot re
ligie (diaken, relikwi). Het woord
voor 'overschrijving' luidde 'giro'.
Het Indonesisch staat met 5.568
woorden op de eerste plaats in de
top tien van talen met Nederland
se uitleenwoorden. Op de tweede
plaats het Negerhollands en op de
derde plaats Sranantongo.
De invloed van het Nederlands be
staat op dit moment vooral uit de
namen voor nieuwe wetenschap
pelijke en culturele vindingen die
in de Lage Landen worden gedaan.
In het boek zijn vijftig geografi
sche kaarten opgenomen die de
verbreiding van Nederlandse uit
leenwoorden tonen, waaronder
'pannenkoek' en 'gracht'.
Nicoline van der Sijs - Nederland
se woorden wereldwijd. Sdu Uitge
vers, 49,90 euro.
- Liefhebben is liegen,
althans voor Sinbad, de hoofd-
persoon van de roman 'Sinbads
droom' van de Hongaarse
schrijver Gyula Krüdy. Al dekt
liegen ook weer niet helemaal
de lading. Wat Sinbad doet, is
vrouwen betoveren met taal, be
loftes en mooie verhalen. Maar
de betovering duurt nooit lang,
omdat het hart van de zeeman
al snel weer op weg is naar
nieuwe liefdes en fantasieën.
Gyula Krüdy (1878-1933) werkte
als journalist tot hij verslaafd
raakte aan alcohol en gokken.
Hij stierf straatarm, maar liet
zestig romans en meer dan drie
duizend verhalen na.
Q) Gyula Krüdy - Sinbads droom.
Van Gennep, 19,90 euro
VER 'X'Efv Nauwelijks polder
misdaad voor Loes den Hollan
der in haar nieuwe boek. 'Het
scherventapijt' is geen thriller
geworden maar een roman
over drie vrouwen, die elk op
hun eigen manier worstelen
met hun verleden. Aanleiding
is een onbenullige ruzie over ro
ken op het perron in Utrecht
Centraal. De man die na een
knokpartij overlijdt, blijkt een
dubbelleven te hebben geleid,
waardoor drie vrouwen zijn ge
raakt.
Q) Loes den Hollander - Het scher
ventapijt. Karakter, 19,95 euro
- >01 Toeval speelt een
grote ról in 'De brug van de ver
lating' van Alberto Ongaro.
Maar je kunt het ook noodlot
noemen. Musicus Francesco So-
ria belandt bij toeval in een tele
foongesprek tussen een vrouw
en haar geliefde. Hij hoort al
leen de vrouw, die een laatste
afspraak wil 'bij die grote hou
ten brug'. Soria besluit bij die
brug in Venetië op het paar te
wachten. De man komt niet op
dagen, maar Soria meent wel
de vrouw te herkennen die ver
geefs bij de brug wacht Hij
wordt verliefd, zoekt toenade
ring en wordt in een merkwaar
dig verhaal gezogen.
Q Alberto Ongaro - De brug van de
verlating. Vertaling Anthonie
Kee. Serena Libri, 19,95 eüro
door Mieske van Eek
I Peter Robinson -
Lijdensweg
Vertaling
Valérie Janssen
Bruna, 19,95 euro
De studente Kirsten lijkt
een mooi en succesvol
leven voor zich te heb
ben, als ze het slachtoffer
wordt van een seriemoorde
naar, die haar gruwelijk ver
minkt met een mes. Als door
een wonder overleeft ze de
aanslag. Lange tijd heeft Kir
sten geen herinnering aan
wat haar 's nachts in het park
is overkomen. Maar sinds ze
onder behandeling is van een
therapeute, komen de gruwe
lijke beelden terug.
Peter Robinson beschrijft in
Lijdensweg op indringende
wijze hoe een jonge vrouw
besluit wraak te nemen op de
man die haar bijna heeft ver
moord en haar leven voor
goed kapot heeft gemaakt. Ze
wil nog maar een ding:
wraak. Ze begint krantenknip
sels te verzamelen over de an
dere slachtoffers en probeert
te beredeneren waar de dader
vandaan komt.
Robinson verplaatst zich
goed in de gevoelens en erva
ringen van een jonge vrouw
voor wie het leven nooit
meer zal worden wat het had
kunnen zijn. Kirsten zal
nooit kinderen kunnen krij
gen en beseft dat ze met haar
vreselijke littekens mannen af
schrikt.
Het is een misdaadroman
waarin de politie een beschei
den rol speelt en waarin Kir
sten in haar jacht op de dader
meer kapot maakt dan zou
moeten. Robinson schreef Lij
densweg aan het eind van de
jaren tachtig en liet zich inspi
reren door de Yorkshire Rip
per. Hij heeft er voor gekozen
zijn verhaal niet aan te pas
sen aan deze tijd. Het blijkt
een verademing, een mis
daadroman zonder mobiel
tjes, e-mails en DNA-onder-
zoek.
1 Milan Hofmans -
Droziers erfenis
Clavis, 16,95 euro,
vanaf 12 jaar
door Hanneke van den Berg
Popartiesten hebben er
vaak last van: na een uit
stekend debuut valt de
tweede cd nogal tegen.
Auteur Milan Hofmans over
komt hetzelfde met zijn twee
de jeugdboek, Droziers erfenis.
Het is zeker geen slecht boek,
maar het kent wel een aantal
'schoonheidsfoutjes', waar
door het niet aan één stuk
door boeit.
De eerste fout zit meteen aan
het begin, waarin hij een ge
beurtenis uit het verre verle
den schetst. Die eerste pagi
na's zijn bijna niet te volgen.
Als hij vervolgens naar het he
den gaat, duurt het ook even
voordat je echt in het verhaal
zit. Pas als de hoofdpersoon,
Madhu Mahavir, in het derde
hoofdstuk opduikt, begint
het echt lekker te lopen. Mad
hu, een jongen van 12 die in
Hofmans eerste boek
Project M liet zien dat hij een
uitstekende detective is, boeit
alleen al door zijn persoonlijk
heid.
Met hem heeft Milan Hof
mans een krachtig personage
voor zijn boeken. Maar door
die lange aanloop is hij onge
twijfeld al menige jonge lezer
kwijt voordat het verhaal
echt spannend wordt.
Een tweede 'fout' zit hem in
de vele herhalingen in sommi
ge situaties. Hofmans lijkt
soms zo bang dat iemand
hem niet kan volgen (en dat
is echt alleen in het begin zo),
dat hij sommige dingen meer
maals, in andere bewoordin
gen, uitlegt. Dat is wat ver
moeiend. Wel blijft overeind
dat het hoofdverhaal, waarin
Madhu voor een vriend van
zijn oom een mysterie moet
oplossen, goed verzonnen is.
Niet bijster origineel, maar
wel spannend en door
wrocht.
