Hendrik Berlage was
een totaalkunstenaar
13
donderdag 2 december 2010
door Rinze Brandsma
Dat H.P. Berlage een
van onze grootste ar
chitecten is, is ook in
ternationaal bekend.
De expositie 'Berlage Totaal!' in
het Gemeentemuseum Den
Haag laat zien dat hij aanzien
lijk veelzijdiger was.
Een lange reeks gebouwen ont
wierp hij, en ze zijn stuk voor stuk
beroemd. Van het Groningse Us-
quert tot Soerabaja, Moskou en
Leipzig, maar vooral in Amster
dam en Den Haag. Het steden
bouwkundige ontwerp voor Am
sterdam-Zuid, nog altijd een ge
slaagd voorbeeld van een stadsuit
breiding, is van hem. Maar Hen
drik Berlage (1856 -1934) was
meer een totaalkunstenaar dan ar
chitect.
Dus staan in het Haagse Gemeen
temuseum - zijn 'eigen' museale
meesterwerk in gele baksteen -
ook de meubelen die hij samen
met zijn gebouwen ontwierp. En
zijn er serviezen, glaswerk, boek-
ontwerpen, kachels, lampen en te
keningen.
De in Amsterdam, uit welgestelde,
liberale ouders geboren architect/
ontwerper begon na zijn HBS aan
een opleiding tot kunstschilder
aan de Rijksacademie voor Beel
dende Kunsten in de hoofdstad.
Dat was geen succes. Zijn stiel
vond hij wel dankzij een studie
bouwkunde aan de Polytechni
sche Hochschule in Zürich en een
daaropvolgende, jarenlange studie
reis door Europa. Hij leerde er de
samenhang tussen architectuur en
kunstnijverheid. Die zou in zijn la
tere werk altijd blijven. Net als zijn
ontwerpwijze: van binnen naar
buiten. Emma van Proosdij van
het Gemeentemuseum: „Het ging
hem om het laten samenvloeien
van vorm, functie en inhoud." Na
het ontwerp voor een Volkskoffie
huis in Amsterdam en grote kan
toorgebouwen voor verzekerings
Een door Hendrik Berlage (1856-1934) ontworpen tafel, met op de wand een portret van de architect/ontwerper. foto's Thorn van Amsterdam
maatschappijen De Nederlanden
van 1845 en De Algemeene, was
zijn doorbraak het ontwerp voor
de nieuwe Koopmansbeurs in Am
sterdam - nu veel bekender als 'de
Beurs van Berlage'. Hij maakte er
een 'Gesamtkunstwerk' van, zoals
zijn andere gebouwen: een monu
mentale synthese van bouw-, schil
der-, beeldhouw- en decoratieve
kunsten in onderlinge samenhang.
En hield bij het ontwerp al reke
ning met een mogelijk veranderen
de ftinctie. Amsterdam profiteert
daar nog steeds van.
Zijn revolutionaire vormgeving, ra
tionalistisch en strak geometrisch,
sloeg aan.
Zo volgde de ene prestigieuze op
dracht voor openbare gebouwen,
kantoren, bruggen, stadsvernieu
wing, villa's, woonblokken op de
andere - ook in het toenmalig Ne-
derlands-Indië.
De jubileumtentoonstelling in het
museum - dat dit jaar 75 jaar be
staat - heet niet voor niets 'Berlage
Totaal!' In zalen met fotoprints
van door Berlage zelf ontworpen
behang liggen strakke, sierlijke
boekontwerpen en typografie, zo
als voor boeken van Louis Coupe
rus.
Een eetkamer is ingericht met stoe
len, tafel, servies en glazen - alles
van zijn hand. Er zijn kasten met
houtsnijwerk, koperen hanglam
pen, pendules en kandelaars en
originele kolenkachels, onlangs op
gedoken en door het museum ver
worven.
En zelfs is er Berlages eigen teken
tafel: met krassen van zijn teken
werk in het hout, net als zijn werk
strak en recht.
Berlage Totaal!
Architect en ontwerper.
Gemeentemuseum Den Haag, t/m 27
febr. 2011.
Bij de tentoonstelling verschijnt het
boek H.P.Berlage. Architect en
ontwerper, door Yvonne Brentjes en
Titus Eliens, €24,95. Het museum stelt
bij de expo gratis een audiotour
beschikbaar en heeft ook een Berlage
Tour (te voet, in de omgeving),
workshop boekband ontwerpen in
Berlages stijl, museumrondleidingen
en kindertour op touw gezet.
www.gemeentemuseum.nl
Boekontwerp voor Louis Couperus.
Servies, glaswerk, bestek, meubilair: alles komt van de tekentafel van Berlage.
