9 spectrum
u
'Vergelding is
ondergesneeuwd'
Zaterdag 20 november 2010
land veiliger?
Plannen
kabinet-Rutte
Het kabinet-Rutte noemt in
zijn gedoogakkoord een groot
aantal maatregelen in het
kader van veiligheid en de
criminaliteitsbestrijding:
Er komt een landelijke data
bank voor voetbalhooligans.
Rechters moeten onruststo
kers een gebiedsverbod kun
nen opleggen.
Tbs'ers die na verlof te laat
terugkomen, mogen een
jaar lang niet naar buiten.
Verdachten die zijn vrijge
sproken, moeten later op
nieuw kunnen worden ver
volgd als er nieuw bewijs is.
Er komt een minimumstraf
voor wie binnen tien jaar op
nieuw een misdrijf pleegt
waarop een straf van min
stens twaalf jaar staat.
De politie moet vaker pre
ventief kunnen fouilleren.
Zwaardere straffen voor ge
weld tegen politie en hulp
diensten.
Adolescentenstrafrecht voor
15- tot 23-jarigen.
Snellere afhandeling van win
keldiefstal, vernieling, bedrei
ging en drugsoverlast.
Zwaardere straffen voor
drugshandel.
Hardere aanpak van vrou
wenhandel.
Wie een taakstraf niet vol
tooit, wordt vastgezet.
foto Harmen de Jong
naamde vergelding is vervuild met afschrik-
kingsdenken. Er is een verkokering ont
staan, waarbij meer wordt gekeken naar be
lastend bewijs en minder naar ontlastend
bewijs."
De veiligheidsplannen van het kabinet zijn
dan ook een 'griezelige ontwikkeling',
vindt hoogleraar Spronken: „Een gebrek
aan beschaving." Volgens haar zijn de plan
nen vooral gebaseerd op de roep uit de sa
menleving om strengere straffen, onder-
buikgevoelens, en dat is geen goed uit
gangspunt. „Onderzoek toont aan dat
zwaarder straffen niet werkt Zeker niet
preventief. Je moet de pakkans verhogen,
dat werkt wel."
Maar de pakkans is relatief laag, weet crimi
noloog Hans Nelen van de Universiteit
van Maastricht. „Een overvaller laat zich
niet afschrikken door een gevangenisstraf
van dertig jaar." Maar een stevige aanpak
van criminaliteit en overlast valt goed bij
de kiezer, stellen de rechtsgeleerden. Dus
komt de regering in actie en dat is niet
vreemd, zegt rechtshistoricus Erik-Jan
Broers. Wat dat betreft is er dan ook niets
mis met de kabinetsplannen. „Als een
meerderheid van de kiezers om hardere
straffen roept, kun je niet door blijven
gaan met taakstraffen en heropvoeding.
Dan moet je als overheid actie onderne
men, voordat burgers zelf voor rechter
gaan spelen." Maar, waarschuwt Broers die
werkzaam is aan de Universiteit van Til
burg, als er één ding duidelijk blijkt uit de
geschiedenis, is dat wel dat het strafrecht
een 'lapmiddel' is. „Het is een vrij triest
beeld. Straffen helpt niet. Mensen blijven
misdrijven plegen."
Zelfs toen in de middeleeuwen straffen als
vierendelen bestonden, waren er misdadi
gers. Ook tuchthuizen en dwangarbeid bo
den geen oplossing. Gevangenissen waren
de volgende stap, een flinke tijd opgeslo
ten zitten zou de misdadiger vanzelf tot in
keer brengen. De aandacht ging meer naar
de individuele dader en resocialisatie werd
steeds belangrijker. Misdadigers moesten
worden geholpen om nette burgers te wor
den. De afgelopen tien jaar werd veel ver
wacht van taakstraffen. Broers: „Die werk
ten in het begin prima. Dus legden rech
ters ze steeds meer op. Tot uit een enquête
bleek dat de veroordeelden dat niet als
straf ervoeren."
Nu de zachte aanpak ook geen wondermid
del bleek, is het niet vreemd dat er een tijd
aanbreekt van harde actie. Broers: „Er
wordt teruggegrepen op een soort oerreac-
tie. Als ze niet willen deugen en niets
helpt, sluit ze dan maar op, vindt de maat
schappij."
Toch is Nederland volgens politiecijfers de
afgelopen jaren veiliger geworden. Maar te
gelijkertijd nemen de onveiligheidsgevoe
lens niet af. „Veel mensen voelen onbeha
gen en zijn ontevreden. Dat vertaalt zich
in gevoelens van onveiligheid", zegt crimi
noloog Nelen.
Hij wijst erop dat de samenleving voor
veel mensen onoverzichtelijker is gewor
den. Mensen verlangen naar helderheid.
„In een overzichtelijke wereld moet Bar
bertje hangen of door de knieën worden
geschoten. Dat is makkelijk, lekker sim
pel." Hetzelfde geldt voor straffen. „Het
ligt er aan welk doel je wilt bereiken met
strenger straffen. Wil je iemand uit de sa
menleving verwijderen? Ja, dan heeft het
zin. Ervan uitgaan dat strenger straffen de
recidive omlaag brengt, is een illusie. Ster
ker nog, als je iemand heel lang opsluit is
de kans groter dat hij weer terugvalt in cri
mineel gedrag." Een lange gevangenisstraf
tussen andere veroordeelden biedt iemand
een ideale criminele leerschool.
Advocaat en hoogleraar internationaal
strafrecht Geert-Jan Knoops vindt dat de
politiek eerlijk moet zijn over het effect
van zwaarder en harder straffen. „De poli
tiek ziet het strafrecht nog steeds als een
instrument om de samenleving te regule
ren. Om maatschappelijke problemen op
te lossen waar men anders niet uitkomt.
Althans, dat denkt men."
Volgens Knoops is dit een overschatting
van de mogelijkheden die het strafrecht
biedt. Het moet een laatste middel zijn.
„De aanhoudende roep om strengere straf
fen komt voort uit het feit dat onze over
heid de burgers in de waan laat dat het
strafrecht het goede instrument is om de
samenleving te helpen. Maar ook hier be
staat wetenschappelijk geen overtuigend
argument voor", zegt Knoops.
Hoogleraar Spronken: „Het veiligst zou
zijn iedereen maar op te sluiten, dan zou
er niets meer gebeuren. Maar willen we
zo'n samenleving? Vrijheid brengt nou
eenmaal een zekere mate van onveiligheid
met zich mee. Daar mogen de heren en da
mes politici best wat duidelijker in zijn: cri
minaliteit krijg je nooit helemaal opge
lost."
reageren?
spectrum@wegener.nl
Vijftien en zes jaar celstraf kregen
de daders van de moord op Pascal
Keijzer. Hij was met een mes neer
gestoken, daarna reden de daders
met een auto over hem heen. Uit
onvrede over de strafmaat sloot
Keijzers vader zich aan bij het Bur
gercomité tegen Onrecht, opge
richt door Joost Eerdmans, voor
malig LPF-Kamerlid. Het comité
komt op voor de belangen van
slachtoffers en nabestaanden van
ernstig geweld.
Eerdmans vindt de straffen in Ne
derland veel te laag. Dat vindt ook
de meerderheid van de Nederlan
ders, aldus peilingen. De balans is
zoek, is het sentiment. Er moet
meer vergelding zijn. „Dat princi
pe is compleet ondergesneeuwd in
het strafrecht", zegt hij. Het straf
recht is te veel gericht op de dader.
Eerdmans is blij dat het kabinet da
ders harder wil aanpakken en dat
er meer aandacht komt voor slacht
offers. „Vergelding is goed voor da
der en samenleving."
Maar Eerdmans signaleert intus
sen een kloof tussen rechters die
rationeel straffen opleggen en bur
gers die daar met hun verstand
niet bij kunnen. „Rechters zijn op
een planeet gekomen waar de be
volking niet zit."
