binnenland 17
kende Mulisch niet
Vi
s
wm
De grote één
Slapen met
een goed gevoe
De auteur Harry Mulisch staat te boek als
uitgesproken ijdel en hautain. Zelfspot
was hem niet vreemd, evenmin als
relativering. Dat leidde tot uitspraken als:
„Ik bén de Tweede Wereldoorlog."
In Memoriaal
1927 - 2010
Mulisch schreef
in 1953 een
Zeeuwse legende
Wat vonden
PZC-lezers van
Harry Mulisch?
commentaar
Si» Swiss
Sense
maandag 1 november 2010
'Hij verstond de kunst een spannend verhaal te vertellen
en tegelijkertijd daarin de hele mythologie en de culturele
bagage van de Europese geschiedenis mee te nemen
zonder dat het saai wordt' Schrijver Christiaan Weijts
'Hij maakte het zichzelf en zijn lezers nooit gemakkelijk: hij
is altijd literair blijven experimenteren. Hij was een
monument en verdient er als zodanig ook eentje in
Amsterdam.' Schrijfster Tessa de Loo
Harry Mulisch
door Nico de Boer
olgens een rake type
ring van Remco Cam-
pert was Harry Mu
lisch 'de best gekapte
en ijdelste schrijver
van Nederland'. Aan deze ironi
sche superlatieven kan - eveneens
naar waarheid - worden toege
voegd dat Mulisch ook de meest
gefêteerde Nederlandse auteur
was. Mulisch vond dat ook volko
men terecht. Vroeg in zijn carrière
waagde hij het al met on-Neder-
landse hoogmoed te zeggen: „Ik
ben een groot schrijver, daar helpt
geen moedertjelief aan."
Het is de Mulisch zoals menigeen
zich hem zal blijven herinneren: ij-
del en hautain. De schrijver zelf
haalde er zijn schouders over op
of gooide nog eens olie op het
vuur. Zo staat op de omslag van
zijn kleine roman De pupil (1987)
een foto van Mulisch in zwem
broek terwijl hij uitkijkt op de be
roemdste vulkaan ter wereld. Het
onderschrift luidt: 'Van links naar
rechts: de Vesuvius, Harry Mu
lisch.' Nee, het woord bescheiden
heid kwam niet in zijn vocabulaire
MIDDELBURG - Anders dan bijvoor
beeld Jan Wolkers had Harry Mu
lisch geen speciale band met Zee
land. Toch is er één verhaal waarin
de provincie wel een rol speelt:
'De terugkomst'. Hij schreef het in
1953 en inderdaad wordt er gerefe
reerd aan de Ramp. De hoofdper
soon volgt het spoor van zijn dode
vader. Elk voorjaar trok die zuid
waarts, naar de eilanden, waar hij
de dorpjeskijker werd genoemd.
Hij vond daar ook zijn einde. Glim
lachend lag hij in de roeiboot van
boer Maas, onder Kortenisse in
Zeeland. Mulisch noemde zijn ver
haal een legende en vandaar dat
hij een fictief Zeeuws dorps be
dacht. Zijn in dit verhaal gebruikte
beschrijving van de dood is giste
ren door velen aangehaald, met na
me op twitter:hij was wakkerge-
worden aan de verkeerde kant van
zijn dromen. Wie dat overkomt, is
dood."
voor. Wie zijn boeken kent en
waardeert, weet dat het vaak een
pose was, waarvan Mulisch zelf
nog het meest genoot. Hij speelde
een spel met schijn en werkelijk
heid, met de buitenwereld en met
zichzelf, want zelfspot was hem
niet vreemd, evenmin als relative
ring.
Harry Kurt Victor Mulisch zag op
29 juli 1927 in Haarlem het licht.
Hij was enig kind en een bijzonde
re vrucht van de Europese geschie
denis. Hij had een Oostenrijks-
Hongaarse vader, die in de Eerste
Wereldoorlog vocht en in de TXvee-
de Wereldoorlog collaborateur
'Zonder het Derde Rijk was
ik zeker niet de schrijver
geworden die ik nu ben'
werd als directeur personeelszaken
van de Duitse roofbank Lippmann
Rosenthal 8c Co. Anderzijds was
Mulisch senior getrouwd met een
Duits-joodse vrouw uit Antwer
pen, die hij in Nederland onder
Hitiers bewind behoedde voor de
gaskamers door een beroep te
doen op zijn Duitse connecties.
Met zo'n achtergrond was het niet
vreemd dat Harry altijd een obses
sie voor de Tweede Wereldoorlog
zou behouden. Die zat hem im-
MIDDELBURG - Ook op pzc.nl heb
ben bezoekers gereageerd op het
overlijden van Harry Mulisch.
„Mijn eerste kennismaking met
'echte' literatuur", schrijft Jikke.
„De Zaak 40/61 was het eerste
boek dat ik van Mulisch las, maar
zeker niet het laatste. Een markan
te persoon is gestorven, maar zijn
boeken leven voort!" Sieb Buiten
houdt vooral van het latere werk:
„Mulisch was op zijn sterkst en on
navolgbaar in zijn laatste boeken
Siegfried en De Procedure. Maar
zijn mooiste zijn toch De ontdek
king van de hemel en De Aanslag."
Anderen zijn minder positief
„Een zelfbenoemd literair bedrijf
op het gebied van de Tweede We
reldoorlog", aldus Jaap. „Hij werd
in Nederland groter gehouden dan
hij in werkelijkheid was."
Lees en reageer zelf op
- www.pzc.nl/cultuur
mers in het bloed omdat zij samen
viel met zijn volwassenwording.
Het verklaart zijn bizarre uit
spraak: „Ik bén de Tweede Wereld
oorlog."
De opleiding van de jonge Harry
bestond slechts uit vier jaar hbs.
Voor de rest was hij autodidact.
Zijn 'geboorte' als schrijver vond
plaats op 31 juli 1951. Mulisch, net
24 jaar, liep met de latere colum
nist Jan Blokker over een donkere
Amsterdamse gracht, met onder
zijn arm het manuscript van zijn
roman Archibald Strohalm. Ze wa
ren op weg naar de secretaris van
de jury van de Reina Prinsen Geer-
ligsprijs, destijds een prestigieuze
prijs voor het beste literaire de
buut. Blokker had die een jaar eer
der gewonnen. Het was vijf minu
ten voordat de inschrijvingster
mijn sloot. Boven Amsterdam
barstte noodweer los. De secretaris
verscheen in pyjama aan de deur
en zei, wijzend op het hemelvuur:
„Het kan niet anders of dit boek
wint de prijs." Aldus geschiedde.
Het past bij de mythe van Mu
lisch, bij wie niets op toeval berust
te. In zijn werk wemelt het van
fantastische anekdotes en toevals
treffers, die hij vernuftig in plots
wist te vervlechten.
In 1958, het jaar waarin zijn roman
Het zwarte licht verscheen, vertrok
Mulisch naar Amsterdam waar hij
de charmeur uithing en zich in
het literaire leven stortte.
De jaren zestig vormden een cru
ciale periode in de ontwikkeling
van Mulisch' schrijverschap. Hij be
leefde de provotijd van nabij en
roerde zich in het politieke debat.
Gerard Reve noemde hem in die
tijd 'een gemotoriseerde relletjes
voyeur' omdat hij in zijn olijfgroe
ne Triumph de blits maakte en
van bijeenkomst naar bijeenkomst
snelde. Hij hield vlammende toe
spraken tijdens demonstraties te
gen de oorlog in Vietnam en be
zocht in Cuba zijn communisti
sche held Fidel Castro.
Nadat het stof van deze rebelse pe
riode was neergedaald, keerde Mu
lisch terug naar zijn studeerkamer.
Hij trouwde met Sjoerdje Wouden
berg en werd vader: eerst van An
na en vervolgens van Frieda, ver
noemd naar de Poolse huishoud
ster door wie hij deels was opge
voed. Sinds begin jaren negentig
woonde hij samen met Kitty Saai.
Uit deze relatie werd in 1992 zoon
Menzo geboren.
In de jaren tachtig, toen hij darm
kanker te boven kwam, brak Mu
lisch door naar het grote publiek
met zijn oorlogsroman De Aanslag
(1982). Het verscheen in dertig ta
len en de verfilming door Fons Ra
demakers kreeg in 1987 een Oscar
voor de beste buitenlandse film.
Maar hét werk dat hem pas echt
wereldberoemd maakte, was De
ontdekking van de hemel. Men zou
het een jongensboek voor volwas
senen kunnen noemen.
In 2001 verscheen zijn roman Sieg
fried, waarin hij probeerde af te re
kenen met zijn levenslange obses
sie: Hitier. Mulisch was er heilig
van overtuigd: „Zonder het Derde
Rijk was ik zeker niet de schrijver
geworden die ik nu ben. Een ande
re schrijver met dezelfde naam wel
licht, maar met een ander oeuvre."
Hij bleef een altijd perfect geklede,
hoffelijke gentleman. Een chique
vlegel, zij het eentje op leeftijd.
„Ach, je moet leven alsof je onster
felijk bent", zei Mulisch jaren te
rug met de onverstoorbaarheid die
hem eigen was.
O zie onze website:binnenland
Verzameling televisiefragmen
ten op site van Publieke Om
roep.
Willem Frederik
Hermans,
Gerard Reve en
Harry Mulisch
waren volgens kenners de gro
te drie van de naoorlogse Ne
derlandstalige literatuur. Met
de van hem bekende menge
ling van zelfspot en eigendunk
noemde Mulisch zich na het
verscheiden van Hermans en
Reve zelfs 'de grote één'. Wie
de media-aandacht beziet die
hem ten deel valt nadat bekend
werd dat hij was overleden, is
geneigd hem postuum gelijk te
geven. Een ingelast journaal op
zondagochtend, herdenkingen
op bijna alle tv-zenders, necro
logieën in binnen- en buiten
landse kranten, een van de tren
dy topics op twitter; het lijkt wel
of een gerespecteerd staats
hoofd is gestorven.
Is dat niet te veel eer?
Als schrijver was Mulisch popu
lair, als persoon omstreden. Ve
len vonden hem zelfingeno
men, arrogant en over het
paard getild. Het citaat hierbo
ven bewijst dat bescheidenheid
niet zijn grootste deugd was,
maar dat zegt niets over de kwa
liteit van zijn werk. Op zijn
best wist Mulisch toegankelijk
én diepzinnig te schrijven over
actuele en tijdloze onderwer
pen. Zelden zijn de morele di
lemma's van een oorlog beter
beschreven dan in zijn meester
werk De aanslag. Het belang van
een schrijver die dat kan, is ei
genlijk niet te overschatten.
<Svv "VN
BOXSPR1NGS MATRASSEN
Middelburg: Mortiereboulevard 18a, tel: (0118) 60 65 94
Kijk op de website voor de openingstijden Prijswijzigingen en/ci zetfouten voorbehouden. Week 44
