25
een tijdsbeeld uit de gevangenis
5 Museum
Geen pretje
stukken*
De soldaten staan er gekleurd op
www. I nte rieu r-pa a uwen I
zaterdag 9 oktober 2010
door Inge Heuff
De inscripties van ge
vangenen in het Gra
vensteen maakten
dertig jaar geleden
diepe indruk op Ma
rianne van Dam. Samen met haar
man Hans kwam ze toen in Zierik-
zee wonen en het gezin bezocht
op een dag dit museum.
„We waren allemaal, ook de kinde
ren, gefascineerd door die cellen.
Sindsdien hebben we al ons be
zoek uit de Randstad meegesleept
naar het Gravensteen. Die tekenin
gen en inscripties zijn de graffiti
van toen."
Het Gravensteen is bijna vierhon
derd jaar gevangenis geweest.
De gevangenen hadden nauwe
lijks daglicht en frisse lucht. Hun
behoeften deden zij in tonnen die
in nissen stonden.
Er werden lange straffen uitge
sproken voor relatief kleine vergrij
pen, zoals vijfjaar voor het stelen
van een omslagdoek.
Tot 1739 was het galgenmaal, net
als het uitvoeren van de doodstraf,
een publieke vertoning.
In 1874 is Jan Machielse van der
Made, beter bekend als Jan Rap,
hier opgehangen.
Schouwen-Duiveland beschikt over
diverse musea, elk met een eigen collectie.
In deze serie vertellen Schouwen-Duive-
landers over een bijzonder voorwerp uit
een van de vele vitrines.
Van Dam heeft wel wat met het
Maritiem Museum dat in het Gra
vensteen gevestigd is. „Ik kom uit
een familie van zeevarenden, met
schippers die ooit naar de Oost
voeren en een grootvader die in
Katwijk reder van loggerschepen
was. Maar die cellen vind ik toch
het meest indrukwekkend."
Het Gravensteen is van 1526 tot
1923 als gevangenis in gebruik ge
weest. De bouw was zo degelijk
dat de cellen op de eerste verdie
ping nog in originele staat zijn.
„Het is toch bijna niet voor te stel
len dat mensen zo werden opge
borgen", verzucht Van Dam bij de
smalle kooien van het huis van be
waring, die van na 1811 zijn. „Het
ergste is dat dit in sommige lan
den nog steeds voorkomt. Net als
geselingen, martelingen en gevan
genneming zonder vorm van pro
ces. Daarom ben ik actief lid van
Amnesty International."
Er is weinig daglicht in de cellen.
Alleen de gijzelkamer oogt wat ge
rieflijker met twee ramen. Hier
werden schuldenaren onderge
bracht en zij beschikten vaak over
meer comfort. Verder zaten er veel
zeelieden en soldaten die krijgsge
vangen waren gemaakt. Zij wer
den na verloop van tijd meestal
vrijgekocht. Van Dam: „Je kunt je
afvragen of iedere gevangene ook
echt een crimineel was. Duidelijk
is wel dat de straffen in onze ogen
buitenproportioneel waren." Ze
wijst op een bordje dat vertelt
over de achttienjarige Pieter Bre-
- zijn. Zijn diefstal was goed voor
vijfjaar tuchthuis en tien jaar ver
banning uit Zeeland. Hij liet op 11
april 1811 eenrpoëtische inscriptie
achter op een van de eikenhouten
planken. „Dat verlangen naar de
vrijheid en geliefden moet zeker
onder die omstandigheden heel
dringend zijn geweest."
Als kind is Marianne van Dam
ooit in de Gevangenpoort van
Den Haag geweest, een van de wei
nige andere oorspronkelijke gevan
genisgebouwen die in Nederland
nog bestaan. „Volgens mij liggen
daar veel van de martelwerktuigen
die hier in Zierikzee gebruikt
zijn." Er werd in het Gravensteen
niet alleen gemarteld. Aangren
zend op het bordes voerde de beul
op een tijdelijk schavot lijfstraffen,
zoals brandmerken en geseling, en
doodvonnissen uit. „Het is uniek
dat dit nog zo bestaat. Jammer dat
het Gravensteen volgend jaar sluit
als museum. Dan kun je de inscrip
ties alleen nog zien als onderdeel
van een rondleiding."
De door gevangenen gemaakte tekeningen van Pruisische soldaatjes zijn ge
kleurd.
Behalve teksten en namen
zijn er in het Gravensteen
ook veel tekeningen te vin
den. Sommige zijn primitief, ande
re opvallend gedetailleerd en fraai.
Te zien zijn fregatten van Duin
kerkse kapers, molens, fazanten,
beurtschepen, vissersboten en
mannetjes; de gevangenen hadden
duidelijk tijd genoeg om het alle
maal te tekenen.
Marianne van Dam: „En gek ge
noeg zie je ook twee rijen solda
ten, blijkbaar Pruisisch. Zij zijn als
'enige gekleurd. Je vraagt je toch af
hoe ze aan die kleuren konden ko
men."
In de negentiende eeuw zijn de in
scripties onder een dikke laag wit
te kalk verdwenen. Pas veertig jaar
geleden, in 1969, zijn ze heront
dekt en zijn de eiken planken
schoongemaakt. De oudste inscrip
tie dateert uit 1577.
urnmm mms
Stop uw vrijgevallen spaarloon lieuer fn een nieuwe bank, bed
of mooie fauteuil. Momenteel krijgt u ook nog eens mooie kortingen
tijdens onze najaarsacties. Dat loont!
Vraag onze adviseurs naar de voorwaarden van deze aanbiedingen
Xu'id^eé 20
Zonn1
err\3tfe
oill 401318 YO W N