Altijd werken en elke
cent in de zaak stoppen
Overleven met de
Nouvelle Cuisine
II
vandaag
uitgelicht
Niet aantrekkelijk voor Nederlandse vrouw
De eerste Chinezen in Nederland bleven lang vrijgezel. Ze konden geen
Chinese vrouwen laten overkomen en waren te arm om aantrekkelijk te zijn
voor Nederlandse dames. Meer op zie: Uitgelicht op onze website
vrijdag 8 oktober 2010
en bami naar friet
wedervaren wordt onder meer be
schreven in het boek Oostenwind
van Karina Meeuwse.
Bij de eerste aanblik van een Chi
nees zijn Nederlanders in die tijd
nog overdonderd. „O moe, d'r
loopt aan de overkant een man
met een staart", zegt een meisje
als ze een Chinees ziet met een
lange Mantsjoe-vlecht.
De eerste Chinatowns van het Eu
ropese vasteland ontstaan in Ne
derland. De reders verplichten de
werkers bij elkaar, in boarding hou
ses te wonen. Meer dan twee vier
kante meter per persoon hebben
ze vaak niet, wasgoed hangen ze te
drogen boven hun bed. Als ze
weer kunnen aanmonsteren, beta
len de werklui flinke premies om
'kosten' te dekken. In veel loge
menten aan wal stinkt het naar de
opium die de mannen in de kelder
roken. Hun bestaan is uitzichtloos
en volgens schattingen is 90 pro
cent verslaafd aan de drug.
De recessie van de jaren dertig
maakt het nog erger. Honger en
ziektes als beriberi heersen onder
de Chinezen en de politie stuurt
600 van hen, meest ouderen die
uitgeput zijn, terug naar China. Ze
hebben van Nederland al die jaren
geen paspoort gekregen en kun
nen nergens aanspraak op maken.
De barre tijden hebben wel tot ge
volg dat de Chinezen voor het
eerst echt zichtbaar worden. Teng
Teng doen namelijk hun intrede.
Deze pindakoekjes leiden tot het
begrip 'pindachinees'. Honderden
mannen trekken door Nederland
om de lekkernij die ze zelf produ
ceren te venten. De opbrengst
biedt een klein beetje financiële
lucht. Zanger Willy Derby scoort
een hit met Pinda Pinda Lekka Lek-
ka ('Als je maar vijf cepten biedt,
Pinda Pinda Lekka Lekka').
In de loop van de jaren dertig
komt er een kentering. De pinda
mannetjes verdwijnen langzaam,
gewezen stokers beginnen wasserij
en en eethuisjes. Tijdens de oorlog
wordt de groep met rust gelaten
door de nazi's die ze op een hoop
gooien met Japanners, bondgeno
ten van de bezetter.
Langzaam ontstaat een restaurant
cultuur. Eind jaren veertig begint
een bloeiperiode, onder invloed
van (Indische) Nederlanders die te
rugkeren uit Nederlands-Indië.
Het traditionele Chinese restau
rant wordt Chinees-Indisch. Rond
i960 zijn er zo'n 225 etablissemen
ten. Dat aantal loopt uiteindelijk
op naar 1900. Nergens wordt zo
vaak gegeten als in zaken met na
men als De Lange Muur, Kong-
Hing of TongHua.
Pas na tientallen jaren komt de
neergang, onder meer omdat de
eetcultuur verandert. Veel onder
nemers gaan kopje onder, mede
omdat de fiscus jacht maakt op
hun zwarte geld. Zij die het wél
redden, kunnen dat alleen met de
- vanzelfsprekende - grote opoffe
ring van hun familie.
Inmiddels gaat het weer veel beter
met de Chinese horeca-onderne-
mers. En niet alleen omdat de ei
gen keuken weer populair is: meer
dan duizend Hollandse cafetaria's
- dat is 20 procent van het totaal -
hebben nu Chinese eigenaars. Niet
slecht voor een groep die hier be
gon met het grove werk van de
vuurvaste kolenstokers.
De familie Wen in de jaren vijftig voor een toko die ook van Man Cheung (rechts) was. Links ach
ter Ting Tiang. foto archief familie Wen
Mijn vader was altijd aan het elk weekend in het restaurant hielp. Dat de-
werk voor zijn restaurant. den zijn twee broers en zus ook. Het begon
Wij zagen hem eigenlijk zei- al toen ze 8 of 9 jaar waren. „Dat was heel
den thuis, zo druk was hij. vanzelfsprekend. )e wist niet beter. Alle Chi-
En als hij heel erg moe was, nese kinderen deden dat. We kregen wel
ging hij naar de bioscoop. Niet voor de iets betaald, maar meehelpen hoorde erbij."
films hoor, maar zodat hij ongestoord even Zijn broer meent ooit door politie achter de
kon dutten." tap te zijn weggehaald omdat hij duidelijk
Wen Ting Tiang (67) vertelt over zijn vader, te jong was.
Man Cheung, die in de jaren dertig restau- Man Cheung ging nooit op vakantie, hij
ranthouder werd in Nederland. Hij arriveer- had er de tijd niet voor. „Er kwam later wel
de in 1927 in Nederland als kok voor Chine- "een weekendhuisje in Loosdrecht, maar
se kolenstokers op de grote daar ging hij alleen zondags
vaart. Hij ging wonen op heen voor een paar uur. En
Katendrecht, de Rotterdam- daarna weer snel naar het
se wijk, waar hij later een 'Qnze vacjer adverteerde restaurant."
toko opende. In de loop der De succesvolle zakenman
jaren volgden in Den Haag met! U Strelen UW tong, werkte tot ver na zijn zeven
en Amsterdam dertien res- j, tigste. Zijn pensionering
taurants, waarvan hij er "J nOngiKOng vje] samen met een crjsis ;n
nooit meer dan twee tege- de horeca. De fiscus pakte
lijk bezat. Hij trouwde in de het zwarte circuit in de
oorlog met een Nederlandse, Koentje. branche aan en deelde forse boetes uit. „Na-
Een van zijn bekendste zaken, was het chi- tuurlijk was er zwart verdiend", vertelt
que HongKong in de hoofdstad. ,,'U strelen Wen. „Maar de aanslagen waren exorbitant,
uw tong, u eten bij HongKong', daarmee ad- Ze deden maar een gooi en zeiden dat op el-
verteerde onze vader", vertelt Wen. ke baal rijst 300 procent winst was gemaakt.
Man Cheung speelde als een van de eersten Niet dus." De aanslagen werden nog eens
muziek in zijn zaak. En de obers werden in verhoogd met 100 procent boete,
lakei-uniform gestoken. Dat maakte indruk. „Mijn vader had elke cent die hij overhad,
„Mijn vader was inventief Zijn klanten kon- zwart of niet, tientallen jaren in zijn zaken
den een maandabonnement kopen. Dan gestoken. Daar werd Nederland alleen maar
mochten ze zo veel rijst en saus opschep- beter van. En nu moest hij tonnen gaan be-
pen als ze wilden. Alleen vlees en groente talen. Dat was absurd."
waren beperkte porties. Hij verdiende voor- Man Cheung is 100 jaar geworden. Hij is in
al goed aan studenten." China begraven, bij het dorp van zijn voor-
Wen kan zich herinneren dat hij als kind ouders.
Theo Chang in zijn Japanse restaurant Shizo. 'Nederlanders waarderen onze zelfredzaam
heid enorm.' foto Phil Nijhuis
In de tijd dat ik begon, had je bij wij- niet vervangen. Soms kon ik een werkne-
ze van spreken niet meer nodig dan mer wel delen met een andere restaurant
een paar stoelen en tafels, bestek, houder. Dan werkte hij een paar uur hier,
serviesgoed en een kok. Klanten een paar uur daar. Het was moeilijk."
kwamen vanzelf" Voor Chang duurde deze periode onge-
Theo Chang (54) lacht als hij denkt aan de veer zes jaar. Om het hoofd boven water
jaren zeventig, toen hij 'Java' opende in te houden, moést hij vernieuwen. Inmid-
Kijkduin. dels in zijn derde restaurant, ging het roer
Voor Chinese restaurateurs ging het toen om. „Wij stapten over op de keuken uit
van een leien dakje. Chinees-Indisch eten Szechuan. Al het eten werd a la minuut ge
was ingeburgerd. Voor veel Nederlanders maakt. Ook kwamen we met Peking-ge-
was het ooit de kennismaking geweest rechten en gestoomd eten uit Guangdong,
met exotisch eten. Het was vertrouwd en Het was de Chinese Nouvelle Cuisine."
bovendien snel en goedkoop. „Een heel be- De klanten kwamen terug, helemaal toen
langrijk onderdeel van zich in de jaren '90 de
ons succes", zegt Chang. wokpaleizen meldden. De
Geboren in Guangdong, u unn restaurateurs hadden be-
emigreerde hij als kind e "IULLU van grepen dat de tijden defi-
met zijn ouders naar Suri- ChinP7Pn lV buiten dp nitiefwaren veranderd,
name. Als r8-jarige volgde u ^en an^ere reden voor
de stap naar Nederland. groep ben je niets het nieuwe succes was de
Met zijn eerste zaak was gemeenschap. „Het motto
hij succesvol, maar van Chinezen is: buiten
begin jaren tachtig kwam de groep ben je niets. Dus
de terugslag. De hele sector had het zwaar, is het normaal elkaar te helpen. Iedereen
„Klanten raakten uitgekeken op babi pan- sprong bij", zegt Chang. „Velen van ons
gang, foe yong hai en saté. Ik zag ze ver- voelen zich nog gast hier. En het is deel
dwijnen richting pizzeria, bistro en steak- van onze cultuur om je gastheer zo min
huis. Het was ook wel begrijpelijk, hoor." mogelijk tot last te zijn. Nederlanders
Honderden restaurants sloten de deuren, waarderen die zelfredzaamheid enorm."
mede omdat de fiscus ging speuren naar De allernieuwste 'Chinees' is nu de snelle
zwart geld. „Dat was ook slecht voor het Japanner. Chang verkocht in 2006 zijn za-
irnago van ondernemers zoals ik, die het ken, maar sinds kort exploiteert hij Shizo,
volgens het boekje deden", zegt Chang. een all-you-can-eat sushi en grill-restau-
Wat volgde was een gevecht om te overle- rant in Den Haag. „Van dit soort zijn er
ven. „We hadden een jong gezin, maar nu zo'n 50 zaken in Nederland, binnen
mijn vrouw moest meer komen werken een jaar verwacht ik er nog vijftig bij. 95
in de zaak. Personeel dat wegging, kon ik procent van de eigenaren is Chinees."
