media
de grafkelder
The Matrix
39
TERUGGESPOELD
media@wegener.nl
024-3650570
Zaterdag 2 oktober 2010
Het heeft lang geduurd voor de dramatische
gebeurtenissen uit 1976, toen de monarchie op het
spel stond door de Lockheedaffaire, in een
televisieserie werden verwerkt. Den Uyl en de affaire
Lockheed ging eerder deze week in première op het
filmfestival in Utrecht,
door Hans Jacobs
k vind misschien wel dat de
I goeie Den Uyl iets te ver is
I gegaan. Maar dat is volgens
I mij gebeurd onder invloed
I van zijn eigen partij, de Pv-
I dA, die mij dood wilde heb
ben of zoiets." Prins Bernhard
keek aan het einde van zijn lange
leven in een reeks heimelijke ge
sprekken op paleis Soestdijk zon
der rancune terug op de meest ge
ruchtmakende episode uit zijn le
ven.
De sociaaldemocratische minis
ter-president Joop den Uyl kreeg
in 1976 te maken met de Lockheed
affaire. De prins zou steekpennin
gen hebben aangenomen van de
Amerikaanse vliegtuigmaker Lock
heed. „Ik heb, toen van alle kanten
de geruchten ontstonden, zelf aan
Den Uyl gevraagd een onderzoeks
commissie in te stellen", zegt Bern
hard in de na zijn overlijden in
2004 gepubliceerde terugblik op
de woelige jaren zeventig. Den Uyl
moest met het eindrapport in han
den beslissen of hij de monarchie
wilde behouden of dat Bernhard
moest worden vervolgd. „Het is ze
niet gelukt mij in de doos te krij
gen, wat ze graag hadden gezien,
zoals een paar ex-ministers nog ge
zegd hebben", sprak de immer
strijdvaardige prins, die van zich
zelf ook zoveel jaren later geen
kwaad wist. Hij vond wel dat hij
'dom' was geweest en dat Den Uyl
te ver was gegaan door hem zijn
militaire functies af te nemen.
Maar het scheelde destijds maar
weinig of hij was inderdaad in de
'doos' beland, de gevangenis.
Bij Lockheed wisten ze niet beter
dan dat Bernhard 1 miljoen dollar
en later nog eens 100.000 dollar
had ontvangen voor bemiddeling
bij de aanschaf van toestellen. De
Rijksvoorlichtingsdienst had in de
jaren tot aan Bernhards dood
bijna een dagtaak om alle media
op de vingers te tikken die die me
De drie hoofdrolspelers in Den Uyl en de affaire Lockheed: (vlnr) Joop den
Uyl (Joop Keesmaat), prins Bernhard (Hubert Fermin) en koningin Juliana
(Catherine ten Bruggencate). foto GPD/Vara
door Stefan Dölcken
In de serie Teruggespoeld staat -
wekelijks de spot gericht op
een filmklassieker die op veel
mensen een onuitwisbare
indruk heeft gemaakt.
Wat is de Matrix? Dat is de cen
trale vraag in de gelijknamige
film uit 1999, die zou uit
groeien tot een cultureel feno
meen. De spannende kruising tussen
sciencefiction en oosterse vechtsportactie,
die gekruid is met filosofische bespiegelin
gen van de kouwe grond, is opgehangen
aan de lotgevallen van een gewone man
die de redder der mensheid wordt. Onze
held, een rol van Keanu Reeves, heet Tho
mas Anderson en werkt als softwareont-
wikkelaar. 's Nachts opereert hij onder de
naam Neo als hacker. Op een dag knippert
op een van de vele beeldschermen in zijn
computerkamer die ene vraag: wat is de
Matrix? Het is, zo ontdekt Neo, een geavan
ceerd computerprogramma waarop alle
mensen ter wereld zijn aangesloten door
op hol geslagen robots. De arme mensen
worden gebruikt als levende accu's en leve
ren zo de stroom die de machines nodig
hebben. De mensen denken dat ze een heel
gewoon leven leiden, maar liggen in werke
lijkheid met miljoenen tegelijk in met
slijm gevulde legbatterijen.
Gelukkig is er een aantal rebellen dat weet
dat er iets niet in de haak is. De groep on
der leiding van Morpheus (Laurence Fish-
burne) rekruteert Neo, maakt hem weg
wijs in de 'echte' wereld en zadelt hem ter
loops op met de missie alle mensen te ver
lossen van het juk van de robots. Geen
makkelijk opgave: Neo heeft in totaal drie
films nodig om de machines te verslaan en
de Matrix op te blazen. Na 'The Matrix'
ning ook in hun berichten ver
werkten: het stond immers niet
vast dat de prins smeergeld had
aangenomen, corrigeerde de RVD
alle publicaties.
Het antwoord kwam toen prins
Bernhard al in de grafkelder van
de Nieuwe Kerk in Delft lag. In
het postuum gepubliceerde inter
view dat de prins had met Martin
van Amerongen, zei hij: „Van dat
miljoen heb ik trouwens het groot
ste deel al mijn leven niet gezien
en de rest heb ik weggegeven. Ik
heb mij verzoend met het feit dat
straks het woord Lockheed op
m'n grafsteen gebeiteld zal staan."
Misschien dat het daarom zo lang
heeft geduurd voordat van de dra
matische gebeurtenissen uit 1976
een televisieserie is gemaakt. Pas
na de dood van de hoofdrolspelers
kwamen de notulen van de minis
terraad en de door Den Uyl zorg
vuldig opgeborgen geheime bijlage
bij het Lockheedrapport vrij. Voor
regisseur Hans Hylkema en scena
rioschrijver Ger Beukenkamp was
het een uitgelezen kans een mee
slepend televisiedrama te maken.
Het is, getuige het resultaat Den
Uyl en de affaire Lockheed die deze
week bij het filmfestival in Utrecht
in première ging, goed gelukt.
De basis voor de serie ligt in de
film The Queen, over de gebeurte
nissen in het Britse koningshuis
rond de dood van prinses Diana.
„Dat zette me aan het denken",
zegt Hylkema. „Zo'n drama deed
zich ook in Nederland voor."
Den Uyl komt tegenover het ko
ningshuis te staan, moet de strijd
aangaan met koningin Juliana,
met zijn kabinet en met zijn gezin,
dat in de reeks een prominente en
bepalende rol heeft gekregen. De
zeven kinderen van Joop den Uyl
zijn niet op hun mondje gevallen,
zijn radicaler dan hun vader en
dienen met hun moeder Liesbeth
als slijpsteen voor de gedachten en
overwegingen van de premier, die
briljant wordt neergezet door ac
teur Joop Keesmaat. Zijn innerlij
ke strijd is door de gesprekken
met zijn kinderen geloofwaardig
vormgegeven. Hylkema: „Daar kon
den we mee spelen, al ben ik be
nieuwd hoe de kinderen Den Uyl
op die invulling reageren."
Met de koninklijke hoofdrolspe
lers Juliana (Catherine ten Brug
gencate), Bernhard (Hubert Fer
min) en Beatrix (Roos Ouwehand)
is zorgvuldig omgesprongen. „We
hebben ons laten leiden door de
feiten, maar we weten natuurlijk
niet wat er binnenskamers is ge
zegd", zegt Hylkema. „Waarom al
leen een uniformverbod", vraagt
Juliana enigszins vilein aan de pre
mier. Aanvankelijk vindt ze dat hij
van een 'mug een olifant maakt',
en spreekt ze over een 'kwajon
gensstreek' van Bernhard. Maar als
de ernst van de situatie ook haar
duidelijk wordt, toont ze zich
kwetsbaar en strijdvaardig tegelijk.
Den Uyl besluit Nederland niet in
een constitutionele crisis te stor
ten. Ook hij beseft: wie aan Oranje
komt, komt aan de edele delen
van het Nederlandse volk. Hans
Hylkema was zich ervan bewust
dat de Lockheedaffaire voor de hui
dige generatie geen gesneden koek
is, al zat een aantal van de huidige
politieke 'mastodonten' toen in de
regering: Ruud Lubbers, Dries van
Agt, Marcel van Dam, Max van der
Stoel. Jongere kijkers worden door
de actie en het verhaal echter ook
zonder voorkennis en een uitge
breid 'wie is wie', geboeid. Hylke
ma: „Dat was ook de opzet. Ieder
een moet er naar kunnen kijken."
Den Uyl en de affaire Lockheed,
10,17 en 24 oktober,
Nederland 2, rond 21.00 uur.
-7 Reageren?
i redactie.media@wegener.nl
Trinity (Carrie-Anne Moss) en Neo (Keanu
Reeves) in The Matrix Reloaded. foto GPD
volgden 'The Matrix Reloaded' en 'The Ma
trix Revolutions'.
Het eerste deel van de trilogie slaat in als
een bom. Hele volkstammen ruilen hun
Raybans in voor een zwarte Neo-zonnebril
en de echte 'freaks' gaan lange, leren jassen
dragen, net als de helden in de film. Overal
op internet zoeken mensen elkaar op, die
ervan overtuigd zijn dat wat in 'The Ma
trix' wordt beschreven, ook waar is. Veel
mensen baseren dat op de flarden joodse
en boeddhistische religie en Griekse wijs
begeerte die in de film zijn verwerkt. En
om te snappen dat onze Neo (anagram van
The One) fungeert als messiaanse verlos
ser, hoefje geen theoloog te zijn.
Als je alle pretentieuze pseudo-religieuze
onzin opzij schuift, blijft een uiterst verma
kelijke film over. De vechtscènes in 'The
Matrix' zijn weergaloos. De baanbrekende
effecten hebben het genre voorgoed veran
derd. Zo werd bijvoorbeeld nog nooit op
deze schaal in een film gebruik gemaakt
van het fenomeen 'bullet-time'. Daarbij
wordt de actie plotseling enorm vertraagd,
waardoor je bijvoorbeeld de baan van een
kogel precies kunt volgen.
