spectrum 6
was toch zo schattig
Zaterdag 25 september 2010
I
atrozenpakje
Boekenlegger
in Amerika,
circa 1900.
Ach, het matrozenpakje. Wat zie jij er schattig uit! Erger kon niet. Had je je
onder luid protest in een hes met flapperende kraag en een te nette broek laten
hijsen, gingen alle tantes je vertederd over je krullen aaien. Of in je wang
knijpen. Dat mocht toen nog. Het matrozenpakje is na pakweg 1965
uitgestorven. Alleen Donald Duck en een verdwaald matrozenkoor houden
stand. In een nog naar de drukpers ruikend boek schetst Ignaz Matthey de
cultuurgeschiedenis van anderhalve eeuw matrozenpakje.
door Jan van Damme
Het komt maar terloops aan de
orde. Rond 1920 was de Eerste
Communie in het diepe Bra
bantse en Limburgse zuiden
een gebeurtenis die met room
se pracht en praal gepaard ging. Jongens wer
den voor die plechtigheid bijna allemaal in
een matrozenpakje uitgedost. En waar kwa
men die pakjes vandaan? Voor de regio
Zuid-Limburg, schrijft Ignaz Matthey (1947)
in zijn vandaag verschenen boek Het stond je
zo schattig, werden die pakjes ingekocht bij
de Zeeuwse Confectiefabriek op het Molen
water in Middelburg (pag. 89).
Dat is nou het aardige aan zo'n uitgave, waar
in een toch redelijk oubollig cultuurverschijn
sel tegen het licht wordt gehouden. Nooit ge
weten dat in Middelburg nijvere naaisters
jarenlang katholieke jongetjes van matro
zenpakken hebben voorzien. Die he
le Confectiefabriek is in de Zeeuw
se geschiedschrijving nogal on
derbelicht. Opgericht in 1917 als
NV Zeeuwsche Confectiefabrieken, in 1968
in verband met een overname van de naam
Veneco voorzien, in 1972 failliet verklaard.
Die basisgegevens zijn nog betrekkelijk ge
makkelijk te vinden. Ook dat de fabriek zich
toelegde op de fabricage van kleding voor
jongens tot 14 jaar. Maar verder is er betrek
kelijk weinig bekend. De confectiefabriek
staat prominent op een lijst met onderwer
pen, die nog op enthousiaste onderzoekers
wachten.
Historicus Ignaz Matthey schetst in zijn boek
de cultuurgeschiedenis van het matrozenpak
je. Het is typisch zo'n onderwerp, waaraan je
meestal gedachteloos voorbij gaat. 'Blij dat
het uit de mode is geraakt', is de meest ge
hoorde reactie van bijna iedereen, die in zijn
jonge jaren het wit-blauwe uniformpje
moest dragen. En dan realiseer je je niet, dat
het matrozenpak wereldwijd populair was,
en op die manier de eerste internationale kin
dermode inluidde.
Het begon allemaal kort voor 1800. Tot die
Prentbriefkaart, eerste helft 20ste eeuw.
tijd werden kinderen als nog niet volgroeide
volwassenen beschouwd, en droegen ze op
hun maat gesneden mannen- en vrouwen
kleding. In een meer romantische benade
ring mochten jongens en meisjes in een ei
gen, van de volwassenen afgescheiden we
reld opgroeien. Daar hoorde ook eigen kle
ding bij. De matrozenbroek viel bij de zeden
meesters van die tijd meteen in de smaak.
Wijder dan de tot dan toe heersende dracht,
daardoor minder warm in het kruis en dus
minder snel de geslachtsdrift opwekkend.
Dat vond men een voordeel.
De Engelse kroonprins Albert Edward - later
koning Edward VII - zorgde voor een verde
re popularisering van het matrozenpakje,
door zich in 1846 met een exemplaar te verto
nen dat voorzien was van een brede bra
niekraag. Zijn pak is bewaard gebleven, en
werd afgelopen jaar nog getoond op de expo
sitie Sailor Ahoy in Rotterdam. Eind 19e
eeuw werden vooral in Engeland, de Vere
nigde Staten en Duitsland grootscheepse ma-
rinebouwoperaties opgezet. De groeiende po
pulariteit van het matrozenpakje sloot aan
bij die maritieme aspiraties. Voor zowel jon
gens als meisjes. Fotografe Eva Besnyö
(1910-2003), die kort voor en na de Tweede
wereldoorlog volop in Zeeland actief was,
vertelde over haar jeugd in Boedapest dat zij
en haar zusjes altijd in matrozenkleding lie
pen: door de week een blauwe matrozenjurk
met witte kraag, 's zondags een witte matro
zenjurk met blauwe kraag (pag. 25).
Wat Nederland betreft liggen de topjaren
van het matrozenpak tussen 1915 en 1929.
Aanvankelijk was het dagelijkse kleding voor
veel kinderen op de lagere school, maar na
verloop van tijd werd het pakje toch vooral
een tenue voor de zondag en speciale feestda
gen. Je kon je er als net burgergezin ook mee
onderscheiden. Kinderen met pijpenkrullen
in een matrozenpakje, vooral moeders en on
gehuwde tantes konden er in die tijd hele
maal vertederd door raken.
Dat ondervond ook Annie M.G. Schmidt
(1911-1995), die in Kapelle werd geboren. Ze
werd in elk geval met een matrozenkraag
naar een school gestuurd, waar de kinderen
overwegend in Bevelandse dracht liepen.
Toen ze al hoogbejaard was. zat ze nog met
verve te mopperen op het matrozenpakje.
En in haar boekje met jeugdherinneringen
Wat ik nog weet schreef ze: 'Uitgelachen wor
den was overigens mijn lot op school. Mijn
matrozenkraagje, mijn leren laarsjes, mijn
verkeerde uitspraak van het Zeeuws met een
brouwende rrr, dat alles was dus anders en
dus gek en dus lachwekkend' (pag. 92).
Tijdens de weinig idyllische crisis- en oor
logsjaren verloor het matrozenpak terrein. In
de jaren vijftig was er nog even sprake van
een bescheiden comeback. Maar rond 1965
