spectrum 2
Reynaert blijft een aanklacht
Zaterdag 4 september 2010
Reynaert. Hij brengt wereldliteratuur in onze achtertuin
- in Hulst, Nieuw-Namen, Absdale. Met dank aan
Willem, de mysterieuze auteur die zo'n 750 jaar geleden
'ook Madoc makede'. Zijn Reynaert de Vos is eindeloos
hertaald, vertaald, in steen gehouwen, in brons gegoten.
Onlangs voegden Mare Legendre en René Broens er hun
schepping aan toe: Reynaert in een beeldroman.
door Jan van Damme
Broens schildert de vos in zijn nawoord af
als een 'antichrist': een figuur die precies
het tegenovergestelde is van de Barmharti
ge Samaritaan. In plaats van de hongerigen
te spijzigen, bespot en vernedert hij hen.
Voor de middeleeuwers was die in het ver
haal verstopte boodschap meer dan voor
de lezers van nu zonneklaar.
„Als iemand in de dertiende eeuw wordt
opgevoerd als een schijnheilige en zich
hult in religieuze vermommingen, dan
zien dertiende-eeuwers hem als een an
tichrist. Dat is mijn interpretatie. Als Van
den vos Reynaerde het leven van de an
tichrist Reynaert is, kan je het werk lezen
als een satire op de bedelmonniken." Het
is een opvatting, die menigeen te ver gaat.
Dat heeft Broens ervaren in Utrecht, waar -
zijn promotor zei slapeloze nachten te krij
gen van het onderzoek, inmiddels is hij
voor zijn promotie overgestapt naar de
Universiteit van Leiden, waar hij in Ludo
Jongen een geestverwant heeft gevonden.
Het verhaal van Reynaert is overbekend.
De vos wordt tijdens een proces aan het
hof van koning Nobel aangeklaagd: hij be
driegt, verkracht, steelt, moordt. De be
schuldigde zeifis niet van de partij. Beer
Bruin en kater Tybeert, die als 's konings
gezanten worden uitgestuurd om de vos
naar het hof te brengen, komen van een
koude kermis thuis. Das Grimbeert slaagt
wel. Reynaert wordt ter dood veroordeeld.
Door leeuw Nobel op het laatste moment
te verleiden en te verblinden, weet hij te
ontsnappen en eindigen zijn felste bela
gers in de gevangenis.
De Belgische stripmaker Mare Legendre
(1956) heeft de stuwende teksten van
René Broens van in het oog springende il
lustraties voorzien. Legendre was vele ja
ren de man van Biebel, een relatief on
schuldige serie stripboeken over een niet
heel erg aangepast jongetje. Tot 1995. Dat
jaar stopte hij met Biebel en verruilde Bel
gië voor de Canarische Eilanden. „Omdat
we niet wilden wachten tot we oud en
stram zijn, vertrokken mijn vrouw en ik
met een zeilscheepje op wereldreis en zijn
we daar gestrand", zegt hij op de vraag
waarom hij wegging. „Enige afstand is
trouwens niet verkeerd. Je krijgt een brede
re kijk op de wereld."
Daar, op het eiland El Hierro, maakte hij
de overstap naar de beeldroman. Finisterre
was in 2005 zijn eerste op een volwassen
publiek gerichte boek, waarin herinnerin
gen aan de recente Balkanoorlog worden
verbeeld. Met de graphic novel Verder
werd hij in 2008 de eerste stripmaker die
werd genomineerd voor de Libris Litera
tuur Prijs. In dat boek proberen een man
en een vrouw op een eenzaam eiland hun
relatie nieuw leven in te blazen met een
rollenspel.
Over zijn werk aan de Reynaert vertelt hij:
„René Broens wou geen Walt Disney,
maar bijna fotografisch weergegeven bees
ten. Het originele verhaal vereist immers
dat de dieren dieren blijven. Ze moeten lo
pen op vier poten, mogen geen muil heb
ben waarmee ze kunnen lachen of vrolijk
kijken. Enkel de koning overstijgt het dier
zijn. En de vos, want die is een ware dui
vel." Die aanpak bood hem de mogelijk
heid zijn volledige pallet te gebruiken. „Ik
werk op een nogal onorthodoxe manier.
Verf, potloden, inkt, oplosmiddelen, stof,
slijk, snippers, theebuiltjes, gepureerde
groenten, alles komt samen op hout, pa
pier of doek. Later, in mijn computer,
wordt het iets wat in het beste geval lijkt
op wat ik in mijn hoofd had voor ik be
gon. Dat zoeken en proberen vind ik heer
lijk."
Sinds Finisterre wordt Legendre tot de
graphic novel auteurs gerekend. „Maar",
zegt hij, „ik houd niet erg van hokjesden-
ken. Ik heb nooit gedacht: 'Laat ik eens
een graphic novel maken'. Ik wist niet
eens dat het genre bestond. Per boek kies
ik een vorm en een stijl die mij helpen het
verhaal te vertellen zoals ik het zie. Bepa
lend is enkel en alleen het uiteindelijke
doel: de leeservaring. Wanneer je een film
bekijkt, is het volgens mij geen goed teken
wanneer de muziek je opvalt. Of de beeld
compositie. Ik wil verpletterd worden
door het geheel. Dat wil ik ook met m'n
strips bereiken. De lezer moet eventjes
sprakeloos en verweesd blijven zitten als
hij het boek uit heeft. Uit de reacties leid
ik af dat dat aardig schijnt te lukken."
Het is uitdrukkelijk de bedoeling geweest
om niet het zoveelste slappe aftreksel van
een middeleeuws verhaal te maken. De
makers van het boek keren terug naar de
rauwe vos, die voldoende inhoud heeft
om op eigen kracht alle eeuwen te overle
ven. De twintigste, ook de eenentwintig
ste.
Legendre: „Reynaert de vos wordt niet
zonder reden tot de wereldliteratuur gere
kend. Een van de kenmerken van dit epos
is dat het tijdloos is. De auteur, Willem, le
vert commentaar op de machthebbers en
op de mensen die het eigen gewin boven
alles stellen. Het leed dat hen wordt aange
daan, veroorzaken ze zelf. Hun hebzucht
en egoïsme leiden tot hun ondergang. De
machthebbers zijn in hetzelfde bedje ziek.
Of erger, ze profiteren van de positie die
ze bekleden om zichzelf te verrijken. Rey
naert de vos gaat over de uitwassen van
een graaicultuur. Er is weinig verbeeldings
kracht nodig om dat te linken aan wat we
vandaag'om ons heen zien gebeuren. Rey
naert de vos was en blijft een bijtende aan
klacht."
Mare Legendre en René Broens: Reynaert de
vos, beeldroman - Uitgeverij Atlas, 132 pagi
na's, paperback, €24,90.
Stripmaker Mare Legendre
Een kleine waarschuwing vooraf
Reynaert is beschikbaar in een
nieuw stripboek. Maar zet wel
Suske en Wiske en FC Knudde
uit uw hoofd. De nieuwe Rey
naert is van een iets andere orde, hij kan u
van kleur doen verschieten.
Het nieuwe vossen
hoek is de oogst van
een vruchtbare sa
menwerking tussen
René Broens en Mare
Legendre. Broens
(1953) is gepensioneerd
leraar in Antwerpen,
hij hoopt over twee jaar
te promoveren op Van
den vos Reynaerde - het
leven van een schijnheili
ge. De afgelopen zes jaar
heeft hij zich tot
Reynaertexpert ontwik
keld. Zijn streven is de mis
schien wel leugenachtigste
vos uit de hele literaire ge
schiedenis op verschillende
manieren voor het voetlicht
te brengen.
„Van den vos Reynaerde is
een meesterwerk. Ik wil het
verhaal in zo veel mogelijk
vormen laten schitteren en
daarvoor probeer ik met kun
stenaars, experten, meesters
op hun terrein, samen te wer
ken. Er is nu de beeldroman. Er
komt ook een voorstelling, die
ik samen met Luc Van den
Berg zal maken. Het wordt een
literair concert, waarbij Luc
zorgt voor het geluids- en mu-
ziekdecor, en ik voor de voor
dracht van stukken en de toelich
ting."
De nu verschenen beeldroman -
een passender term dan strip -
maakt ook deel uit van zijn grote
Reynaertproject. In het boek heeft
hij de oorspronkelijke tekst gevan
gen in verzen, vierregelige jambes.
De aanklacht van de wolf Isegrim te
gen de vos klinkt dan zo:
'Mijn koning en mijn heer, om uw
adel, om uw eer, om het recht en
om genade, ontferm u over al mijn
schade, die /Reynaert mij heeft aange
daan, door wie ik dikwijls moest
doorstaan doffe ellende, diepe
smaad.
Ontferm u 't meest over de daad dat
hij mijn vrouw heeft onteerd, mijn
kinderen gekoeioneerd, ze zo bepis-
te waar ze lagen dat twee geen sik
kepit meer zagen: ze werden beiden
stekeblind.'
