13 spectrum
L_
Orthorexia nervosa
Eetstoornissen
Zaterdag 14 augustus 2010
Zomaar een gesprek tussen twee vrouwen, midden 30,
slank en goed verzorgd, in de rij bij een broodjeszaak in
Den Haag.
„Wat neem jij?" „Ik zat te denken aan een bruin pistolet
je tonijnsalade. Of gerookte kipfilet." Een minuut later,
op gedempte toon: „Die bal gehakt ziet er ook lekker uit
zeg. Lekker met mayonaise. Zullen we die doen?" Na het afrekenen.'
„Hee, we eten ze binnen op hoor. Ik voel me nooit prettig als ik met
zo'n vette hap over straat loop." „Mee eens. En voor straf sporten we de
ze week een keer extra."
Niemand ontkent dat er wereldwijd een obesitasepidemie is. In Neder
land is de helft van de bevolking te dik, een op de tien mensen kampt
met ernstig overgewicht. Psychiaters overwegen obesitas wereldwijd als
een psychiatrische stoornis te gaan beschouwen.
De overheid hamert op gezond en gevarieerd eten. Dieetgoeroes sturen
de ene na de andere publicatie over afvallen naar de drukker en het wor
den allemaal bestsellers. In de mode-industrie en commercials zijn su
perdunne vrouwen de norm.
Een groeiende groep vrouwen, vaak jong en hoogopgeleid, lijkt hier
door nauwelijks meer normaal met eten te kunnen omgaan. In plaats
van ervan te genieten, tikt in de hoofden voortdurend een calorieëntel-
ler mee. Blokje kaas? 32 kcal. Tiktik. Een appel? 60 kcal. Tiktiktik. Een
bruine boterham? 84 kcal. Trrrrrrr.
Alles wat in de mond verdwijnt, elk hapje of drankje, wordt gewikt en
gewogen. Een keer een sappige entrecóte sissend in de boter laten zak
ken, heet niet 'genieten', maar 'zondigen'. Amerikanen noemen zoet of
vet eten sin food. Zelfs het idioom ademt schuldbewustzijn uit. Op de
zonde staat straf: de dag erna is het verplicht een karige hap te nemen
en naar de sportschool te gaan.
Is onze fascinatie voor
calorieën een collectieve
obsessie aan het wor
den? Hoe gezond is ge
zond eten eigenlijk nog?
„Erg ongezond", luidt
het onomwonden com
mentaar van psycholoog
Charlotte Wortmann uit
Doorn, gespecialiseerd
in eetgedrag.
„Kijk, lekker eten is nor
maal. Maar deze vrou
wen ontzeggen zichzelf
dat plezier totaal. Ze wil
len de volledige controle
houden over wat ze binnenkrijgen. Genieten is er niet meer bij."
Wortmann ziet dit gedrag het vaakst bij prestatiegerichte vrouwen.
„Vrouwen die naar elkaar toe succesvol willen zijn, die hun uiterlijk be
langrijk vinden." Maar volgens haar is dit geforceerde eten op den duur
niet vol te houden. „Dan kunnen er twee dingen gebeuren: ze slaan
door en willen bijna niets meer eten of ze gaan juist te veel en te onge
zond eten."
'Licht' lijkt onze redding. In de supermarkt grijpen we massaal naar de
caloriearme varianten. Mayonaise-light. Cola-light. Chips-light. Boter-
light. „Waar we dan weer veel te grote hoeveelheden van achterover
slaan, want we hoeven ons niet schuldig te voelen", ziet Wortmann.
Uit een internetonderzoek onder 250 te dikke mensen blijkt dat twee
derde wel eens commentaar of afkeurende blikken krijgt als hij of zij op
straat iets ongezonds eet. De helft schaamt zich ervoor in het openbaar
te eten. Wortmann: „Dus wat gebeurt er? Die mensen worden stiekeme
eters. In je eentje thuis is er niemand die je veroordeelt. In gezelschap
worden alleen maar de gezonde producten gegeten. Ik denk wel eens
als ik zo iemand zie eten: Huh, hoe kan dit? Ik eet zelf twee keer zo
veel." Bij stiekeme eters, vermoedelijk een grotere groep dan we den
ken, is er geen correctiemechanisme meer. Dan kan het eetpatroon pas
echt uit de hand lopen.
Een eetprobleem is iets anders dan een eetstoornis. „Eetziekten als bouli
mia nervosa zijn relatief zeldzaam", zegt onderzoeker Gabriëlle van Son
van het Centrum voor Eetstoornissen Ursula in Leidschendam. „Er kun
nen grote psychische problemen of een ernstig jeugdtrauma aan vooraf
gaan. En je moet er een genetische aanleg voor hebben." Maar de laatste
jaren menen steeds meer wetenschappers dat de scheiding minder
scherp is dan tot nu toe werd gedacht. „Ze zien een glijdende schaal,
De relatief nieuwe eetstoornis orthorexia
nervosa wordt nog niet officieel erkend
als psychiatrische ziekte. Hierbij neemt su-
pergezond eten extreme vormen aan.
Vet en conserveringsmiddelen worden uit
het dieet geschrapt. Sommige patiënten
eten uiteindelijk alleen nog maar biolo
gisch geteelde rauwe groenten en fruit.
Net als bij anorexia krijgen deze patiënten
een ongezond laag gewicht.
met aan de ene kant het hebben van een eetprobleem en aan de andere
kant het lijden aan een psychiatrische eetstoornis."
Obsessief eetgedrag lijkt wel degelijk te kunnen uitmonden in een eet
stoornis. Als je de hele dag bezig bent met gezond eten, je gewicht en
slank willen zijn, kan dat juist eetbuien aanwakkeren. Van Son: „Perfec
tionisme en een laag zelfbeeld zijn risico's voor een eetziekte. Wat be
gint met lijnen, kan steeds extremere vormen aannemen."
Wortmann is het hiermee eens. „Zeker, anorexia en boulimia zijn de ex
cessen. Ze komen vaak voort uit heftige traumatische jeugdervaringen.
Maar mijn ervaring is dat bijna iedereen die een problematische verhou
ding met eten heeft, met onverwerkte pijn uit het verleden zit."
De vreetbuien gaan nooit om het eten zelf. „Een te zware cliënt van mij
werd als klein kind door zijn ouders verwaarloosd. Hij ontdekte dat hij
eetbuien kreeg als hij alleen was en zich verveelde. Door te gaan snoe
pen, kon hij zijn gevoelens van eenzaamheid wegstoppen, die hem on
bewust herinnerden aan die nare begintijd."
Probleem is volgens de psycholoog dat het eten alleen maar symptoom
bestrijding is. Wat je als kind niet gehad hebt, kün je niet meer krijgen,
wat je daar nu ook nog aan probeert te doen. Wortmann spoort haar
cliënten in zo'n geval aan de drang om te eten te weerstaan en de emo
ties toe te laten. „Het is moeilijk, maar echt: de gevoelens zijn oud en de
eetneiging ebt weg."
Al is het in het begin eng in een situatie te komen waarin je de controle
over je eten moet loslaten en je je overlevert aan je behoeftes. „Je komt
misschien wat aan en meteen gaan alle alarmbellen rinkelen. De angst
te falen, is groot. Tot je ontdekt dat het een oude behoefte is die je pro
beert te vervullen."
De Amerikaanse stand-upcomedian Jason Love geeft de overheid in zijn
land er de schuld van dat hij niet meer normaal met voedsel kan om
gaan. "Vroeger beoordeelde ik eten op grond van twee criteria: op het
plaatje op het etiket en hoe gelukkig het mijn mond maakte. Ik kwam
niet aan, omdat ik niet beter wist. Maar sinds overal voedingsinformatie
op staat, bestaat er alleen nog maar 'goed' en 'slecht' eten. En elke week
voegen ze een nieuwe naam toe aan de Zwarte Lijst van eten dat gij niet
zult eten zonder te biecht te gaan. Het begon met snoeprepen en frites.
Nu kan ik geen sandwich meer bestellen zonder dat iemand voorstelt of
ik niet beter het brood eruit kan laten'.
Ónze overheidscampagnes tegen overgewicht vinden vooral gehoor bij
de groep die toch al bewust met eten omgaat. De mensen die er écht
wat aan hebben, luisteren nauwelijks. Het Nederlandse Voedingscen
trum, dat volledig wordt gefinancierd door het ministerie van Volksge
zondheid, helpt deze mensen ook niet, vindt psycholoog Wortmann.
Op de website van het Voedingscentrum staat een 'caloriechecker', die
van elk eet- en drinkbaar product het exacte aantal kilocalorieën en het
vetgehalte noemt. De website www.voedingscentrum.nl dicteert 'Re
gels van de Schijf van Vijf. Alles is erop gericht bij zoveel mogelijk men
sen driemaal daags die gezonde maaltijd op tafel te krijgen. Wortmann:
„Het Voedingscentrum is ooit opgericht om mensen te informeren over
De psychiatrie onderscheidt drie vormen van eetstoornissen.
Anorexia nervosa: De patiënten leggen zichzelf een zeer strikt dieet op, waardoor ze extreem afvallen.
Ze eten vaak elke dag hetzelfde en sporten extreem. Minder dan de helft van de patiënten overwint de
ziekte uiteindelijk. Tussen de 5 en 10 procent overlijdt eraan.
Boulimia nervosa: Boulimiapatiënten hebben eetbuien waarbij ze de controle over hun eetgedrag volle
dig kwijt zijn. Ze proppen zich vol zonder het eten echt te proeven. Na afloop steken ze hun vinger in
de keel om te braken of ze slikken laxeermiddelen.
Eetbuistoornis: Ook bekend onder de naam binge eating. Dit lijkt in grote lijnen op boulimia nervosa,
met het verschil dat de patiënten na afloop van de eetbui niet braken. Daardoor komen ze aan, waar
door deze eetbuistoornis zichtbaar is voor de buitenwereld.
wat ze aan het eten waren. Daarvoor heeft het zijn nut bewezen. Maar
het instituut is niet meer van deze tijd."
Het Voedingscentrum is zijn doel voorbijgeschoten, vindt Wortmann.
„De adviezen zijn te eenzijdig. Al die boterhammen, nergens voor no
dig. Er zijn zoveel goede alternatieven voor tarwe. En wat we allemaal
niet binnen moeten krijgen aan verschillende producten. Het lichaam is
geen machine. Een slecht zelfbeeld is veel slechter voor je gewicht dan
een keer de Schijf van Vijf niet halen."
Voor de psychologie achter eten is inderdaad maar 'minimaal' aandacht,
erkent Patricia Shutte van het Voedingscentrum. „Maar in vergelijking
met vroeger is dit wel verbeterd. Zo hebben we nog niet zo lang gele
den de Gezond Gewicht Assistent gelanceerd. Die helpt je bij het ma
ken van keuzes. Daar worden vragen gesteld als: wanneer eet je eigen
lijk en hoe reageer je als je teleurgesteld bent? We willen mensen be
wust maken dat er allerlei redenen kunnen zijn waarom je gaat eten, en
niet altijd alleen omdat je maag knort."
Wie een keer zijn boekje te buiten gaat, hoeft zich van het Voedingscen
trum ook niet meteen schuldig te voelen. „Zorg er dan in elk geval wél
voor dat je geniet", klinkt het bijna streng. Speciaal voor de dagen van
zwakte heeft het Voedingscentrum de Balansdag in het leven geroepen.
Maar die houdt wel weer in dat je jezelf de dag na je culinaire uitspat
ting op rantsoen moet zetten. „Mensen die goed naar hun lichaam luis
teren, eten vanzelf minder na een dag van overvloed", vindt psycholoog
Wortmann. „Een leuke vondst, die Balansdag, maar zo zit de wereld ge
woon niet in elkaar."
reageren?
spectrum@wegener.nl
