io luchtvaart
•v Jan Hilgers schreef
luchtvaartgeschiedenis
door op 29 juli 1910 als eerste
Nederlander in een vliegtuig op
te stijgen van Nederlandse bodem.
Hij was daarmee Clément van Maasdijk
een dag te snel af Maar ja, Van Maasdijk
kon wèl een bochtje in de lucht maken.
woensdag 28 juli 2010
Hilgers, 'den koenen avia
door Joost Sijtsma
Eigenlijk stelde de vlucht
niet veel voor, de piloot
had in de drie keer dat hij
had gevlogen nog niet ge
leerd een bochtje te maken. Daar
om vloog Jan Hilgers met zijn
Blériot XI in een rechte lijn, land
de en draaide het vliegtuig om
weer op te stijgen en in een rechte
lijn terug te vliegen. Toch werd Hil
gers daarmee op 29 juli 1910 de eer
ste Nederlander die boven Neder
lands grondgebied vloog.
Die formulering luistert nauw,
want hij was niet de eerste piloot
die in Nederland opsteeg. Ruim
een jaar eerder, op 27 juni 1909,
steeg een aviateur, zoals piloten in
die tijd werden genoemd, in Et-
ten-Leur op. Dat was Charles graaf
de Lambert, maar hij was een
Fransman.
Zijn vlucht duurde slechts vier mi
nuten, want door de regen ont
stond kortsluiting in de motor. In
oktober van dat jaar verrichtte De
Lambert overigens nog een huza
renstukje door als eerste rond de
Eiffeltoren te vliegen.
Het rechte-lijn-vliegtochtje van
Hilgers op de Doesburgerheide bij
Ede steekt daarbij wat magertjes
af, maar hij is toch maar de eerste
Nederlander in het Nederlandse
luchtruim.
Het is honderd jaar geleden dat
het vliegtochtje van Hilgers plaats
had en dat is reden voor het Histo
risch Museum Ede om hem met
een speciale tentoonstelling te
eren. De kleine maar interessante
expositie geeft met oude foto's,
filmpjes en vliegtuigmodellen een
beeld van de eerste jaren van de
luchtvaart in Nederland.
De tentoonstelling vertelt het ver
haal van Hilgers' vlucht, die het ge
volg was van een soort luchtvaart
wedloop in Nederland. Clément
van Maasdijk zou als eerste Neder
lander in Heerenveen opstijgen.
De Haagse automobielfabrikanten
Verwey en Lugard wilden echter
de primeur en daarom haalden ze
in allerijl hun medewerker Hilgers
terug uit Frankrijk waar hij vlieg
lessen volgde bij Blériot.
Hilgers had in Nijmegen zweef
vliegtuigen gebouwd en was daar
na terechtgekomen bij de Haagse
ondernemers die zich op de lucht
vaart hadden gestort omdat daar
volgens hen geld in was te verdie
nen.
Dat geld kwam van de toeschou
wers van vliegshows die er soms
wel een halve dagreis voor over
hadden om een piloot in actie te
zien. Maar die steeg - waaghalzen
uitgezonderd - alleen op als de
weersomstandigheden gunstig wa
ren. Niet zelden hing het publiek
de hele dag rond op een weiland
terwijl medewerkers van de avia
teur met linnen zakdoekjes de
windsnelheid maten.
Als de weersomstandigheden gun
stig waren, steeg de aviateur op en
na een paar rondjes vliegen en een
geslaagde landing werd de vlieger
als een held rondgedragen. Die be
wondering van het publiek komt
'Men zwaaide met hoeden,
petten, zakdoeken, overal
waarmee te zwaaien was'
ook tot uiting in het Historisch
Museum Ede waar onder een
reeks tekeningen van een vliegde-
monstratie staat: 'Na de goedge
slaagde vlucht huldigt het publiek
den koenen aviateur'.
Een ooggetuige beschrijft: 'Het en
thousiaste publiek barstte in een
luid gejuich los toen de aviateur
op een hoogte van 5 a 6 meter de
eerste rijen passeerde, men zwaai
de met
hoeden, petten, zak
doeken, kortom overal waar
mede maar te zwaaien was'.
Vliegdemonstraties waren vaak
een groot succes wat het enthou
siasme van het publiek betreft,
maar financieel gezien juist niet.
Want de toeschouwers kregen al
snel in de gaten dat de vliegdemon-
stratie ook prima buiten het ter
rein te volgen was, en dat scheelde
weer entreegeld.
De toeschouwers kregen op die ge
denkwaardige 29ste juli 1910 ech
ter waar voor hun geld. Hoewel
Hilgers geen vliegbrevet had - hij
onderbrak zijn vlieglessen in
Frankrijk voor zijn record poging -,
slaagde hij er toch in luchtvaartge
schiedenis te schrijven. Hij steeg
om zeven uur 's avonds op en be
reikte een hoogte van zeventien
meter. Hij landde, draaide het
vliegtuig en steeg weer op. Eén
keer zette hij de motor af, sprong
uit het toestel, draaide de propel
ler rond om de motor weer te star
ten,
sprong weer snel in
het toestel en vloog tot groot
enthousiasme van het publiek
weer weg. Dit trucje had Hilgers
geleerd in de tijd dat hij geen me
canicien had.
Een dag later steeg Van Maasdijk
in Friesland op in een Som-
mer-tweedekker, hij wilde de eer
ste Nederlander zijn die in Neder
land opsteeg maar hij werd twee
de. Van Maasdijk maakte echter
wèl bochtjes en daarom was dit
volgens zijn fans de eerste vlucht,
het vliegen van Hilgers bestond
volgens hen slechts uit een paar
'sprongetjes'.
Helaas ging het met die bochtjes
niet altijd goed bij Van Maasdijk.
Hij kwam op 27 augustus 1910 om
het leven tijdens een vliegdemon-
stratie bij Arnhem. Op een hoogte
van vijftig meter cirkelde Van
