spectrum 6
Zaterdag 24 juli 2010
Het geloof blijft, maar
Het Christen Democratisch Appèl zit in een
diep dal. De partij heeft een miljoen kiezers
verloren. „Het CDA is zijn boodschap en
koers kwijt."
door Lianne Sleutjes
Zestien jonge CDA'ers trotseren de drukkende
warmte van een juli-avond. Uit diverse delen
van het land zijn ze naar het Haagse partijbu
reau getogen om te discussiëren over de ver
kiezingsnederlaag en over de toekomst van
hun partij: welke kant moet het CDA op? Twee vrouwen,
veertien mannen van onder de 30 jaar. Leden van het
CDJA, de CDA-jongerenorganisatie die de bijeenkomst
heeft belegd. Zij vragen zich af of de C van het CDA juist
meer benadrukt had moeten worden in de verkiezings
campagne. Of juist niet, om andersdenkenden erbij te
houden.
Op 9 juni werd het CDA bijna gehalveerd: van 41 naar 21
zetels in de Tweede Kamer. Lijsttrekker ]an Peter Balken
ende trok zich direct terug als partijleider. Als demissio
nair premier handelt hij alleen nog lopende zaken af tot
er een nieuw kabinet aantreedt. Of het CDA daarvan deel
zal uitmaken, is ruim zes weken na de verkiezingen nog
onduidelijk.
In de benauwde zaal in het partijbureau zegt een CDIA'er
dat er 'Balkenende-moeheid' was. Gedrag moet passen bij
de partij, zegt een ander. „De affaire-Jack de Vries (een
buitenechtelijke relatie, red.) deed dat niet."
Vrijwel allemaal menen ze dat de partij te weinig aan
dacht heeft geschonken aan onderbuikgevoelens over im
migranten. Wat Geert Wilders zegt is 'belachelijk', vinden
de jongeren, maar ze zijn wel voor een strenger immigra
tie- en integratiebeleid. De campagne ging te veel over ma
teriële zaken: „Wij moeten niet meedoen met het hiep-
hiephoera-liberalisme." Alle aanwezigen vinden dat er
meer aandacht moet zijn voor het immateriële: „Dat is
wat ons een christelijke partij maakt."
De vier kernwaarden waarop het CDA zijn programma's
altijd heeft gebaseerd (solidariteit, publieke gerechtigheid,
rentmeesterschap en gespreide verantwoordelijkheid)
moeten weer centraal staan, is de boodschap die straks
naar het hoofdbestuur gaat.
Ook 'grand old man' Piet Steenkamp hamert op terugkeer
naar de CDA-bron: de morele kernwaarden. Zo bind je
mensen weer aan je partij. Steenkamp (inmiddels 85 jaar)
bracht CDA-voorlopers CHU, ARP en KVP bijeen toen de
ze 30-minners nog niet geboren waren. „Eerlijkheid,
trouw, op je woord geloven, niet met geld van burgers
smijten, je moet een partij hebben die niet alleen over
geld praat, maar ook over geestelijke waarden. Mensen
snakken naar een partij die het wij-gevoel terugbrengt. Je
moet het huidige 'ieder voor zich' tot staan zien te bren
gen."
Steenkamp heeft een hekel aan oudgedienden die com
mentaar leveren vanaf de zijlijn. Daarom geeft hij sinds
twintig jaar geen interviews meer. Nu geeft hij toch zijn
beschouwing prijs, omdat 'zijn' CDA hem aan het hart
gaat. Op dicteersnelheid, luid en duidelijk, zoals hij ge
woon was als hoogleraar. Dat het mis ging, komt volgens
hem door een aantal oorzaken. „Het politieke landschap
is versplinterd. Het aantal mensen dat op grote partijen
stemt, is gedaald. Dat zie je overal in Europa: Duitsland,
Frankrijk, België. Instituties en instellingen als kerken en
vakbonden worden afgebroken. Mensen willen niet ge
bonden zijn. Het geloof blijft, maar de kerken lopen leeg.
Het misbruik in de katholieke kerk wordt óók het CDA
aangerekend. Dat heeft zijn weerslag. Mensen van christe
lijke huize vinden onderdak bij andere politieke partijen.
En we kampen met een grote economische crisis. Het
kost veel moeite het hervormen van de welvaartstaat over
te brengen op de burger. Je moet eerlijk zijn: dat pikken
burgers niet. Het is een ondankbare boodschap in moeilij
ke tijden."
Ook in 1994, onder lijsttrekker Elco Brinkman, leed het
CDA twintig zetels verlies. Er werd een commissie opge
tuigd die de nederlaag onderzocht, vernoemd naar voor
zitter Til Gardeniers. Belangrijkste conclusie: de partijtop
luisterde niet naar de leden.
Anno 2010 onderzoekt de commissie-Frissen de recente
teloorgang en bezint zich op de toekomst. Tot de achttien
leden behoort Annie Schreijer-Pierik, die tot deze zomer
in de Tweede Kamer zat voor het CDA. Als enige van de
fractie keerde zij zich openlijk tegen het snelle besluit Bal
kenende voor te dragen als lijsttrekker. Anderen uitten
hun kritiek anoniem. „Als commissie kijken we even te
rug naar de nederlaag, maar niet te lang. We hebben dit
met zijn allen laten gebeuren. We moeten vooruit, niet
rancuneus zijn", zegt Schreijer-Pierik.
Haar partij hield zich volgens haar niet altijd aan gemaak
te afspraken, bijvoorbeeld over de natuur (de ontpolde-
ring van de Zeeuws-Vlaamse Hedwigepolder na de belof
te dat niet te doen). Om kiezers terug te winnen, moet de
partij zich aan haar eigen normen en waarden houden,
vindt Schreijer-Pierik. „De achterban voelt of iets ook in
de praktijk wordt toegepast."
Schreijer-Pierik gaf de fractie bij haar afscheid een gevelte
ken voor de CDA-vergaderzaal. In 'haar' Twente siert zo'n
teken veel boerderijen. Het symboliseert geloof, hoop en
liefde, nodig voor een bloeiend bedrijf Schreijer-Pierik:
„Als we de krachten bundelen, kan het goed komen."
In het zuiden verloor de partij veel stemmen. Diverse
CDA'ers voeren aan dat de katholieke kiezer zich niet her
kende in de CDA-lijst. Regionale stemmentrekkers ontbra
ken. Maria van der Hoeven, Pieter van Geel, Camiel Eur-
lings (diens vertrek bestempelden WD'ers tegen
Schreijer-Pierik als 'het mooiste cadeautje' dat ze hadden
kunnen krijgen) waren niet meer verkiesbaar. Maxime
Verhagen en Ger Koopmans, geboren Limburgers, kun
nen blijkbaar niet aan hen tippen.
„En de snelle keuze voor Balkenende gaf zuiderlingen het
gevoel: wij hebben niets in te brengen, de vaste kliek be
paalt", zegt CDJA-bestuurslid Dominik Lynen uit Kerkra-
de, een stad waar de PW ruim 35 procent van de stem
men haalde en het CDA bijna halveerde.
Veel Limburgse CDA-stemmers stapten over op de PW,
terwijl moslims in het zuiden niet het straatbeeld bepa
len. Lynen: „Limburgers zien wel wat er elders gebeurt.
Ze zijn bang dat de overlast komt overwaaien. Het CDA
CDA bezint zich op toekomst
De commissie-Frissen is niet de enige CDA-club
die zich bezint op de toekomst. Voormalig
Kamerlid Hein Pieper heeft samen met Herman
Kaiser, burgemeester van Doetinchem, het
Slangenburgberaad opgericht, vernoemd naar
een Doetinchems landgoed. De groep maakt
zich zorgen over het christelijk-sociaal gehalte
van de partij. Analyses en visies van de ruim
tweehonderd leden stromen binnen. Een geme
ne deler valt er nog niet uit te distilleren.
Pieper zelf vindt dat het liberale denken te veel
overheerst in zijn partij. „Maar marktdenken
moet een dienende functie hebben. Mensen
worden niet meer vertrouwd op hun kennis en
kunde. De gemiddelde verpleegkundige of agent
heeft het idee dat procedures en paperassen
belangrijker worden gevonden dan hun vakman
schap.
Het CDA had daar de afgelopen acht jaar toch
iets aan kunnen doen? „Het land is goed be
stuurd, maar het CDA heeft nagelaten een eigen
visie op de samenleving uit te dragen: het geloof
dat mensen zelfverantwoordelijkheid kunnen
nemen. De burger heeft het gevoel gehouden
dat hij niet wordt gehoord, net als in 2002 bij de
opkomst van Pim Fortuyn."
Geestelijk vader van het CDA, Piet Steenkamp (rechts), in ge
sprek met Jan Peter Balkenende tijdens de viering van het
25-jarig bestaan van de partij. foto David van Dam
heeft dan geen duidelijk geluid over immigratie. Maar wij
moeten geen populistisch beleid voeren zoals Wilders.
Het is belachelijk om moslims bij de grens te willen tegen
houden."
Lynen denkt dat het steven moeilijk te wenden is. „Het is
een grote partij. Je kunt niet op elk geluid reageren." Bo
vendien zit een groep mensen er al lang. Het is de vraag
of die personen bereid zijn tot verandering. „Ik hoop dat
er meer jongeren kunnen doorbreken."
De partij kan zichzelf de vraag stellen of ze niet het ver
keerde kiezersvolk aan zich had gebonden, nu een deel
van hen is overgestapt naar de PW, zegt Henk Woldring,
emeritus hoogleraar politieke filosofie. Hij schreef diverse
boeken over christendemocratie en was van 1999 tot 2007
Eerste Kamerlid voor het CDA. „Als je met te weinig argu
menten naar je kiezers gaat, dan krijg je dat. Er is te wei
nig morele cohesie in de partij."
Met vlakke hand slaat hij op een gedrukt exemplaar van
het verkiezingsprogramma. „Dit is slecht, doorspekt met
liberale ideeën. Het is geen authentiek CDA-geluid. Er
staat dat de sociale zekerheid hervormd moet worden, dat
mensen niet achterover mogen leunen. Prima. Maar ner
gens lees ik dat het CDA chronisch zieken of mensen met
een kleine portemonnee garandeert dat het eigen risico
niet omhoog gaat. Terwijl de geboortebrieven van het
CDA voor een belangrijk deel berusten in het sociale den
ken van protestanten en katholieken. Als CDA dien je so
ciale ruggengraat te tonen door de kwetsbaren garanties
te bieden."
Tot zijn verontwaardiging garandeert het programma de
hypotheekrenteaftrek wél. „Die werd zelfs een breekpunt
in de campagne, met als argument stabiliteit en rust op de
woningmarkt. Stabiliteit of rust is nooit toetssteen ge
weest van CDA-denken. Maar wel publieke rechtvaardig
heid, rentmeesterschap. Dat vind ik nu niet terug. Het
CD A-gedachtegoed is op zijn kop gezet. Het CDA is zijn
boodschap en koers kwijt."
Ook in de liberaal geformuleerde visie op de overheid her
kent Woldring zich niet meer. „Ik mis een ambitieuze
taak van recht en rechtvaardigheid, een schild voor de
zwakken."
Niet iedere kiezer leest een verkiezingsprogramma van a
tot z. Heeft de man in de straat gemerkt dat het CDA-pro-
gram zo liberaal was? Volgens Woldring wel. „Waar geen
voer is, heb je geen kippen. Als je niets te zeggen hebt, blij
ven kiezers weg. Ik zie bij het CDA geen visie waar men
zelf enthousiast van wordt of enthousiasme mee kweekt.
De partij laat de harten koud. Balkenende deed zijn best
in de campagne, maar er was geen passie waardoor je
werd geraakt. Er sloeg geen vonk over."
Zelf stemde hij na wekenlange worsteling niet op het
CDA, voor het eerst in dertig jaar partijlidmaatschap. Zijn
keus geeft hij niet prijs. Ook de kans dat hij bij de volgen
de verkiezingen op het CDA zal stemmen, schat Wol
dring laag in. „Dit programma is langs allerlei partijmen
sen gegaan. Dat maakt me niet optimistisch over het zelf
corrigerend vermogen van de partij."
reageren?
spectrum@wegener.nl
