io groene muur
Bomen tegen de woestijn
Een muur van
bomen, dwars door
Afrika, moet de
groei van de Sahara
tegengaan. Naast
enthousiasme is er
vooral veel scepsis.
donderdag 22 juli 2010
SAHARA
ALGERIJE
Het plan voor de groene
muur behelst de aanplant
van een bomengordel van
Dakar tot Djibouti. Het doel
daarvan is het tegengaan
van de uitbreiding van de
Sahara als gevolg van
droogten en bodemerosie.
Dakar
BURKINA FASO
De (ofwel 'bomenriem')
die elf Afrikaanse landen moet doorkruisen:
15 km breed en 7.100 km lang A. el
Hij loopt door gebieden waar jaarlijks gemid
deld tussen 100 en 400 mm neerslag valt.
De Grote Groene Muur is een vijfjaar oud
initiatief van Nigeria en Senegal, dat in 2007
is overgenomen door de Gemeenschap van
Sahara en Sahelstaten (CEN-SAD) en de
Afrikaanse Unie (AU).
door Chris Halkes
Het vee in Tsjaad sterft
op tal van manieren.
Van honger en dorst;
door maagbloedingen
omdat de dieren wanhopig van
honger al het afval opeten dat
voor hun neus komt; door hitte
en uitdroging omdat er geen scha
duw meer is.
Volgens de regering in 'N Djame-
na raakte Tsjaad het afgelopen jaar
een derde van zijn veestapel, ruim
750.000 dieren, kwijt door aanhou
dende droogte.
De woestijn lijkt ontegenzeggelijk
op te rukken in Tsjaad. Het ooit gi
gantische Tsjaadmeer, ten noord
westen van 'N Djamena, heeft in
50 jaar volgens de VN-ontwikke-
lingsorganisatie UNEP 95 procent
van zijn oppervlakte verloren. Dui
zenden mensen hebben daardoor
grote moeite om aan voldoende
drinkwater te komen. Inwoners
van 'N Djamena zeggen dat de stof
stormen, die de stad regelmatig
teisteren, er vroeger niet waren.
Het is dan ook niet vreemd dat
president Idriss Déby een enthou
siast pleitbezorger is van het plan
de Sahara tegen te houden door
een Grote Groene Muur te planten
dwars door Afrika. Tsjaad is zelf al
begonnen aan een gordel van
160.000 bomen om de hoofdstad
tegen de woestijn te beschermen.
In kwekerijen worden daarvoor
tienduizenden acacia's grootge
bracht die rondom 'N Djamena
worden geplant. Misschien dat de
ze groene gordel ooit zal aanslui
ten op die 'Grote Groene Muur'.
Regeringen, de VN en ontwikke
lingsorganisaties zijn er enthou
siast over dat met de Grote Groene
Muur nu eindelijk eens een groot
project van de grond lijkt te ko
men om de klimaatverandering in
Afrika tegen te gaan. Klimaat- en
landbouwdeskundigen zijn een
stuk sceptischer. „Bij het opruk
ken van de Sahara spelen meerde
re factoren een rol, factoren die zo
groot zijn dat de mens daaraan
niets kan doen", zegt Bart van den
Hurk, klimaatonderzoeker bij het
KNMI. „Een bomenrij van 15 kilo
meter diep zal bijvoorbeeld aan
het neerslagklimaat niets verande
ren. Daarvoor is die veel te smal."
Wel kunnen bomen volgens hem
een rol spelen bij het tegengaan
van bodemerosie en wegwaaien
van vruchtbare grond. En helpen
branden te beperken. „Rond de
moesson zijn daar grote onweers
buien. Als de bliksem in een ge
bied met bomen inslaat, is de kans
op een vuurzee kleiner dan als dat
op de droge savanne gebeurt."
Maar deze effecten van bomen spe
len volgens Van den Hurk alleen
lokaal. Het is daarvoor echt niet
nodig een muur helemaal door te
trekken. „Als alleen Tsjaad bomen
plant, zal dat effect hebben in
Tsjaad. Of andere landen wel of
niet een bomenrij neerzetten, zal
daarop geen invloed hebben."
Han van Dijk vindt de hele Grote
'Het is niet voor niets
dat daar geen
bomen groeien'
Groene Muur maar een 'raar, me
galomaan project'. „Het is niet
voor niets dat daar geen bomen
staan. Ik snap niet dat de Wereld
bank hierin geld steekt." Van Dijk
doet bij het Afrika Studie Cen
trum in Leiden onderzoek naar de
gevolgen van klimaatverandering
op land- en bosbouw. „Het is daar
een gebied met weinig regenval en
een enorme variabiliteit in kli
maat. Op een plek waar gemid
deld 300 mm regen valt in een
jaar, kan het ene jaar 500 mm en
het andere jaar 180 mm vallen.
Daar kunnen bomen meestal niet
tegen. Als het een paar jaar droog
is, is die hele bomenrij van 15 kilo
meter breed meteen weer weg."
De vegetatie gaat in het gebied vol
gens Van Dijk op en neer, afhanke
lijk van hoeveel regen er valt. „We
weten dan ook helemaal niet hoe
het zit met het oprukken van de
Sahara. In de jaren '80 werd de Sa
hara groter, in de jaren '90 weer
kleiner. Er zit geen patroon in."
Van Dijk schat ook in dat de be
trokken landen niet in staat zijn
het Grote Muurproject uit te voe
ren. „Er zitten veel technische ha
ken en ogen aan. Het vereist een
enorme infrastructuur. Zo zijn
voor de aanplant miljoenen liters
water nodig. Dat moeten ze uit de
bodem pompen. Het water zit
daar soms tot 300 meter diep, en
vaak moet je een laag dieper aan
boren om het grondwaterpeil niet
te veel te laten zakken. Het gaat
veel meer kosten dan 100 miljoen
euro. Die landen hebben dat geld
niet."
Chris Reij van het Centrum voor
Internationale Samenwerking van
de Vrije Universiteit, werkt als spe
cialist bodembescherming en wa-
terconservering al dertig jaar in de
Sahel. Ook hij vindt de aanplant
van 7.000 kilometer aan bomen
een onmogelijk project. „In de
noordelijke Sahel zal nog geen 10
procent van de aanplant het overle
ven. Het is ook niet nodig; er is
een goed alternatief Zet boeren
aan tot vergroening van het land."
Reij wijst daarbij op de ontwikke
lingen in het zuiden van Niger. In
de provincies Maradi, Tahouah en
Zinder is daar het aantal bomen in
25 jaar vertwintigvoudigd. „Voor
1985 behoorden de bomen toe aan
de Staat. Daarna kregen boeren ei
gendomsrechten op bomen op
landbouwgronden."
Voorheen kapten de boeren als
dat hen uitkwam. Sinds zij eige
naar zijn, onderhouden zij de bo
men; met als gevolg dat er. in Mara
di en Zinder 200 miljoen bomen
zijn bijgekomen. Jonge bomen, .die
uit zaden in de grond ontspruiten,
kunnen nu volgroeien.
„En na vijfjaar heb je daar al een
behoorlijke boom. De boeren heb
ben groot voordeel van die bo
men. Ze zorgen voor schaduw en
verminderen de windsnelheid.
Daardoor verdampt minder water.
De landbouwomstandigheden zijn
er dan ook fors verbeterd. En de
overheid van Niger heeft er nauwe
lijks kosten aan."
In het noorden van Ethiopië weet
Reij van een vergelijkbaar succes
vol project. Daar gaat het om een
mengvorm van aanplant en na
tuurlijke bomen, die de boeren on
derhouden.
Ook deze groene zones werken
echter niet als een klimaatwal, ver
zekert Reij. „Als dat zo was, zou je
verwachten dat de situatie in
Noord-Nigeria, ten zuiden van de
de groene zone in Maradi, Ta
houah en Zinder, ook verbetert.
Dat is niet het geval, De verwoes
tijning gaat daar gewoon door."
