onderbuik van Antwerpen
ii spectrum
3C:
iSi
m
Zaterdag 17 juli 2010
Vanaf de vroege Middeleeuwen, als Ant
werpen nog slechts burcht is met een
burchtgracht, ligt er al een 'roya', een
waterinham ter hoogte van de huidige
Suikerrui. Wanneer Antwerpen uit haar
jasje begint te groeien, besluit het stadsbe
stuur de roya uit te graven tot een nieuwe
watersingel. 'Antwerpen ruienstad' is gebo
ren, maar blijkt al snel te klein: de kathe
draal past er al niet meer in. Daarom
wordt er in 1200 een nieuwe watersingel
gegraven, met een stevige wal en stenen
poorten: de vesten. Dit grachtenstelsel
krijgt in de loop der tijd vertakkingen, bij
voorbeeld naar de Meir en de Falconrui.
De ruien en vesten zijn multifunctioneel.
Ze bakenen de stad af, dienen ter verdedi
ging, maar kunnen ook bevaren worden.
Door turfschepen bijvoorbeeld, die aan de
Torfbrug hun lading lossen. Bovenal die
nen zij als afwateringskanalen: regen- en
afvalwater vloeit via de ruien de Schelde
foto's Mark Neelemans
In die tijd heeft de rivier nog vrij spel in de
stad. Door de eeuwen heen nemen de getij-
denverschillen echter toe en wordt het
Scheldewater brak. „Waarschijnlijk heeft
men in de veertiende eeuw schuiven aan
de koppen van de vlieten gebouwd, zodat
het regenwater kan uitstromen, maar het
brakke Scheldewater niet zomaar de stad
kan inlopen. Het water wordt bovendien
in de ruien opgespaard en met kracht uit
gestort. Met deze spuiingen worden de
ruien schoongespoeld, eerst met schuiven
tussen vliet en rui, later met behulp van
tientallen schuiven in de binnenwateren."
De ruien worden door de eeuwen
heen steeds viezer. Ambachtslie
den lozen er hun bedrijfsafval in,
de burger leegt er zijn pispot in. Die losse
pispotten maken aan het einde van de Mid
deleeuwen stilaan plaats voor 'vaste toilet
ten', waarvan de uitgangen direct uitko
men op de mien. In de zestiende eeuw,
Antwerpens gouden eeuw, neemt het aan
tal inwoners van de stad en daarmee de af
valberg enorm toe. Terugkerende epide
mieën - met name de pest - zijn een bron
van zorg. „Zon open riool trekt ratten aan
en die waren er op een gegeven moment
meer dan inwoners.."
Het stadsbestuur probeert de vervuiling en
ziekten tegen te gaan door het uitvaardi
gen van geboden en verboden. Een andere
maatregel tegen de stank van de mien is
overwelving. Bewoners die dat voor hun
mideel regelen, krijgen vanaf de zeventien
de eeuw subsidie. Zo worden delen van de
Suikerrui en de Minderbroedersrui over
welfd door bewonerscomités.
Daarnaast zijn er om de zoveel jaar grote
'mimimingen', waarbij ploegen arbeiders
het slib dat zich in in de mien ophoopt
weg scheppen. Riskant werk, want de rui-
werkers lopen het risico een ammoniakver-
giftiging op te lopen. Daarom laten ze
voor het afdalen vaak een kanarie in een
kooitje aan een touw afdalen. Valt het vo
geltje 'van zijn stokje', dan is er te weinig
zuurstof aanwezig en moet er eerst ver
lucht worden voor de ruiwerkers aan de
slag kunnen. Toch is die tmc met de kana-
Praktische informatie
Vertrekpunt voor de Ruien-
wandeling is het Ruihuis aan
de Suikerrui 21 in Antwer
pen.
Bezoek (maximaal 15 perso
nen) elke dag om 10.00 en
14.00 uur. Dinsdag en woens
dag en op Kerst- en Nieuw
jaarsdag gesloten.
- Alleen telefonische reserve
ringen bij het call center van
Toerisme Antwerpen, mini
maal 3 weken voor bezoek
via het algemene nummer
00 32 3 232 01 03.
De excursie duurt, inclusief
drinkpauze onderweg, onge
veer drie uur.
- De Ruienwandeling is beslist
niet te doen voor mindervali-
dën.
- www.visit.antwerpen.be
Ook onder de grond tonen straatnaambordjes waar je bent in de stad.
Stadsgids Guy Saen laat zijn licht schijnen over de Antwerpse Ruien.
rie geen feilloos werkend syssteem. Daar
om worden na een ongeval in 1899, waar
bij drie onderhoudsmedewerkers toch
door vergiftiging door de gassen om het le
ven komen, op diverse plaatsen in het gan
genstelsel luchtpijpen aangebracht.
De schoonmaakacties kosten de
stad veel geld. Een deel van de
kosten wordt op de ruibewoners
verhaald. Naarmate de positie van Antwer
pen als handelsmetropool verslechtert, is
er minder geld voor de kostbare schoon
maakacties. Bovendien protesteren de mi-
bewoners er tegen dat ze voor de kosten
moeten opdraaien.
In de negentiende eeuw nemen de proble
men toe: de Antwerpse bevolking groeit,
het aantal armen neemt toe en daarmee
het aantal wijken met slechte sanitaire
voorzieningen.
Met de introductie van het watercloset
stromen de beerputten.over. Bovendien is
er een nieuwe bedreiging: de cholera, een
zoveelste dodelijke epidemie, bovenop an
dere desastreuze ziekten zoals pokken en
dysenterie.
Duizenden slachtoffers maken de stadsbe
stuurders vastberadener in de aanpak van
de ruien. Moe van stank en ziekte stelt de
stad comités aan die de mien controleren
en adviezen geven.
Het waterpeil wordt hoog gehouden en
het spuisysteem wordt verbeterd, zodat
het water krachtiger door de mien
stroomt en zo het afval meeneemt. De
openbare reiniging wordt een vaste stads
dienst. De laatste mistukken worden over
welfd, de bodem gekasseid en de muren
gestroomlijnd. Aan het einde van de ne
gentiende eeuw is het open grachtensys
teem geheel verdwenen. In 1898 staat de
stad het huiseigenaren toe om toiletten
aan te sluiten op het ruiennet. De ruien
zijn officieel riool geworden. Vanaf 1900
leiden de ondergrondse gewelven een ver
borgen bestaan.
Meer dan een eeuw lang heeft Antwerpen
haar afval rechtstreeks via het onder
gronds ruiennet in de Schelde uitgestort.
Daar is pas enkele jaren geleden een einde
aan gekomen. Waterbedrijf Aquafin inves
teerde tussen 1999 en 2004 bijna 40 mil
joen euro in al die maatregelen voor de zui
vering van de Antwerpse binnenstad.
In de ruien lopen aparte buizen voor de af
voer van afvalwater. Regenwater en riool
water worden waar mogelijk gescheiden
opgevangen en afgevoerd.
Het afvalwater komt aan de Scheldekaai in
een grote persput en wordt naar een riool
waterzuiveringsinstallatie gestuurd. Zo
komt er alleen nog gezuiverd water in de
Schelde terecht. Volgens Saen gaat het
door die maatregelen inmiddels een stuk
beter met de Schelde. „Tegenwoordig zit
ten er weer zo'n 65 vissoorten in de ri
vier."
De Ruienwandeling is een 'donker, vuil,
maar leerrijk avontuur', belooft Karlijn Si-
leghem in de educatieve film die voor aan
vang wordt getoond. Gids Saen adviseert
groepen tijdig te reserveren, 'want de rond
leidingen zijn heel druk bezet en moeten
maanden op voorhand worden vastge-
legd.'
