14boeken
Congo, kerkhof voor illusies
D
H
Wijnliefde en moord in Frankrijk Ontdekkingsreis met Nooteboom
BOEKEN KORT
i&S',x V llfM
woensdag 30 juni 2010
Diep in Afrika legden Belgen de kiem
voor bloedige raciale twisten. David
Van Reybrouck schreef Congo, de dui
zelingwekkende biografie van een ge
doemd land.
door Vincent Smits
Tijdens één van zijn bezoeken aan
Kinshasa, de hoofdstad van Congo, be
landde de Belgische schrijver David
Van Reybrouck in een oude, verlaten re
mise voor stadsbussen. Daar trof hij in een roes
tige boot een op zijn buik liggende man in
brons aan. Het bleek te gaan om het vier meter
hoge in Brussel gegoten beeld van ontdekkings
reiziger Henry Morton Stanley ('Doctor Li
vingstone, I presume?'), dat tot de onafhankelijk
heid van Congo in i960 decennia op een heu
vel bij Kinshasa had gestaan. De boot was één
van de drie schepen waarmee Stanley in op
dracht van koning Leopold II van België tussen
1879 en 1884 de rivier Congo had bevaren om
posten te stichten. Zo begon de kolonialisering
van dit enorme land.
Van Reybrouck, wiens vader als spoorwegrepa
rateur in Congo werkte, trok jaren uit om de ge
schiedenis van Congo sinds 1870 vast te leggen.
Het resultaat, Congo, doet sterk denken aan de
Congolese versie van Geert Maks In Europa.
Van Reybrouck las een reeks boeken en reisde
heel Congo rond. Hij sprak daar vooral Congo-
lezen met bijzondere verhalen.
Van Reybrouck stipt interessante zaken aan, bij
voorbeeld over het schandaal van de Vrijstaat,
waar Leopolds zucht naar geld uitmondde in
een perfide, bloeddorstige exploitatie van de
Congolezen. Op enorme schaal werd de bevol
king via bruut geweld - handen afhakken was
geen uitzondering - gedwongen rubber te win
nen. Deze 'rood-rubberpolitiek' werd begin
twintigste eeuw veroordeeld door een hele
reeks prominenten, onder wie de schrijvers
Marc Twain en Arthur Conan Doyle. Uiteinde
lijk zag Leopold II zich door de toenemende in
ternationale druk en vooral door een enorm
oplopende schuld gedwongen, zijn Congo in
1908 aan de Belgische staat over te dragen.
Van Reybrouck beschrijft hoe Brussel dan be
seft dat in België een totaal gebrek aan kennis
van de inlandse cultuur bestaat. De regering
stuurde een leger onderzoekers naar Congo om
de inheemse bewoners en hun gebruiken en
leefwijzen vast te leggen. Het resultaat was de
Congo 1918: Een vertegenwoordiger van de Belgische staat int belastingen.
foto CPD
Encyclopédie des races noires en zoals vaker in de
Congolese geschiedenis is gebeurd, hadden de
goede bedoelingen van de Belgen desastreuze
gevolgen.
De encyclopedie werd zeer belangrijk. Doordat
veel missionarissen op basis van dit boek lesga
ven aan Congolezen, werden de stereotypen
over de diverse stammen bevestigd. Zo heette
het dat leden van de Babuastam geen respect
voor meerderen hadden en dat pygmeeën alles
stalen wat los en vast zat. Het boek versterkte
zo de tribale gevoelens bij de bevolking. Dit
leidde later tot opstanden en etnisch geweld
tussen bevolkingsgroepen. In Oost-Congo lei
den etnische spanningen nu nóg tot vreselijk
geweld.
Van Reybrouck brengt met de verhalen van ge
wone Congolezen de geschiedenis tot leven.
Van de pogingen van de Belgen de Congolezen
in een slaafs burgerlijk kindervolkje te verande
ren, tot de chaos die ontstond na de onafhanke
lijkheid in i960 en de spiraal van geweld en el
lende waarin het land vervolgens terecht
kwam.
De Belgische ambtenaar Vladimir Drachoussof,
die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de
Congolese jungle trok om belasting te innen,
had toen in zijn dagboek al voorspeld dat het
mis zou gaan met Congo. 'Afrika is een leer
school voor het karakter, maar een kerkhof
voor illusies'.
Het is niet gemakkelijk bijna 130 jaar in ruim
600 pagina's te proppen en het duizelt de lezer
soms van de namen en feiten. Maar het vlot ge
schreven boek verveelt nooit en is zeer
boeiend voor eenieder die geïnteresseerd is in
de geschiedenis van een
zeer arm land dat poten
tieel het rijkste ter wereld
is door zijn enorme voor
raad grondstoffen.
a David Van Reybrouck -
Congo.
De Bezige Bij,
29,90 euro.
VOETBAL Wie geen genoeg
krijgt van het WK voetbal en
ook met de sport bezig wil zijn
als het tv-scherm niet groen
kleurt, kan de thriller 'Buiten
spel' van Nanne Harkema pro
beren. Achter dit pseudoniem
gaan de schrijvers Gerard Nan
ne en Connie Harkema schuil.
Dat samen schrijven niet altijd
een beter boek oplevert, wordt
hier wel duidelijk. Het boek be
gint met de moord op een ster
voetballer. Matty, een jonge
journaliste van Voetbal Interna
tional, vindt hem. Maar daarna
stapelen de ongerijmdheden
zich op. Spannend wordt het al
helemaal niet.
Q) Buitenspel - Nanne Harkema.
Ellessy, 210 pag., 17,95 euro
Dat de appel
staat voor verleiding, weten we
al sinds Eva Adam deze verbo
den vrucht aanbood. Dat in de
kern van de appel bitterheid
schuilt, is ook al geen nieuws.
Toch schreef Katharina Hagena
'De smaak van appelpitten', een
boeiende en meeslepende ro
man rond dit gegeven, waarin
de natuur een grote rol heeft.
Iris erft een huis met een appel
boomgaard van haar oma. Ze
raakt steeds meer in de ban van
het huis en het verleden. De fa
miliegeschiedenis lijkt haar aan
te kijken vanuit de weckflessen
met ingemaakt fruit.
Q Katharina Hagena - De smaak van
appelpitten. Vertaling Nelleke van
Maaren. Cossee, 19,90 euro.
Tomas Ross heeft zojuist
zijn tweede Havank afgeleverd
'Het mysterie van De nacht
wacht'. De oude politieromans
van Hans van der Kallen (Ha
vank) over de legendarische in
specteur Charles C. M. zijn voor
de lezer van nu even gedateerd
als nostalgisch en licht slaapver
wekkend. Die nostalgie heeft
Tomas Ross goed weten te be
waren in zijn herschepping van
De Schaduw, maar slaapverwek
kend is zijn tweede Havank al
lerminst.
Q Havank Ross (Tomas Ross) - Het
mysterie van de Nachtwacht.
Bruna, 17,95 euro.
Martin Walker -
De vergelding.
Vertaling
Riek Bredman.
Cargo, 18,50 euro.
door Mieske van Eek
e Franse politiechef
Bruno Courrèges eet,
drinkt en werkt naar
hartenlust met de mensen in
zijn dorp Saint-Denis in de
Périgord. Op zijn tijd knijpt
hij een oogje toe als zij het
niet zo nauw nemen met de
regels. Hij doet mee met de
druivenpluk en voelt zich
niet te goed om met blote
voeten in een wijnkuip drui
ven fijn te stampen.
De Britse schrijver Martin
Walker brengt zijn zomers
door in een dorpje in de
Dordogne, dat hem boeiende
stof oplevert voor zijn ro
mans over Bruno Courrèges.
In De vergelding gaan levens
kunst en speurzin hand in
hand. Bruno blijkt allerminst
een sullige goedzak als in zijn
dorp een aanslag wordt ge
pleegd op een onderzoekssta-
tion dat experimenteert met
genetische manipulatie. Hij
grijpt kordaat in en onder
zoekt voortvarend maar be
hoedzaam hoe het zit. Onder
tussen tobt hij met zijn liefde
voor een vrouw, die wil dat
hij in Parijs komt wonen.
Als in Saint-Denis een Califor-
nische wijnmaker met grote
plannen opduikt, krijgt Bru
no de handen vol om de ge
moederen van voor- en tegen
standers te bedaren. Wat er al
lemaal gist en kolkt in het
dorp blijkt pas goed als Bru
no in een wijnkuip het
lichaam van een jonge man
vindt en voor de kuip dat van
een oude man. Dat ook de
hond van de man wordt ver
mist, maakt Bruno wantrou
wig.
Walker brengt zijn lezers met
zijn enthousiaste verslagen
.van druivenpluk, traditionele
wijnmakerij, eten en drinken
in vakantiestemming. Een
smakelijke politieroman.
(j) Cees Nooteboom -
Scheepsjournaal.
De Bezige Bij,
23,90 euro.
door Sonja de Jong
CEES NOOTEBOOM
oewel hij ook prachti-
romans op zijn
naam heeft staan, is
Cees Nooteboom (1933) - een
van de laatste van de grote
schrijvers in ons land en on
danks zijn leeftijd nog onver
minderd actief- toch vooral
bekend als schrijver van reis
verhalen. Nooteboom ver
woordt wat je zelf eigenlijk
voelde en dacht tijdens je rei
zen, maar niet onder woor
den kon brengen. Bovendien
leert hij je nieuwe manieren
van kijken, opent hij je geest
voor andere indrukken. En
dat alles in een taal die hij
steeds opnieuw lijkt uit te vin
den. Ook de nieuwe bundel
Scheepsjournaal, waarin zeven
verhalen bijeengebracht zijn,
is in dat opzicht weer een ont
dekkingsreis op zich.
De meeste van de verhalen
zijn eerder gepubliceerd, in
dag- en weekbladen of in
Duitsland. Nooteboom reist
onder meer naar het zuidelijk
ste puntje van Zuid-Amerika
en naar de eilanden rondom
de punt van Zuid-Afrika. In
Broome in Australië bezoekt
hij de graven van de Indische
Nederlanders die er in 1942,
in de schepen die hen vanaf
Java naar de veiligheid ver
voerden, gedood werden
door Japanse bommenwer
pers. In India is hij getuige
van de lijkverbrandingen in
Benares en in Mexico volgt
hij het spoor van de Inca's.
Bij de verhalen zijn foto's op
genomen van Simone Sassen,
Nootebooms huidige levens
partner. Helaas afgedrukt op
hetzelfde papier als de tek
sten en met een lelijk blauw-
zweem eroverheen. Meer dan
een nietszeggende illustratie
van de dingen die Noote
boom beschrijft, zijn ze dan
ook niet. Jammer.
