121 boeken
Op het spoor van een held
Het dierenrijk kan best nog een beetje rijker
zaterdag 15 mei 2010
door Mark Moorman
Hij noemt het schrijven van De held
een van de zwaarste ondernemin
gen uit zijn leven. En dat moeten
we serieus nemen als het komt uit
de mond van een man die als jongeman al
de moeilijkste bergpieken in de wereld pro
beerde te bedwingen.
Jon Krakauer is altijd een klimmer geweest
die ging schrijven, nooit een schrijver die
ging klimmen. Hij vergelijkt het schrijven
van een groot, complex, non-fictie boek
graag met het beklimmen van El Capitan,
een steile rots die een angstaanjagende kilo
meter recht omhoog rijst uit Yosemite Val
ley in Californië. Als je de klim onderver
deeld in twintig tot dertig touwlengtes, dan
word je niet overweldigd door de onmoge
lijkheid van de taak die je jezelf hebt ge
steld. Zo werkt hij ook aan zijn boeken.
Twee van zijn boeken hebben inmiddels
een klassieke status. Into the wild (verfilmd
door Sean Penn) was een speurtocht naar
het gedoemde leven van Christopher Mc-
Candless. Zijn doorbraak kwam met Into
thin air, een minutieus verslag van een
rampzalig klimseizoen op de Mount Ever
est, waarbij verschillende klimmers in de ex
peditie van Krakauer om het leven kwa
men.
Krakauer schreef over mannen die zich
blootstellen aan enorme ontberingen, waar
bij het leven in de waagschaal wordt gelegd.
In zijn verhalen is hij voortdurend op zoek
naar de motieven van deze mannen.
Hoe groot de verschillen ook zijn, in zijn
laatste boek De held, vallen allereerst de
overeenkomsten met zijn eerste boeken op.
Net als in Into the wild begint het boek met
de dood van een jonge, talentvolle man en
probeert de auteur het spoor terug te vol
gen. De jongen in kwestie was Pat Tillman,
een buitengewoon getalenteerde American
Footballspeler, die vlak voordat hij een mil
joenencontract afsloot, besloot zijn vader
land te gaan dienen in Afghanistan. Tillman
kwam om bij een vuurgevecht in een berg
pas. Het bleek een geval van wat 'friendly fi
re' wordt genoemd. Het Amerikaanse leger
probeerde de zaak in de doofpot te stoppen
en loog aanvankelijk keihard tegen de fami
lie van Tillman.
„Ik stuurde de familie van Pat mijn boeken
en vroeg of ik zijn verhaal mocht vertellen."
Hij kreeg als antwoord dat de familie zijn
boeken al lang kende, want hij was de lieve
lingsauteur van hun omgekomen zoon ge
weest. Toen Tillman stierf droeg hij een
exemplaar van Eiger Dreams, Krakauers eer
ste boek, in zijn rugzak. Het overtuigde de
weduwe van Tillman om met Krakauer in
zee te gaan en zelfs zijn dagboeken aan hem
te overhandigen. „Als hij mijn boeken niet
had gelezen, dan had ik dit boek nooit kun
nen maken."
De Amerikaanse
auteur Jon Kra
kauer Into the
wildpresenteer
de onlangs zijn
nieuwe boek De
held. Over een
Amerikaanse
sportheld die
sneuvelt in het
leger. „Ik ben
geïnteresseerd in
compromisloze
types."
Hoe ziet Krakauer zelf de overeenkomsten
tussen Tillman en McCandless? „Ik ben ken
nelijk gefascineerd door mensen die een
idee nemen en dat tot in het extreme uitvoe
ren. Van die compromisloze types, die geen
levensreddende, relativerende gedachte kun
nen toelaten. Ze volgen hun principes, waar
die ook heenleiden." Toch benadrukt hij
vooral de verschillen: McCandless was de ul
tieme solist en Pat Tillman de klassieke
teamplayer. „Into the wild was mijn meest
persoonlijke boek, omdat ik zo veel van me
zelf terugzag in het leven van McCandless.
Bij Tillman heb ik dat veel minder. Maar ik
moet wel geïnteresseerd zijn, want ik ga er
drie, vier jaar van mijn leven aan besteden.
En ik vind schrijven heel, heel zwaar. Ik
moet dus echt wel heel geïnteresseerd in
mijn onderwerp zijn."
Research is bij Krakauer veel meer dan wat
de klassieke journalist/schrijver hieronder
verstaat. Bij al zijn boeken komt een bijna
fysiek aspect kijken: Krakauer moet, zover
als mogelijk, de fysieke zoektocht van zijn
personages, ervaren. Nog voordat hij een
boekcontract had, vertrok hij voor vijf maan
den naar Afghanistan. Ik heb het gevoel dat
ik het boek niet had kunnen schrijven als ik
er niet zelf was geweest. Oorlog gaat niet
over glorie, oorlog gaat over wreedheid en
de willekeur van de dood."
Krakauer moest niet alleen uitleggen hoe
Tillman aan zijn einde kwam in Afghanis
tan, maar ook wat de Verenigde Staten daar
deden. „Het moest het verhaal worden over
hoe een jongeman wordt meegevoerd door
de historische krachten van zijn tijd. Ik wil
de laten zien dat het romantische beeld dat
we in de Verenigde Staten hebben van oor
log en van Amerikaans heroïsme, geheel be
zijden de waarheid is."
Een groot deel van De held gaat over de ma
nier waarop het leger de dood van Tillman
als een heldenverhaal verkocht, terwijl zijn
familie probeerde het ware verhaal boven ta
fel te krijgen. Uiteindelijk bleek dat er geen
vijanden in de buurt waren geweest en dat
Tillman door Amerikaanse kogels om het le
ven was gekomen. „Tillman was een man
die zijn eigen verhaal schreef. Hij koos zijn
eigen koers en daarom is het zo tragisch dat
het verhaal hem werd afgenomen door de
leugens van het leger. In de VS wordt waar
heidsvinding in brede kringen als 'onpatriot
tisch' beschouwd.
„Ik wilde geen controversieel boek schrij
ven, maar ik krijg hier de meest gepassio
neerde reacties op. Vooral van mensen die
het idee hebben dat ik een held van zijn
voetstuk heb gehaald. Ik ben nog steeds
woedend over waar het leger mee is wegge
komen. De held is ook een woedend boek.
Denk eens aan de offers die er van de solda
ten en hun familie worden gevraagd. Ik ben
echt heel somber over de toekomst van
mijn land." Hij haalt zijn schouders op. „So,
what's new?"
Jon Krakauer: De held, (Vertaling Ed van Ee-
den) Prometheus, 19,95 euro.
RUPS
ik weet al wat ik later worden wil
wat me nou echt wat lijkt is vlinder
dat ik samen met de zomer zinder
het is beslist geen modegril
al is mijn leven nu nog pril
ik word met de dag goedgezinder
ik weet al wat ik later worden wil
de tijd mag best wat gezwinder
denk niet dat ik een seconde verspil
ik prop me vol, een hupse verslinder
want als pop wordt alles minder
voor mijn besluit maakt dat geen verschil
ik weet al wat ik later worden wil
Saskia de jong (geb.1973)
door Mario Molegraaf
Hoe zou dat zijn? De ste
den zonder mussen en
gierzwaluwen. De weilan
den zonder grutto's en kieviten.
De zeeën zonder haaien en dol
fijnen. De aarde zonder tijgers
of ijsberen.
Wij mensen moeten ons scha
men. Deze planeet delen we
met talloze andere, even unieke
wezens, maar door ons toedoen
zijn ze gedoemd te verdwijnen.
Of lopen ze alleen nog in dieren
tuinen of dichtbundels rond.
Saskia de Jong verrast met een
door haar zelf geïllustreerd dich
terlijk dierenabc, De Deugende
cirkel. Het is haar derde bundel.
Ook in zoekt vaas (2004) en resis
tent (2006) ontbraken de dieren
niet. Ik had haar nieuwe gedich
ten al gelezen toen me de woor
den op het omslag opvielen:
'voor kinderen'. Daarvan had ik
tot dan toe niets gemerkt, want
welk kinderboek bevat motto's
van George Orwell en William
Carlos Williams?
Het dierenrijk volgens Saskia de
Jong is een vrolijk alfabet vanaf
ai, een soort luiaard ('ik verspil
weinig energie'), tot en met zee
leeuw ('als dat niet de grote ha
rembaas is').
Ze gebruikt het aloude rondeel,
dertien regels met een refrein,
dat wil zeggen een regel die te
rugkeert, zoals 'ik weet al wat ik
later worden wil' in het hierbij
afgedrukte 'Rups'. Biologie op
rijm, kennis van de natuur in de
maat. Zo'n strakke versvorm en
tegelijk zo'n grillige inhoud, dat
geeft deze gedichten hun span
ning.
Sommige dieren bekijkt ze van
een afstand, de das en de ezel
blijven hij of zij. Doorgaans
komt ze veel dichterbij, de die
ren worden dan ik of wij. Niet
bij alle letters hoort een dier,
dan smokkelt ze een beetje, de x
krijgt een xirapha ('trouwens, ik
heet gewoon giraf).
Soms wordt het dierenrijk bij
haar nog een beetje rijker. Zo
komt de centaur erbij, een
mythologisch wezen. De ver
trouwde dieren voldoen niet al
tijd aan de clichés. Het nijlpaard
heeft het rondhangen 'in open
luchtzwembad, plas of moeras'
verruild voor boeken lezen. De
Jongs dieren worden personen.
Als je goed luistert, hoor je ze
snikken, smeken: mensen, mo
gen wij er ook nog bij?
Saskia de Jong -
De Deugende cirkel,
De Harmonie, Amsterdam,
14,90 euro.
Yosemite Valley in Californië.
