spectrum 14
'Hoe dommer je bent, hoe
Zaterdag 1 mei 2010
Jan Marijnissen
foto Rick Nederstigt/ANP
Hoe gaat het met de PZC?",
vraagt Marijnissen aan het
begin van het interview.
Zijn werkkamer is hetzelfde
vertrek waar ooit eens Joop
den Uyl werkte: hoog plafond, ornamen
ten. Moderne tafel en bankstel vullen de
grote ruimte.
„]e weet waar de koffie staat. Nee, ik hoef
niet." De beginvraag komt niet uit de lucht
vallen. Want tijdens de Van Randwijkle
zing in Vlissingen zal hij stilstaan bij de
vervlakking van de samenleving, de vat
baarheid voor de waan van de dag en de
angst die daardoor bij mensen ontstaat.
Journalistiek heeft daarin een belangrijke
taak, vindt hij. „Voel je je hoeder van de
democratie?" Hij steekt een sigaret op en
kijkt verwachtingsvol.
Het antwoord dat 'hoeder' wel 'wat hoog
hartig klinkt', zint hem niet. De ramen
staan open om te zorgen dat we niet in de
kortste keren in de blauwe walm zitten. In
dringend: „Journalisten zijn wél de hoeder
van de democratie. Met kritische journalis
tiek vallen of staan vrijheid en democra
tie."
Marijnissen slaat de as van zijn peuk en
zakt ontspannen achterover in de bank.
„Vrijheid zoals we die nu kennen, is niet
vanzelfsprekend."
Wat is voor u vrijheid?
„Dat je in zekere zin kunt doen wat je wilt
en dat wat je doet ook je instemming
heeft. Vrijheid verwerfje door te zorgen
dat je een beetje dirigent van je eigen le
ven blijft. Dat is hard werken. Het heeft
geen zin om op de bank te gaan zitten den
ken van 'goh, wat ben ik toch vrij'. Vrij
heid van meningsuiting wordt pas interes
sant als anderen het met je oneens zijn en
dat je de vrijheid hebt om daar tegenin te
gaan. Vrijheid is voor mij dat je er actief
mee doet, dat je je verantwoordelijkheid
neemt."
Jan Marijnissen,
Tweede Kamerlid en
voorzitter van de SP,
houdt op 5 mei in de
Sint Jacobskerk in
Vlissingen de elfde
Van Randwijklezing.
De titel van zijn
betoog luidt
'Verantwoordelijk
heid en burgerschap'.
door Jeffrey Kutterink
Maakt de Partij voor de Vrijheid op een ver
antwoorde manier gebruik van de vrijheid?
„Hier zijn twee dingen in het spel. Het eer
ste is het principe van de vrijheid van me
ningsuiting. Dat is strikt genomen een
recht met een aantal beperkingen, vastge
legd in het strafrecht. Als je me vraagt of
de PW er verantwoord mee omgaat, zeg
ik 'absoluut niet'. Ik vind dat Geert Wil-
ders stemming maakt en bevolkingsgroe
pen permanent denigrerend bejegend.
Neem de kopvoddentax. Dat is een dubbe
le aan discriminatie-grenzende kwalifica
tie. Je hebt het over koppen in plaats van
hoofden en over vodden; mensen die vod
den dragen. Dit soort bejegeningen heeft
vroeg of laat consequenties die we nog
niet kunnen overzien."
Toch krijgt de PW in de peilingen meer ze
tels dan nu.
„Je ziet de PW al dalen in de peilingen. Ik
wil niet te pedant zijn, maar dat heb ik
voorspeld. Als puntje bij paaltje komt, zal
hij wel winnen. Maar die virtuele winst
van meer dan dertig zetels was volslagen
krankzinnig. Ondertussen heeft Nederland
wel uren en uren televisie besteed aan een
gevaar dat in werkelijkheid niet bestond."
Waarom denkt u dat?
„Ik weet hoe het met Janmaat en met Pim
Fortuyn is gegaan. Je weet vanuit de histo
rie dat de blokken links en rechts in Neder
land bijna niet verschuiven. Het blijft fifty-
fifty. Dan is de SP weer wat groter, dan de
PvdA. Er moet een schok plaatsvinden wil
dat veranderen. De crisis heeft er wel inge
hakt, maar is niet dé schok die mensen da
gelijks bezighoudt. Er is voor een extreem
rechtse partij niet meer ruimte dan tien ze
tels in de Kamer."
Met meer kennis van het verleden zou de op
hef over de PW niet zijn ontstaan?
„Naarmate je beter weet hoe de achter
grond van dingen is in tijd en plaats, ben
je minder bevattelijk voor de waan van de
dag. De waan van de dag is de krantenope
ning van de Telegraaf, waar je daarna zel
den meer iets over hoort. Met hetzelfde be
sefkon je ook de neergang van de SP zien
aankomen. Historisch besef zorgt dat je
niet bij het minst of geringste uit het lood
geslagen bent."
Wat is het gevaar als mensen dat besef niet
hebben?
„Dat je zo naïef bent dat je denkt dat alles
wat er nu is vanzelfsprekend is. Daarom
ben ik ook zo geïnteresseerd in het lot van
de crisis in de journalistiek. Want als die
zoals in Italië en de VS verdwijnt, dan gaat
de democratie er onder lijden. De macht
heeft dan vrij spel. Dat waarheidsvinding
niet meer voorop staat heeft ernstige con
sequenties. Zowel voor de voeding van
volksvertegenwoordigers, als burgers. Als
de kritische journalistiek het laat afweten,
krijgen we steeds dommere mensen."
Die meer vatbaar zijn voor termen als islami
sering?
„Exact. Hoe dommer je bent, hoe meer je
vatbaar bent voor oneliners, simpele dui
ding, ongenuanceerd gedrag en fanatis-
Dat is toch gevaarlijk?
„Dat is zo. Daarom ben ik voor meer en be
ter onderwijs en daar hoort geschiedenis
les bij. We geven, afgemeten aan onze wel
vaart, steeds minder geld uit aan onder
wijs. De standaarden zijn omlaag gegaan.
Daarmee maken we mensen bevattelijker
voor de waan van de dag.
Dan moet ik 1933, Duitsland in herinne
ring roepen. Dat was ook een democratie.
Als je mensen in omstandigheden brengt
waarin ze desperaat worden, wordt het
antwoord dat ze een sterke man willen.
Als ik de staat van het onderwijs zie en ver-
