Loeren met het
verborgen oog
J
'De verleiding wordt sterker het onderzoekstraject in te korten en donderdag 29 aPni 2010
sneller naar de verborgen camera te grijpen' 13
SBS-journalist Al
berto Stegeman
staat vandaag voor
de rechter in ver
band met een uit
zending over Schip
hol. Hoe ethisch is
het gebruik van de
verborgen camera?
Huub Evers, docent ethiek aan de journalistiekopleiding in Tilburg
Alberto Stegeman
Het programma Undercover in Neder
land drijft op de inzet van de verborgen
camera. Alberto Stegeman wist er mee
door te dringen tot gevechtsvliegtuigen
op een militaire basis en het koninklijke
toestel op Schiphol. Ook liet hij zien dat
het mogelijk is, ondanks de strenge contro
les, vloeistoffen aan boord van een vlieg
tuig op Schiphol te smokkelen.
Günter Wallraff
Zweden kennen het werkwoord 'wallraffa'
wat zoveel betekent als het onder valse
identiteit bedrijven van onderzoeksjourna
listiek. Het is een onbedoeld eerbetoon
aan Günther Wallraff, de Duitse godfather
van de undercoverjournalistiek. Wallraff ge
bruikt geen verborgen camera maar infil
treert een organisatie en beschrijft deze
van binnenuit. Hij maakte naam met zijn
undercoverwerk bij de Duitse sensatie
krant Bild. Daarna liet hij zien hoe Turken
in Duitsland als wegwerparbeiders werden
gebruikt.
Antoinette Hertsenberg
Ook bij de TROS-consumentenprogram-
ma's Radar en Opgelicht, gepresenteerd
door Antoinette Hertsenberg, wordt het
gebruik van de verborgen camera niet ge
schuwd. Zo werd bij bijvoorbeeld Pretium
Telecom gefilmd hoe callcenter-medewer-
kers geïnstrueerd werden om op agressie
ve wijze iets te verkopen.
Peter R. de Vries
'Ze begon ineens helemaal te trillen, net
als in een film. Cono.' Zeven miljoen kij
kers zagen Joran van der Sloot vertellen
over zijn betrokkenheid bij de verdwijning
van Natalee Holloway. Peter R. de Vries
had er een auto voor volgestouwd met ver
borgen camera's en won er in de VS een
Grammy Award mee. De Vries wist Van
der Sloot later in Bangkok nog eens met
een verborgen camera te filmen, maar dat
maakte minder indruk.
foto's ANP/GPD/Do Visser
Minicamera's
door Joost Bosman
Schichtig om zich heen
loerend, koortsachtig
fluisterend naar het
knoopsgat van de 'ca
meraman' en de kijker
ervan vergewissend
dat er van alles mis is. Zo kent de
kijker van het SBS-programma Un
dercover in Nederland tv-journalist
Alberto Stegeman. Over één ding
zijn de meesten het wel eens: hét
programma en zijn presentator
zijn spraakmakend. Maar ze bege
ven zich ook op de grens van wat
juridisch en ethisch verantwoord
is of gaan er net overheen.
De undercover-journalistiek in Ne
derland lijkt een hoge vlucht te ne
men. En steeds vaker wordt daar
bij de verborgen camera gebruikt.
Naast Stegeman, bedienen mis
daadverslaggever Peter R. de Vries
en programma's als Radar en Op
gelicht! zich van de methode. Het
levert mooie televisie op, erkent
Huub Evers, docent ethiek aan de
journalistenopleiding in Tilburg.
Maar daar zit nu ook precies het
spanningsveld. „De programmama
kers zullen altijd zeggen dat het
hen niet om de kijkcijfers te doen
is, maar om het algemeen maat
schappelijk belang. En de vraag is
altijd: wat is dat belang en wie be
paalt het?", zegt Evers. Hij ver
moedt dat, zeker bij de commer
ciële omroepen, kijkcijfers wel de
gelijk een rol spelen, want die leve
ren immers geld op.
Evers vindt dat zeker Peter R. de
Vries de grens heeft overschreden
met zijn uitzendingen over Joran
van der Sloot (verdacht van betrok
kenheid bij de verdwijning van de
Amerikaanse scholiere Natalee
Holloway op Aruba) en de wegens
moord op drie kinderen levens
lang zittende pedofiel Koos H. In
beide gevallen zette De Vries de
verborgen camera in.
In de kwestie van Koos H. werd de
misdaadverslaggever op de vingers
getikt door de rechter: 15.000 euro
boete wanneer De Vries de beel
den van de kindermoordenaar in
zijn cel zou uitzenden. Hij deed
je maakt burgers bang
voor bedreigingen die je
nooit kunt uitsluiten'
het toch. „Het was een duidelijke
financiële kosten-batenanalyse", al
dus Evers. „En De Vries zegt in we
zen: mijn afweging vind ik door
slaggevender dan die van de rech
ter. Dat vind ik nogal wat."
Volgens Evers is toch nog altijd de
gouden regel in de journalistiek,
dat je je als verslaggever bekend
maakt, tenzij het echt niet anders
kan. Dat betekent dat je als journa
list eerst alles in het werk moet
stellen om via de 'normale' weg
aan je informatie te komen, aldus
Evers. „Ik heb de indruk dat de ver
leiding sterker wordt het eerste on
derzoekstraject in te korten en
sneller naar de verborgen camera
te grijpen. Het is gemakkelijker en
het is voor de kijker ook spannen
der."
Evers gelooft overigens niet dat Ne
derlandse journalisten lichtvaardig
de verborgen camera als methode
hanteren.
Hij ziet duidelijke verschillen.
„Wat Stegeman doet met die fles
sen in de Tax Free Shop op Schip
hol, kun je op geen andere manier
aantonen. Maar wanneer je passen
vervalst om het terrein van Schip
hol op te komen, ga je over de
schreef Dan bega je zelf een mis
drijf, om de gebreken van een an
der aan te tonen. Boeven met boe
ven vangen dus."
Jurriaan Fransman, docent media-
ethiek aan de Universiteit van Am
sterdam, ziet een ander gevaar. „Je
maakt burgers bang voor bedrei
gingen die je nooit voor 100 pro
cent kunt uitsluiten. Want comple
te veiligheid kan niemand garande
ren, ook Schiphol niet."
Fransman denkt dat de zaak tegen
Stegeman vandaag veel meer een
ethische dan een juridische lading
gaat krijgen.
„Stegeman zou een pas hebben
vervalst en dat is juridisch een mis
drijf Maar daarnaast moet je je af
vragen of alles wat juridisch wel
mag ook ethisch gezien in de haak
is, of dat je je op een glijdende
schaal begeeft."
Zijn we in Nederland niet gewoon
een beetje te braaf als het gaat om
verborgen camera's? Fransman:
„De vraag is: willen we door de
technologische mogelijkheden de
samenleving verharden? Die braaf
heid is zo slecht nog niet."
Een verborgen camera hoeft al lang niet
meer een loodzwaar apparaat te zijn dat in
een sporttas moet worden meegezeuld.
De op afstand bedienbare camera's zijn
inmiddels zo klein, dat ze overal ingebouwd
kunnen worden. Een oplaadbare batterij
zorgt voor twee uur onafgebroken filmen.
camera in pet
camera in stropdas
camera
usb-
poort
instellen
pencamera
j horlogecamera
I camera in knoopsgat
microfoon tijd I
camera in tas
infographic: Anke Arts
camera in
mobiele telefoon
camera m
brilmontuur
